Les 4, deel 2/3: Parasiteren

• Woordenschat
• Wereldoriëntatie
• +1
• Basisschool
• Groep 8

Les 4: Parasiteren

DEEL 2

NB:
Dit lesmateriaal is tot stand gekomen in de periode 2021 - 2024 in het project UGO (Utrecht Gelijke Onderwijskansen) op basis van het curriculum van de voormalig Brede School Academie (BSA) Utrecht en in samenwerking met de gemeente Utrecht en de Utrechtse schoolbesturen PCOU Willibrord, SPO Utrecht en KSU. Het project UGO eindigt op 1 oktober 2024.

                weet je meer over over het nieuws;

                weet je meer over neuroparasitologie;

      

                kun je de tekst samenvatten met behulp van een tabel;

                kun je de tien nieuwe woorden in de tekst plaatsen.

     Aan het eind van dit deel van de les:

het nieuws

het nieuws

de tekst

terugblikken

Je gaat zo een nieuwsartikel lezen (en samen bespreken). 

Maar wat is een geschikt artikel om te kiezen?

Het artikel is voor iedereen interessant genoeg.

Het is niet te kort, maar ook niet te lang.

Je kunt er veel vragen over stellen.

het nieuws

de tekst

terugblikken

Je kunt er je mening over geven.

Er komen door het
artikel nieuwe vragen en ideeën bij je op.

Je kunt er verder over doordenken en praten.

Je kunt er zelf oplossingen bij bedenken.

    

Kies nu zelf een nieuwsartikel van één van deze websites en lees het goed.

Straks moet je in een paar zinnen kunnen vertellen wat je hebt gelezen!

Klik op de oranje linkjes
om de website te openen. Artikel gelezen? Keer dan
terug naar deze les.

Trouw

NOS.nl

AD

NU.nl

het nieuws

de tekst

terugblikken

Op welke website heb jij een artikel gelezen?

het nieuws

de tekst

terugblikken

Wat is de titel van jouw artikel?

het nieuws

terugblikken

de tekst

           Waarover ging jouw artikel? Vat de tekst samen in je eigen woorden.

Vóórdat je de tekst gaat lezen,
ga je deze video bekijken.

In de video zie je dat in veel winkels superfoods te koop zijn: bessen, zaadjes en drankjes die je als aanvulling op je dagelijkse eten kunt gebruiken. 

scannend lezen

Scannen, hoe doe je dat?

• Je leest eerst de titel, de inleiding en de kopjes van de alinea’s
• Je kijkt naar de afbeeldingen in de tekst
• Je bekijkt de 10 woorden die in de kantlijn zijn uitgelegd
• Zijn er nog andere opvallende dingen in de tekst?

Samenvatten?

Denk aan:

• Over wie (of wat) gaat het?
• Wat is er aan de hand?
• Waar was dat?
• Wanneer was dat?
• Waarom was dat?
• Hoe is het gebeurd?
• Wat is nog meer belangrijk om te vertellen?
  

het nieuws

de tekst

terugblikken

TIP:

In bijlage I van de Algemene Handleiding PO (Voer eens een nieuwsgesprek!) wordt uitgelegd hoe je een gesprek over het gelezen nieuws kunt voeren!

Waarom koos je dit artikel? En wat vond je er interessant aan?

het nieuws

de tekst

terugblikken

de tekst

Er wordt flink gehersenspoeld in het insectenrijk 

het nieuws

de tekst

terugblikken

Vooraf nog even dit: wat kun je doen als je een woord niet kent?

Lees de hele zin.

Ook de zin ervoor en erna zeggen
vaak iets over het woord.

Zoek het woord op in een woordenboek of in een zoekmachine op internet.

Ken je het woord in
een andere vorm wel?

Vraag het aan iemand.

Wie weet kent diegene het woord!

Kijk of er een bekend woord
zit in het onbekende woord.

Heb je het woord eerder gezien?
Waar ging de tekst toen over?

het nieuws

de tekst

terugblikken

Eerst even scannen!

Klik op de tekst om hem te vergroten en scan hem even kort door. Wil je weten hoe je dat doet? Klik dan op de button ‘scannend lezen’.

In de volgende slides gaan we de alinea's een voor een langs.

bron

Bron: Trouw (20 juni 2018)

Tekst bewerkt voor onderwijsdoeleinden.

scannend lezen

Scannen, hoe doe je dat?

• Je leest eerst de titel, de inleiding en de kopjes van de alinea’s
• Je kijkt naar de afbeeldingen in de tekst
• Je bekijkt de 10 woorden die in de kantlijn zijn uitgelegd
• Zijn er nog andere opvallende dingen in de tekst?

het nieuws

de tekst

terugblikken

Wat ga je in deze tekst lezen over 'neuroparasitologie', denk je?

het nieuws

de tekst

terugblikken

de titel en de inleiding

Er wordt flink gehersenspoeld in het insectenrijk 

Parasieten kunnen niet alleen het lichaam van hun gastheer in bezit nemen, maar ook zijn geest. Insecten laten daarvan voorbeelden zien die in een nog jonge wetenschap worden bestudeerd: de neuroparasitologie.  

Klik hier en luister mee!

Klik hier voor de betekenis van deze woorden.

hersenspoelen

Betekenis: dwingen om bepaalde ideeën te hebben

de parasiet

Betekenis: het organisme dat zich voedt met de cellen van een ander organisme 

het nieuws

de tekst

terugblikken

De laatste zin luidt: "Insecten laten daarvan voorbeelden zien die in een nog jonge wetenschap 

worden bestudeerd." Wat wordt er bedoeld met 'jonge wetenschap', denk je?

Klik hier en luister mee!

het nieuws

de tekst

terugblikken

'Jonge wetenschap' betekent dat deze wetenschap nog niet zo heel lang bestaat en mensen er nog steeds volop onderzoek  aan het doen zijn naar dit onderwerp.

de eerste alinea

Draagmoeder en babysitter 

Met een simpel steekje brengt de Glyptapanteleswesp haar eitjes in het lijf van de rups. Die merkt het nauwelijks en gaat door met zijn dagelijkse bezigheden, eten vooral. Maar uit de tientallen eitjes die de wesp in zijn lijf heeft gelegd, komen al snel larven, die zich voeden met hun gastheer. Na twee weken verlaten ze zijn lijf om te verpoppen (zie figuur 1, klik op de afbeelding om in te zoomen). Maar een of twee blijven er achter in de rups. Die leeft nog altijd, maar die paar achtergebleven larven zijn hem de baas; ze weten zijn gedrag te sturen en laten de rups wild heen en weer bewegen om gretige rovers weg houden van hun verpoppende broers en zusters. De rups is voor de parasitaire wesp dus niet alleen draagmoeder maar ook babysitter.  

verpoppen

Betekenis: veranderen van een larve in een pop

de larf

Betekenis: het soort wormpje dat een insect met vleugels wordt

het nieuws

de tekst

terugblikken

Bespreeksuggestie(s):

• Wat is een gastheer?
• En wie is in dit voorbeeld de gastheer?
• Bespreek wat een 'parasitaire wesp' is aan de hand van de betekenis van het woord 'parasiet' (slide 13).
  

Wat wordt er bedoeld met het kopje van deze alinea: 'draagmoeder en babysitter'?

het nieuws

de tekst

terugblikken

De rups is draagmoeder voor de larven van de wesp, omdat ze die echt in haar lijf 'draagt' als een moeder.

En ze is babysitter, omdat ze er met haar kronkelende lijf ook voor zorgt dat vijanden van de larven wegblijven.

Lees de eerste alinea nog eens goed. Sleep de linker vakken naar de juiste stap:

het nieuws

de tekst

terugblikken

Stap 1

Stap 2

Stap 3

Stap 4

Met een simpel steekje brengt de Glyptapanteleswesp haar eitjes in het lijf 

van de rups.

Uit de eitjes komen larven die zich voeden met hun gastheer.

Na twee weken verlaten ze zijn lijf om te verpoppen.

Een of twee larven blijven achter in de rups en ze weten zijn gedrag te sturen om rovers weg te houden van hun verpoppende broers en zusters.

de tweede alinea

Parasitaire kunsten 

Hoe de Glyptapanteleswesp het voor elkaar krijgt de gehele controle over een nog levende rups over te nemen, is nog niet duidelijk. Maar het doet denken aan een ander geval: de wesp Dinocampus coccinellae, die haar parasitaire kunsten niet loslaat op een rups maar op een lieveheersbeestje. De Dinocampus injecteert niet tientallen maar slechts één eitje in het lijf van het lieveheersbeestje. Is de larve groot genoeg dan komt die naar buiten en bouwt een cocon tussen de pootjes van zijn gastheer. Het lieveheersbeestje gaat nu, net als de rups hierboven, wild heen en weer bewegen en houdt zo rovers weg bij de verpopte wespenlarve. Hoe krijgt de parasiet dat voor elkaar terwijl hij de gastheer al verlaten heeft? Dat heeft de wetenschap voor dit geval al wél kunnen achterhalen. De wesp geeft haar eitje bij injectie in de gastheer een virus mee. Is de larve groot genoeg om het lijf van het lieveheersbeestje te verlaten, dan wordt dat virus razendsnel vermeerderd en achtergelaten in de gastheer. Het virus tast diens zenuwstelsel aan. Zijn wild heen en weer bewegen komt dus door een zenuwaandoening. 

de cocon

Betekenis: het omhulsel dat de pop van insecten beschermt

het virus

Betekenis: het ziekteverwekkende organisme dat nog kleiner is dan een bacterie

aantasten

Betekenis: een beetje kapot maken

het nieuws

de tekst

terugblikken

Filmpje!

In dit Engelstalige filmpje zie je heel goed hoe deze wesp haar parasitaire kunsten vertoont. Klik hier om het filmpje te bekijken.

Wat wordt er door je zenuwstelsel allemaal geregeld denk je?

het nieuws

de tekst

terugblikken

Hoe brengt de wesp Dinocampus haar eitje in het lieveheersbeestje?

Sleep het juiste antwoord naar de wesp toe.

het nieuws

de tekst

terugblikken

ze injecteert het eitje
met de punt van haar achterlijfje

ze injecteert het eitje

met een injectiespuit

ze prikt een gaatje met een boortje en legt dan het eitje

Wat zijn de parasitaire kunsten uit het kopje van deze alinea?

het nieuws

de tekst

terugblikken

De parasitaire kunsten uit het kopje van deze alinea is de manier waarop de wesp ervoor zorgt dat het lieveheersbeestje wild heen en weer gaat bewegen en zo vijanden weghoudt bij de wespenlarven.

de derde alinea

Opgeloste puzzels

Deze puzzel lijkt opgelost. Door snelle ontwikkeling van techniek hopen onderzoekers dat er snel meer van dit soort puzzels zullen worden opgelost. Bijvoorbeeld die van de paardehaarworm. Deze brengt zijn jeugd door in het lijf van een krekel. De opgroeiende parasiet weet het oriëntatievermogen van de krekel zo te verdraaien dat die het water in duikt. In water kan de worm zich vermeerderen, maar voor de krekel is het zijn dood. Hij mijdt water normaal. Dat hij er nu wel in duikt, komt waarschijnlijk door chemische stoffen die de worm heeft afgescheiden. De gastheer wordt dus naar een plek gedirigeerd die ideaal is voor de voortplanting van de parasiet. 

de oriëntatie

Betekenis: het bepalen op welke plaats je bent

afscheiden

Betekenis: een vloeistof aanmaken en achterlaten

het nieuws

de tekst

terugblikken

Hoe zou de parasiet in de krekel terecht komen, denk je?

het nieuws

de tekst

terugblikken

Normaal mijdt de krekel het water. Wat betekent 'mijden', denk je?

het nieuws

de tekst

terugblikken

Mijden betekent hier dat je je best doet om iets uit de weg te gaan.

Misschien heb je wel eens gehoord van een dirigent bij een orkest.

Wat zou in deze alinea het woord 'dirigeren' betekenen denk je?

het nieuws

de tekst

terugblikken

'Dirigeren' kan hier betekenen besturen, leiden of aanvoeren.

Lees de derde alinea nog eens goed.

Sleep de linker vakken naar de juiste stap.

het nieuws

de tekst

terugblikken

Stap 1

Stap 2

Stap 3

Stap 4

De paardehaarworm groeit op in het lichaam van de krekel.

De opgroeiende paardehaarworm weet het oriëntatievermogen van de krekel zo te verdraaien dat die het water in duikt.

In water kan de worm zich vermeerderen, maar voor de krekel is het zijn dood.

De krekel wordt dus naar een plek gedirigeerd die ideaal is voor de voortplanting van de paardehaarworm.

de laatste alinea

de vitale organen

Betekenis: de organen zonder welke je niet kunt leven

De mier als gastheer 

Meester in deze vorm van misbruik is de paddenstoel Cordyceps. Deze paddenstoel dringt binnen in de luchtwegen van mieren. Eenmaal binnen groeien de schimmeldraden van Cordyceps in alle lichaamsdelen van de gastheer behalve in diens vitale organen. De schimmel produceert vervolgens een chemische stof die ervoor zorgt dat de mier doet wat hij anders nooit doet: hij klimt de boom in en klemt zich met zijn kaken vast aan takjes en bladeren. Als voor Cordyceps de tijd is gekomen zijn sporen te verspreiden verorbert hij als toetje de hersenen van de mier. Uit de dode mier komen daarna de vruchtlichamen van Cordyceps. Die vruchtlichamen verspreiden sporen die met enig geluk belanden op een nieuwe mier, waarmee de kringloop van dit leven rond is.

het nieuws

de tekst

terugblikken

Bespreeksuggestie(s):

• Wat zijn vruchtlichamen van een paddenstoel?
• Weten de leerlingen wat 'sporen' zijn?
• En wat is 'verorberen'?
  
• Leid samen de betekenis van deze woorden af of zoek ze op.
  

Sleep de linker vakken naar de juiste stap:

het nieuws

de tekst

terugblikken

Stap 1

Stap 2

Stap 3

Stap 4

Deze paddenstoel dringt binnen in de luchtwegen van mieren.

Eenmaal binnen groeien de schimmeldraden van Cordyceps in alle lichaamsdelen van de gastheer behalve in diens vitale organen.

De schimmel produceert een chemische stof die ervoor zorgt dat de mier de boom in klimt en zich vastklemt aan takken en bladeren.

Daarna verorbert de paddenstoel de mier als toetje de hersenen van de mier. Uit de dode mier komen daarna vruchtlichamen van Cordyceps.

Denk jij dat je het verschil tussen kunst en kitsch nu zou herkennen?

het nieuws

de tekst

terugblikken

Licht je antwoord toe

de ziektekiem

Betekenis: het virus of de bacterie waar je ziek van wordt

het nieuws

de tekst

terugblikken

Na het scannen van de tekst heb je voorspeld wat je zou gaan lezen.

Klopte die voorspelling? Leg je antwoord uit.

het nieuws

de tekst

terugblikken

Maak in je schrift met behulp van een tabel een samenvatting van deze tekst. Zet in de tabel per genoemd voorbeeld 

1. de gastheer, 2. de parasiet, 3. hoe de parasiet in het lichaam van de gastheer komt en 4. wat de gevolgen zijn. 

Maak een foto van je tabel en upload die hier.

het nieuws

de tekst

de tekst

terugblikken

terugblikken

het nieuws

de tekst

terugblikken

Hier staan de doelen van dit deel van de les.
Welke heb je al behaald? Een welke (nog) niet? Sleep ze naar het juiste vak.

het nieuws

de tekst

terugblikken

Nee, aan dit doel moet ik nog werken.

Ja, dit doel heb ik behaald.

Ik kan de tekst samenvatten met behulp van een tabel.

Ik kan de tien nieuwe woorden in de tekst plaatsen.

Ik weet meer over neuroparasitologie en kan er voorbeelden van noemen.

Ik weet meer over het nieuws.

Je bent nu klaar met deel 2 van deze les.

Veel plezier met deel 3!

het nieuws

de tekst

terugblikken