Module 5 Hoofdstuk 5 VWO

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Speltheorie en Volgtijdelijk Kiezen

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je toelichten hoe volgtijdelijk kiezen een onderhandeling over verschillende Nash-evenwichten kan oplossen. Je kunt uitleggen hoe verzonken kosten de uitkomst van een spel kunnen beïnvloeden. En tot slot, je kunt verklaren hoe een speler zichzelf geloofwaardig kan binden door het doen van een specifieke investering.

Geef aan het begin van de les de leerdoelen aan de studenten en houd deze gedurende de les in gedachten.

Wat weet je al over Nash-evenwichten en verzonken kosten?

Pareto-verbetering

Bij een verandering gaat minstens één speler erop vooruit, terwijl geen enkele andere speler erop achteruitgaat.

Gevangenendilemma

Gevangenendilemma: er is één uitkomst als:

iedereen zijn eigenbelang najaagt.

iedereen het collectieve belang nastreeft.

Onderhandelen biedt de oplossing(en).

Dominante actie

Een dominante actie is een actie die altijd wordt gekozen, wat de andere speler ook doet.

Geen gedeelde dominante actie

Oorzaak meerdere Nash-evenwichten:

Geen van beide spelers heeft een dominante actie.

Gevolg: geen evenwicht in dominante acties.

Nash-evenwichten

Een Nash-evenwicht is een situatie waarin geen speler zijn of haar strategie kan verbeteren door eenzijdig van strategie te veranderen.

Leg uit wat een Nash-evenwicht is en waarom het belangrijk is in speltheorie.

Meerdere Nash-evenwichten

Bij meerdere Nash-evenwichten:

Meningsverschil over beste uitkomst.

Onderhandelen biedt de oplossing(en).

Wat is een Nash-evenwicht?

1. Een situatie waarin één speler zijn of haar strategie kan verbeteren door eenzijdig van strategie te veranderen.
2. Een situatie waarin geen speler zijn of haar strategie kan verbeteren door eenzijdig van strategie te veranderen.
3. Een situatie waarin alle spelers hun strategie kunnen verbeteren door eenzijdig van strategie te veranderen.
4. Een situatie waarin geen speler zijn of haar strategie kan verbeteren door bilaterale onderhandelingen te voeren.

Wat is de oorzaak van meerdere Nash-evenwichten?

1. Geen van beide spelers heeft een dominante actie.
2. Het is te complex om uit te leggen.
3. Beide spelers hebben een dominante actie.
4. Eén speler heeft een dominante actie.

Wat is een dominante actie?

1. Een actie die soms wordt vermeden, afhankelijk van wat de andere speler doet.
2. Een actie die altijd wordt gekozen, wat de andere speler ook doet.
3. Een actie die altijd wordt vermeden, wat de andere speler ook doet.
4. Een actie die soms wordt gekozen, afhankelijk van wat de andere speler doet.

Wat is een mogelijke oplossing voor het gevangenendilemma?

1. Ieder zijn eigen belang nastreven
2. Elkaar verraden
3. Zelf het collectieve belang najagen
4. Onderhandelen

Wat is de definitie van Pareto-verbetering?

1. Een verandering waarbij minstens één speler erop vooruitgaat terwijl geen enkele andere speler erop achteruitgaat.
2. Een verandering waarbij alle spelers erop vooruitgaan.
3. Een verandering waarbij alle spelers erop achteruitgaan.
4. Een verandering waarbij minstens één speler erop achteruitgaat terwijl geen enkele andere speler erop vooruitgaat.

Volgtijdelijk Kiezen

Volgtijdelijk kiezen is een onderhandelingsstrategie waarbij spelers hun zetten in een spel nemen nadat ze hebben gezien wat hun tegenstander heeft gedaan.

Leg uit wat volgtijdelijk kiezen is en waarom het belangrijk is in speltheorie.

Onderhandelen/volgtijdelijk kiezen

Volgtijdelijkheid belangrijk: als eerste kiezen geeft voordeel.

De speler die als eerste kiest, zorgt voor één Nash-evenwicht: het meest voordelige voor hem!e

Onderhandelingen

Volgtijdelijk kiezen kan een onderhandeling over verschillende Nash-evenwichten oplossen door het bieden van een compromis.

Leg uit hoe volgtijdelijk kiezen kan worden gebruikt om een onderhandeling op te lossen.

Verzonken Kosten

Verzonken kosten zijn kosten die niet kunnen worden terugverdiend als een speler besluit om zich terug te trekken uit een spel.

Leg uit wat verzonken kosten zijn en hoe ze van invloed kunnen zijn op de beslissingen van een speler.

Specifieke Investeringen

Een specifieke investering is een investering die alleen waardevol is in combinatie met een bepaalde strategie.

Leg uit wat specifieke investeringen zijn en hoe ze van invloed kunnen zijn op de beslissingen van een speler.

Verzonken Kosten en Specifieke Investeringen

Verzonken kosten in de vorm van specifieke investeringen kunnen de uitkomst van een spel beïnvloeden omdat spelers zich verplicht voelen om door te gaan met het spel om hun investering terug te verdienen.

Leg uit hoe verzonken kosten en specifieke investeringen van invloed kunnen zijn op de beslissingen van een speler.

Geloofwaardige Binding

Een speler kan zichzelf geloofwaardig binden door het doen van een specifieke investering die hem of haar verplicht om een bepaalde strategie te volgen.

Leg uit wat geloofwaardige binding is en hoe het kan worden gebruikt om spelers te beïnvloeden.

Economiespel voordelig beïnvloeden

Optie: voorafgaand investering doen

Twee voorwaarden voor investering:

1 Specifieke investering: alleen van waarde bij een van de twee acties

2 Verzonken kosten: investering is niet terug te draaien

Speler met specifieke, verzonken kosten

Beïnvloedt de uitkomst in zijn voordeel.

Creëert een dominante actie voor zichzelf.

Specifieke investering is geloofwaardige vorm van zelfbinding.

Wat is geloofwaardige binding?

1. Een speler kan zichzelf geloofwaardig binden door het doen van een specifieke investering die hem of haar verplicht om een bepaalde strategie te volgen.
2. Een speler kan zichzelf geloofwaardig binden door altijd dezelfde strategie te volgen.
3. Een speler kan zichzelf geloofwaardig binden door zijn of haar tegenstander te bedriegen.
4. Geloofwaardige binding heeft geen invloed op de uitkomst van een spel.

Wat is een specifieke investering?

1. Een investering die gedeeld wordt met de tegenstander.
2. Een investering die alleen waardevol is bij een ander spel.
3. Een investering die altijd waardevol is.
4. Een investering die alleen waardevol is in combinatie met een bepaalde strategie.

Wat zijn verzonken kosten?

1. Kosten die alleen gemaakt worden bij winst.
2. Kosten die altijd terugverdiend kunnen worden.
3. Kosten die niet kunnen worden terugverdiend als een speler besluit om zich terug te trekken uit een spel.
4. Kosten die gedeeld worden met de tegenstander.

Waarom is volgtijdelijkheid belangrijk?

1. Volgtijdelijk kiezen geeft geen voordeel.
2. Als tweede kiezen geeft voordeel.
3. Als eerste kiezen geeft voordeel.
4. Het maakt niet uit wie er als eerste kiest.

Wat is volgtijdelijk kiezen?

1. Een onderhandelingsstrategie waarbij spelers hun zetten in een spel nemen nadat ze hebben gezien wat hun tegenstander heeft gedaan.
2. Een strategie waarbij de spelers hun zetten geheim houden.
3. Een strategie waarbij de spelers om de beurt een zet doen.
4. Een strategie waarbij de spelers tegelijkertijd hun zetten doen.

Toepassingen

Speltheorie kan worden toegepast op vele verschillende gebieden, waaronder economie, politiek en biologie.

Leg uit waar speltheorie kan worden toegepast en waarom het belangrijk is.

Voorbeeld: Vliegtuigmaatschappijen

Een voorbeeld van hoe geloofwaardige binding en verzonken kosten kunnen worden gebruikt in de speltheorie is bij de vliegtuigmaatschappijen.

Geef een voorbeeld van hoe geloofwaardige binding en verzonken kosten kunnen worden gebruikt in de speltheorie.

Berovingsprobleem

Gevaar bij verzonken kosten:

Kosten kunnen verloren gaan … als de speler die de investering niet heeft gedaan, een andere actie kiest dan de actie waar de investerende speler van uitging.

Gevolgen: beroving

Investering is voor niets geweest:

Het aankoopbedrag is verloren.

Nog erger: de andere speler berooft de investeerder van zijn specifieke investering (met verzonken kosten).

Berovingsprobleem

Speler doet specifieke investering met verzonken kosten.

Andere speler berooft de investeerder van zijn specifieke investering.

Wanneer? Bij onderhandeling over de verdeling van surplus nadat de specifieke investering is gedaan.

Rovende speler misbruikt kennis:

investering alleen van waarde bij bepaalde acties;

de kosten zijn verzonken.

Hold-upprobleem!

Gevolg van het berovingsprobleem: berovingsangst demotiveert om te investeren: hold-upprobleem.

Nadeel: de ruil komt niet tot stand, terwijl elke speler er beter van wordt.

Sociale norm

Oplossing berovingsprobleem: een sociale norm aanspreken.

De sociale norm beïnvloedt het keuzegedrag, bijv. roven is slecht voor de reputatie.

Wat is het hold-upprobleem?

1. Berovingsangst demotiveert om te investeren, waardoor de ruil niet tot stand komt en elke speler er slechter van wordt.
2. Investeerders investeren ondanks de berovingsangst.
3. Het hold-upprobleem is een oplossing voor het berovingsprobleem.
4. Investeerders nemen te veel risico.

Wat is de sociale norm in relatie tot het berovingsprobleem?

1. Roven is de standaard.
2. De sociale norm moedigt het beroven van investeerders aan.
3. Sociale normen hebben geen invloed op het keuzegedrag.
4. Een sociale norm beïnvloedt het keuzegedrag, bijv. roven is slecht voor de reputatie.

Wat is het gevaar bij verzonken kosten?

1. Kosten kunnen terugverdiend worden door een andere speler.
2. Er is geen gevaar bij verzonken kosten.
3. Kosten kunnen verloren gaan als de speler die de investering niet heeft gedaan, een andere actie kiest dan de actie waar de investerende speler van uitging.
4. De investering kan alleen winstgevend zijn bij een bepaalde speler.

Samenvatting

Volgtijdelijk kiezen kan een onderhandeling over verschillende Nash-evenwichten oplossen. Verzonken kosten in de vorm van een specifieke investering kunnen de uitkomst van een spel beïnvloeden. Een speler kan zichzelf geloofwaardig binden door het doen van een specifieke investering.

Vat de belangrijkste concepten en ideeën van de les samen.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

De leerlingen voeren hier drie dingen in die ze in deze les hebben geleerd. Hiermee geven ze aan wat hun eigen leerrendement van deze les is.

Schrijf 2 dingen op waarover je meer wilt weten.

De leerlingen voeren hier twee dingen in waarover ze meer zouden willen weten. Hiermee vergroot je niet alleen betrokkenheid, maar geef je hen ook meer eigenaarschap.

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.

De leerlingen geven hier (in vraagvorm) aan met welk onderdeel van de stof ze nog moeite. Voor de docent biedt dit niet alleen inzicht in de mate waarin de stof de leerlingen begrijpen/beheersen, maar ook een goed startpunt voor een volgende les.