Les 27: Romantiek en realisme

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Les 27: Romantiek en realisme

ROMANTIEK

Waaraan denken jullie wanneer jullie 'romantiek' horen?

Maatschappelijke situering

• 18de eeuw = Verlichting, rationalisme, verstand
• Eind 18de eeuw: 

          - Golf van revoluties: industrialisme, imperalisme,  

             nationalisme

          - Arbeider wordt naamloze schakel

               Vanuit Duitsland en Frankrijk terug aandacht voor gevoel en 

                verbeelding.

       

Maatschappelijke situering (Vlaanderen)

• 1815-1830 (Willem I): bevordering Vlaams, cultuurpromotoren in het Zuiden
  
• 1830: in theorie taalvrijheid <=> praktijk: Frans als voertaal 
• Vlaamse Beweging: ijveren tegen dominantie van de Franse taal (culturele -> politieke beweging)

Jan Frans Willems

Wees Vlaamsch van hart

En Vlaamsch van aard!

Wees Vlaamsch in uwe spraak,

En Vlaamsch in uwe zeden!

(Karel Ledeganck)

Wat valt jullie op aan deze schilderijen qua onderwerpen, stijl, kleurgebruik?

Romantiek als kunststroming

• Aandacht voor het gevoel
• Weltschmerz: ontevredenheid
• Sehnsucht: heimwee naar vroeger

• Escapisme: vluchten uit de werkelijkheid
• Streven naar vrijheid
• Verheerlijking van het verleden, de natuur, de streek

Gevoel

Fantasie, verbeelding (ook het angstaanjagende)

Weltschmerz

- Ontevredenheid met het hier en nu

- Kritiek op de burgerlijke maatschappij

- Melancholie

- Eenzaamheid

Escapisme

Vluchten naar:

- verleden

- natuur

- kindertijd

- droomwereld

- verre streken (exotisme)

- godsdienst

- verboden middelen

- (in extremis) de dood

Welke genres zouden erg geliefd zijn tijdens de romantiek?

1. historische roman
2. sprookje
3. poëzie
4. sage

Wat zal typisch zijn voor het taalgebruik van een romantische schrijver?

Romantiek in de literatuur

• Genres: sprookje, sage, legende, historische roman…
• Taal: bombastisch, gevoelsgeladen, subjectieve verteller (vanuit eigen beleving)
• Internationaal: Jane Austen, Emily Brontë, Shelley, Keats, H.C. Andersen, Victor Hugo, Baudelaire, Heine, Goethe 

Waarom waren sprookjes een ideaal genre voor een romantische schrijver?

Guido Gezelle (1830-1899)

- Natuur + religie

- Taalparticularist (West-Vlaams) binnen Vlaamse Beweging

- Voorloper impressionisme en zuivere poëzie

DIEN AVOND EN DIE ROOZE

'k Heb menig menig uur bij u

gesleten en genoten,

en nooit en heeft een uur met u

me een enklen stond verdroten.

'k Heb menig menig blom voor u

gelezen en geschonken,

en, lijk een bie, met u, met u,

er honing uit gedronken;

maar nooit een uur zoo lief met u,

zoo lang zij duren koste,

maar nooit een uur zoo droef om u,

wanneer ik scheiden moste,

als de uur wanneer ik dicht bij u,

dien avond, neêrgezeten,

u spreken hoorde en sprak tot u

wat onze zielen weten.

[...]

's AVONDS

't Wordt al sterre dat men ziet

in dat hoog en blauw verschiet daar,

blijde sterren, anders niet,

in dat hoog en blauw verschiet.

't Wordt hier altijd al verdriet,

van dat oud en zwart verdriet daar,

't Wordt hier altijd anders niet

als dat oud en zwart verdriet.

Laat mij, laat mij, in 't verdriet,

vliegen naar dat hoog verschiet daar,

waar men al die sterren ziet,

al die sterren,. . . anders niet!

Hendrik Conscience 

(1812-1883)

- Historische romans: 'Leeuw van Vlaanderen'

   Guldensporenslag: Vlaamse 

   steden <=> Franse adel

   Vlamingen zelfvertrouwen geven

   'De man die zijn volk leerde lezen'

- Later zedenromans ('Wat een moeder lijden kan') en landelijke romans ('De loteling')

"Gij Vlaming, die dit boek gelezen hebt, overweeg bij de roemrijke daden, welke het bevat, wat Vlaanderen eertijds was, - wat het nu is, - en nog meer wat het worden zal, indien gij de heilige voorbeelden uwer vaderen vergeet!"

Op het einde van de Guldensporenslag doet de miraculeuze komst van een onbekende ‘gulden ridder’, in feite de uit een Franse gevangenis teruggekeerde Robrecht van Bethune, zoon van de Vlaamse graaf Gwyde van Dampierre, het tij definitief keren in het voordeel van de Vlamingen.

De Vlamingen wendden hunne oogen met blyde hoop naer den gulden ridder, die in de verte kwam aenrennen. Zy konden het woord Vlaenderen nog niet lezen, en konden dus niet weten of hy een vriend of een vyand was; maer in hunnen uitersten toestand droomden zy dat God, onder die gedaente hun eenen zyner Heiligen toezond om hen te verlossen. Alles kon hun dit doen gelooven, zyne glansende uitrusting, zyne buitengewoone gestalte en het rood kruis dat hy op de borst droeg.

Gwyde en Adolf, die zich te midden der vyanden verweerden, bezagen elkander met de grootste opgetogenheid, zy hadden den gulden ridder erkend. Nu scheen het hun dat de Franschen veroordeeld waren, want zy hadden een volle betrouwen in de macht en de kunde van dien nieuwen kryger. De blikken, die zy zich onderling toestuerden, zegden:

‘ô Geluk, daer is de Leeuw van Vlaenderen!’

J.W. von Goethe 

(1749-1832)

Am 10. Mai

Eine wunderbare Heiterkeit hat meine ganze Seele eingenommen, gleich den süßen Frühlingsmorgen, die ich mit ganzem Herzen genieße. Ich bin allein und freue mich meines Lebens in dieser Gegend, die für solche Seelen geschaffen ist wie die meine. Ich bin so glücklich, mein Bester, so ganz in dem Gefühle von ruhigem Dasein versunken, daß meine Kunst darunter leidet. Ich könnte jetzt nicht zeichnen, nicht einen Strich, und bin nie ein größerer Maler gewesen als in diesen Augenblicken.

(Die Leiden des jungen Werthers)

Romantiek als levenshouding

De romantiek is meer dan een stroming uit het verleden.

Levenshouding:

- niet goed je vel voelen

- eigen gevoelswereld

- vluchten van de harde werkelijkheid

01:00

Op welke manier herkennen jullie kenmerken van de romantiek in dit fragment?

Dit schilderij is een romantisch schilderij.

Akkoord

Niet akkoord

Dit schilderij is een romantisch schilderij.

Akkoord

Niet akkoord

REALISME

Maatschappelijke situering

• 19de eeuw: ingrijpende (r)evoluties
• Halfweg 19de eeuw: reactie tegen romantiek (overdreven aandacht voor gevoel, subjectiviteit, idealisering van de werkelijkheid...)

Werkelijkheid weergeven zoals ze echt is, met oog voor de gewone mens. (~ verspreiding fotografie)

Welke zaken zal een realistische kunstenaar 'anders' proberen aanpakken?

Realisme als kunststroming

• Nadruk op de eigentijdse werkelijkheid
• Objectieve en exacte waarneming: wereld wordt zakelijk en nuchter bekeken (niet vanuit gevoel)
• Aandacht voor de gewone mens en dagelijkse leven (couleur locale)
• Aandacht voor wetenschap en technologie
• Vijandigheid t.o.v. natuur en godsdienst
• Menselijke handelingen als resultaat van erfelijkheid, opvoeding en milieu

Realisme in de literatuur

• Eenvoudige, objectieve, beschrijvende taal
  
• Weinig beeldspraak
• Nauwkeurige observatie en analyse van personages
• Objectieve verteller: verdwijnt als het ware achter het verhaal
• Internationaal: Flaubert, Balzac, Tolstoj, Dostojevski, Dickens

Hendrik Conscience

Wat een moeder lijden kan (1841): doorbraak realisme in Vlaanderen

Welke realistische details geeft deze cover al onmiddellijk prijs?

Virginie en Rosalie Loveling 

(1836-1923 / 1834-1875) 

 

- 'Novellen': sobere, realistische stijl

- Realistische, observerende gedichten

Charles Dickens 

(1812-1870)

- Duidelijke karakters en typetjes

- Maatschappijkritische inslag: zwarte kanten van de kapitalistische, Engelse maatschappij 

- 'Oliver Twist': weesjongen, <=> kinderarbeid

Gustave Flaubert

(1821-1880)

- Grote zorg voor stijl, veel aandacht voor detail

- 'Madame Bovary': vrouw van plattelandsdokter pleegt overspel (<=> banaliteit, leegheid van het provinciale leven)

Realisme als levenshouding

• Opkomen tegen onrecht
• Aanvechten van onrechtvaardigheid

Realisme

Romantiek