Laagland 11 Literatuurgeschiedenis jaren vijftig en zestig

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Oproer in de Nederlandse Letteren

Consternatie in de jaren vijftig en zestig,

rebelse kunst en pornografie

Waarom literatuurgeschiedenis?

Literatuurgeschiedenis jaren vijftig en zestig

• Tijdsbeeld op politiek, cultureel en literair vlak
• Met filmpjes
  
• Bedoeld om Cursus 11 van Laagland te verlevendigen
  

Waaraan denk je bij het volgende begrip:

jaren vijftig en zestig

1. Einde Tweede Wereldoorlog

Leven van voor de oorlog kon niet zomaar weer opgepakt worden

• Vele doden
• Enorme verwoestingen
• Wat in concentratiekampen en in Japan was gebeurd, drong langzaam door
• Onafhankelijkheid Indonesië: 1949
  

Braafheid ten top, alles was geregeld

• Kerk
• Verzuiling
• Vaste regels hoe te gedragen: eten(stijd), koffietijd, verdeling rollen, gehoorzaamheid ouders, op visite
• Spaarzaamheid, hard werken, degelijkheid en deugdzaamheid
  

Tweedeling in streven

1. Restauratie vooroorlogse waarden, rust en orde
2. Verlangen naar vrijheid en verandering
   

Wat wordt bedoeld met het begrip 'restauratie'?

1. Het opknappen van oude historisch waardevolle gebouwen of woningen in oude wijken
2. Gedeelte van een station of trein waar je iets kunt eten of drinken
3. Herstel in de vroegere toestand

2. Koude Oorlog en dekolonisatie

• VS (kapitalistisch en democratisch) tegenover Sovjet-Unie (communistisch)​
• Constante dreiging → gevoelens van pessimisme en angst
• Drang onder Indonesische bevolking om zelfbeschikking, zelfstandigheid en gelijke rechten uiten zich in een groeiend Indonesisch nationalisme​
• 1945: Capitulatie Japan; na de daarop volgende gewelddadige ‘Bersiap’-periode slaan Nederlandse troepen hard terug in ‘politionele acties'; 1949: onafhankelijkheid
  

Politieke moorden jaren zestig 1

• 1963: Moord op president John F. Kennedy
• Enorm populair, charismatisch spreker, sprookjesfamilie, oorlogsheld, impuls ruimtevaart, bekend om zijn hang naar vrede en zijn menslievendheid
  

​

​

    1968 moord op Martin Luther King​

​

​

                                  → protesten en demonstraties​

​

Politieke moorden jaren zestig 2

• 1968: Moord op president Martin Luther King
  
• Dominee, politiek leider en een van de prominentste leden van de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging
• Bekend om geweldloze verzet tegen rassenscheiding in VS
  

​

​

    1968 moord op Martin Luther King​

​

​

                                  → protesten en demonstraties​

​

3. Consumptiemaatschappij en jeugdcultuur

Er komt 'luxe':

• Niet meer 's avonds met hele gezin om tafel onder één lamp
• In (vrijwel) alle gezinnen een radio
• Eerste tv's verschijnen, maar: 'Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg'
• 1953: watersnoodramp

4. Kunst in de jaren vijftig en zestig

• Zowel abstract als figuratief
• Onderwerp vaak: eenzame en kwetsbare naoorlogse mens
  

• Cobra: wens toekomst opbouwen èn artistieke vernieuwing
  
• Popart: ontleend aan massacultuur, maakt bijzondere van het gewone zichtbaar
  

5. Literaire ontwikkelingen: schrijver en publiek

• Houding veel schrijvers na WOII: verzet tegen verzuiling, reatauratie, preustsheid en burgerlijke braafheid
• Doorbreking taboes (o.a. op gebied beschrijving sexualiteit)
• Alledaags taalgebruik (incl. schuttingwoorden)
• Ouderen: veel kritiek op vernieuwing lit. jaren vijftig en zestig
• Inhoudelijk heel vaak: verwerking oorlogstrauma en positief beeld verzet en militaire acties geallieerden
  

6.Literaire ontwikkelingen: vernieuwing proza, vanuit pessimistisch wereldbeeld

1. Personages eenzaam en angstig
2. Meerdere vertellers (eenzaamheid benadrukt)
3. Taboeonderwerpen (seksualiteit, incl. incest, lichamelijkheid)
4. Werkelijkheid: chaos, vol misverstanden
5. Personages zonder moreel besef; geen normen en waarden
6. Personages zijn antihelden
7. Benadrukking pessimistisch werledbeeld door verhaal in oorlog te laten spelen
   

Wat is géén kenmerk van naoorlogs proza?

1. Meerdere vertellers
2. Bedoeld om de lezer een les te leren
3. Personages zijn antihelden
4. Taboeonderwerpen

Vijftigers

1. Willen naoorlogse dichtkunst vernieuwen, vraagtekens bij vaste overtuigingen
   
2. Geloof dat dingen anders kunnen 
   
3. Loslaten traditionele dichtvormen
4. Verwarring en ontregeling, experimentele werkwijze dichter
5. Autonome gedichten
   

Voorbeeld autonoom gedicht

visser van ma yuan

onder wolken vogels varen

onder golven vliegen vissen

maar daartussen rust de visser

golven worden hoge wolken

wolken worden hoge golven

maar intussen rust de visser

Neorealisten

1. Zetten zich af tegen de Vijftigers
   
2. Ze vinden die gedichten te dichterlijk, met te veel beeldspraak
3. Willen zakelijk verwoorden wat waargenomen wordt
4. Verzetten zich tegen dichterlijk taalgebruik
   
5. Ze gooien dichterlijke taal overboord, totdat alleen zakelijke mededeling overblijft
   

K. Schippers, Ja, uit: De waarheid als De Koe, 1963

Ik heb je lief zoals je soms
gelijk een gouden zomerdag bent
nee nee nee
ik heb je lief zoals je bent
nee nee
ik heb je lief zoals
nee
ik heb je lief

Geef kort je mening over dit hoorcollege