Lezen

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 2

Lezen, luisteren en kijken

Complete uitleg over

de inhoud van examen

lezen, luisteren en kijken

Herken je deze vragen?

1. Wat is de functie van alinea 4?

2 Wat is het belangrijkste doel van de tekst?

3. Welke tekststructuur herken je in de tekst?

4 Wat is het verband tussen alinea 3 en 4?

Leesteksten verkennen

Onderwerp en hoofdgedachte

Doel en publiek

Betrouwbaarheid van een tekst

Wat is het onderwerp van een tekst?

1. De hoofdgedachte van een tekst
2. Het belangrijkste deel uit een tekst
3. Een korte omschrijving waar de tekst over gaat
4. Een samenvatting van de tekst

Wat is de hoofdgedachte van een tekst?

1. Het onderwerp van een tekst
2. Het belangrijkste deel uit een tekst
3. Een korte omschrijving waar de tekst over gaat
4. Een samenvatting van de tekst

Onderwerp

In één woord of een paar woorden beschrijf je waar de tekst over gaat.

Bijvoorbeeld:

Inbraakpreventie

Hoofdgedachte

Een hele korte samenvatting van een tekst. 

Bijvoorbeeld:

Neem maatregelen om een inbraak te voorkomen.

Handleiding

Reclamefolder

Nieuwsbericht

Ingezonden brief

Informeren

Instrueren

Overtuigen

Overhalen

Betrouwbare informatie

Betrouwbare informatie bestaat uit feiten. Je kunt controleren waar de informatie vandaan komt en de precieze broninformatie terugvinden. Als de informatie van een deskundige afkomstig is, vergroot dat de betrouwbaarheid. Verouderde informatie is vaak niet meer betrouwbaar.

De opbouw van een tekst

De indeling van teksten

Deelonderwerpen herkennen

Tekstverbanden en signaalwoorden

Titel en lead

De titel bevat het onderwerp en trekt de aandacht.

Lead = vetgedrukte tekst onder de titel

De lead vat de tekst kort samen of trekt extra aandacht.

In het begin van een tekst wordt het onderwerp geïntroduceerd.
Op welke manier gebeurt dat?

1. Met de deur in huis vallen
2. Belangstelling wekken voor het onderwerp
3. Met een inleiding/aanleiding
4. Alle antwoorden zijn goed

Nog meer voorbeelden:

Een verwachting scheppen

Het onderwerp introduceren

Vragen stellen

Een standpunt innemen

Deelonderwerpen

Deelonderwerpen zijn de verschillende kanten van een onderwerp die in een tekst aan bod komen, bijvoorbeeld argumenten, oorzaken, voordelen of oplossingen.

Een deelonderwerp bestaat uit minimaal één alinea.

Hoe kun je snel de deelonderwerpen vinden?

1. Lees de eerste en laatste zin van iedere alinea
2. Kijk naar de plaatjes en bronvermelding
3. Zoek naar tussenkopjes
4. Alle antwoorden zijn goed

Middenstuk

De verschillende kanten van het onderwerp worden hier behandeld. Dat gaat vaak volgens een vaste structuur.

Vaste tekststructuren

In een tekst kunnen verschillende ‘’vaste’’ structuren voorkomen. Het is belangrijk dat je die herkent, omdat je daardoor de tekst beter begrijpt. Hierna volgen schematisch een paar veel voorkomende structuren. Het is echter niet zo dat alle teksten volgens deze structuren zijn opgebouwd. De volgende tekststructuren liggen dus niet vast.

Argumentatiestructuur

Inleiding: standpunt benoemen

Kern: argumenten (voor en eventueel tegen met weerlegging)

Slot: herhaling standpunt en/of aanbeveling

Probleem – oplossingsstructuur

Inleiding: probleem aankaarten of vraagstuk inbrengen (aanleiding schrijven)

Kern: oorzaken, gevolgen en eventueel mogelijke oplossingen

Slot: de oplossing / de beste oplossing (conclusie) of aanbeveling

Verklaringsstructuur

Inleiding: verschijnsel beschrijven (aanleiding schrijven)

Kern: redenen, oorzaken en gevolgen

Slot: beste verklaring (conclusie), samenvatting of toekomstverwachting

Aspectenstructuur

Inleiding: verwachting scheppen / onderwerp aankondigen

Kern: eenzijdige informatie geven over het onderwerp of diverse aspecten (verschillende kanten/invalshoeken) van het onderwerp benoemen

Slot: samenvatting, conclusie, afweging of toekomstverwachting

Verleden/heden/toekomststructuur

Inleiding: vragen stellen of onderwerp introduceren

Kern: situatie vroeger, situatie nu

Slot: toekomstverwachting

Vraag – antwoordstructuur

Inleiding: vragen stellen

Kern: informatie over het onderwerp of antwoorden

Slot: samenvatting, conclusie of toekomstverwachting

Voor- en nadelenstructuur

Inleiding: vragen stellen of onderwerp introduceren

Kern: voor- en nadelen

Slot: samenvatting, conclusie, toekomstverwachting of afweging

Let op:

De manier waarop de auteur de tekst inleidt kan nog wel eens afwijken van de ‘’vaste’’ structuur. Hetzelfde geldt voor het slot. 

Kijk altijd goed naar de informatie die in de kern gegeven wordt.

Waaruit bestaat het slot van een tekst?

Functies slot:

Samenvatting geven

Conclusie trekken

Toekomstverwachting scheppen

Aanbeveling doen

Oproep doen

Afweging maken

Terugkomen op

Teksten lezen

informatieve teksten

Instructieve teksten

Infographics

Informatieve teksten

- nieuwsberichten                               op de hoogte brengen

- achtergrondartikelen                      informeren (vooraf, gevolgen)

- voorlichtingsfolders                        informeren (waar of wat)

- interviews                                             op de hoogte brengen

Te herkennen aan lay-out: kolommen, tussenkopjes

Te herkennen aan specifieke kenmerken: structuren blz. 209 A

Instructieve teksten

Een instructieve tekst informeert je over hoe je iets moet doen, bijvoorbeeld een gebruiksaanwijzing of recept.

Een instructie heeft specifieke kenmerken, bijvoorbeeld stapsgewijs in een vaste volgorde. Om die vaste volgorde- aan te geven, maakt de schrijver gebruik van:

Signaalwoorden

Infographics

In veel teksten komen afbeeldingen voor: foto's, tekeningen, tabellen en grafieken.  Doel: aandacht trekken, tekst verduidelijken of aanvullende informatie geven.

Infographics zijn informatieve illustraties met een combinatie van tekst en beeld. Infographics geven extra informatie. 

Kijk goed naar kopjes, pijlen, kleuren en cijfers.

Teksten met meningen

- feiten, meningen en argumenten

- argumenten beoordelen

- betoog

- beschouwing

Feiten

• Feiten kun je op waarheden controleren. 
• Je kunt bewijzen of deze uitspraak waar is of niet.
• Kijk naar bronvermelding.

Meningen

Het gaat er niet om of iets waar of niet waar is, het gaat erom of je het ermee eens of oneens bent. Om een mening te onderbouwen, gebruikt een schrijver ARGUMENTEN.

(omdat, want, namelijk, immers)

Argumenten

Objectieve argumenten: zijn gebaseerd op feiten, onderzoek of algemeen aanvaarde normen en waarden.

Subjectieve argumenten: zijn gebaseerd op vermoedens, eigen overtuiging of persoonlijk waardeoordeel.

Drogredeneringen

Drogredeneringen: foute argumenten/redeneringen.

Bijv. Ik ben slim, want ik heb een boek gelezen.

Generalisatie: een algemene regel vaststellen op basis van te weinig gegevens.

Onjuist beroep op autoriteit: beweren dat iets waar is omdat een autoriteit (deskundige), die niet betrouwbaar is, dat zegt.

In Spanje hebben mensen het goed, want daar schijnt altijd de zon!

1. Generalisatie
2. Onjuist beroep op autoriteit

Ik vind dat we geen Olympische Spelen in Nederland moeten houden. Dat zegt de voorzitter van onze voetbalclub ook.

1. Generalisatie
2. Onjuist beroep op autoreiteit

Betoog

De schrijver probeert je te overtuigen van zijn gelijk.

Argumenten, tegenargumenten met weerlegging, conclusie

Beschouwing

De schrijver probeert je aan het denken te zetten over een bepaalde kwestie.

Verschillende kanten van de kwestie worden besproken.

Wat is het verschil tussen een beschouwing en een betoog?

Signaalwoorden en verbanden

Let goed op signaalwoorden in een tekst. Deze geven tekstverbanden aan.

Bijvoorbeeld bij een opsomming:

eerst, vervolgens, bovendien, daarna, ten slotte

Welke verband hoort bij:
Kortom, dus, hieruit volgt, dan, daarom, ook

1. samenvatting
2. doel-middel
3. herhaling
4. conclusie

Tekst

namelijk

doordat

toch

kortom

zodat

daarom

hoewel

reden of argument

tegenstelling

conclusie

oorzaak-gevolg

maar

dus

omdat

Verwijswoorden

Signaalwoorden zorgen voor structuur in een tekst en verwijswoorden maken een tekst beter leesbaar. Een verwijswoord verwijst naar een woord of woordgroep die ergens anders in de tekst al gebruikt is. Verwijswoorden voorkomen onnodige herhalingen van woorden en zinnen in een tekst. Enkele voorbeelden van verwijswoorden zijn: 

hij, zij, hem, ze, haar, die, dat, we, wij, het, dit, hen, daar, hier.

Tip

Hoe weet je naar welk woord wordt verwezen? 

Zet op de plek van het verwijswoord ‘wie, wat of waar’. 

Soms verwijst een woord naar een hele zin of een stukje van een zin!

Voorbeeld

Waar kon wie/wat haar energie kwijt?

Waar: in het hoge gras

Wie/wat: het meisje met lange blonde lokken

Het was een geweldig feest, die bruiloft gisteren.

Het verwijst naar...

1. feest
2. een geweldig feest
3. die bruiloft
4. die bruiloft gisteren

Hij sprak zichzelf telkens tegen, wat de rechter opviel.

Wat verwijst naar...

1. Hij
2. tegen
3. Hij sprak zichzelf telkens tegen
4. de rechter