BL: Theorie leerjaar 3

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Nederlands

Begrijpend lezen

Theorie leerjaar 3

VG3
 P2 2021-2020

Verbanden binnen zinnen, tussen zinnen en tussen alinea's

Signaalwoorden verbinden zinnen en zorgen zo voor een goedlopende, begrijpelijke samengestelde zin.

Ik houd van pizza, maar niet van pasta.

Signaalwoorden kunnen ook losstaande zinnen verbinden. 

Ik houd van pizza. Ik houd echter niet van pasta.

Daarnaast kunnen signaalwoorden alinea's met elkaar verbinden.

Tekstverbanden

Uitspraak-opsomming 

Na een uitspraak worden verschillende dingen opgesomd.

Signaalwoorden: ook, verder, bovendien, daarnaast, nog, niet alleen...maar ook, ten eerste, ten tweede

Mijn vrije tijd gebruik ik voor leuke dingen (= uitspraak).

In de eerste plaats sport ik graag. Verder houd ik van televisiekijken. Ook  vind ik het heerlijk om een spannend boek te lezen. 

 

Tekstverbanden

Uitspraak-tegenstelling

Na een uitspraak wordt het tegengestelde beweerd.

Signaalwoorden: maar, daarentegen, echter, integendeel, enerzijds ...anderzijds, daar staat tegenover

Evert is een ontzettend avontuurlijke vent (= uitspraak).

Zijn vriend daarentegen is een enorme huismus die er geen behoefte aan heeft bijzondere dingen te beleven (= tegenstelling). 

Tekstverbanden

Uitspraak-voorbeeld 

Na een uitspraak volgt een voorbeeld / een aantal voorbeelden.

Signaalwoorden: bijvoorbeeld, als voorbeeld, zo, zoals

Je kunt in de spits haast niet meer opschieten in de Randstad (= uitspraak).

Zo kost het je vaak twee uur om van Den Haag naar Rotterdam te reizen, een afstand die je normaal in twintig minuten aflegt (= voorbeeld).

Tekstverbanden

Middel-doel

Iemand noemt een doel en een middel waarmee dat doel kan worden bereikt. 

Signaalwoorden: waarmee, daarmee, met dat doel, het doel is, door middel van, om te...

De  stichting Wakker Dier komt op voor de dieren (= doel). Door middel van reclamespotjes op de televisie vraagt die club aandacht voor het ellendige leven van kippen en varkens in de bio-industrie (= middel). 

Tekstverbanden

Oorzaak-gevolg

Iemand doet een uitspraak die een oorzaak heeft. Daarna wordt het gevolg genoemd.

Signaalwoorden: daardoor, hierdoor, doordat, zodat, waardoor

Het heeft de afgelopen winter nauwelijks gevroren  (= oorzaak).

Hierdoor konden we niet schaatsen (= gevolg). 

Voordelen- en nadelenstructuur

Inleiding

De schrijver noemt een probleem of verschijnsel.

Middenstuk

De schrijver noemt voor- en nadelen van het probleem of het verschijnsel.

Slot

De schrijver trekt een conclusie of vat de tekst samen.

Verschijnsel- en verklaringstructuur

Inleiding

De schrijver noemt een verschijnsel.

Middenstuk

De schrijver geeft verschillende verklaringen voor het verschijnsel

Slot

De schrijver doet een aanbeveling (geeft een advies) en/of vat de tekst samen.

Verschijnsel-en-besprekingstructuur

Inleiding

De schrijver noemt een verschijnsel.

Middenstuk

De schrijver bespreekt verschillende kanten van het verschijnsel.

Slot

De schrijver vat de tekst samen. 

Probleem-en-oplossingstructuur

Inleiding

De schrijver geeft een beschrijving van een probleem.

Middenstuk

De schrijver noemt verschillende oplossingen voor het probleem.

Slot

De schrijver maakt een afweging of doet een aanbeveling.

Bewering-en-argumentatiestructuur

Inleiding

De schrijver doet een bewering.

Middenstuk

De schrijver geeft argumenten bij zijn bewering.

Slot

De schrijver trekt een conclusie.

Tekstverbanden

Uitspraak-vergelijking

Na een uitspraak worden er twee of meer dingen met elkaar vergeleken.

Signaalwoorden: zoals, hetzelfde, dezelfde, in, vergelijking met

Uitspraak-reden

Na of voor een uitspraak wordt een rden genoemd. Een reden geeft aan waarom iemand iets wel of niet doet.

Signaalwoorden: daarom, want, omdat, namelijk

Noteerwijze verbanden

‘Naar verwachting wordt ruimtetoerisme in de toekomst steeds betaalbaarder en dus toegankelijker voor een groot publiek.’

Welk verband geeft het signaalwoord ‘dus’ hier aan? 

Schijf beide delen van dit verband aan.

Uitspraak-conclusie 

Uitspraak: ruimtetoerisme wordt in de toekomst steeds betaalbaarder

Conclusie: ruimtetoerisme wordt toegankelijker voor een groot publiek. 

Tekststructuren

Er zijn verschillende tekststructuren. Op de volgende slides worden de tekststructuren toegelicht.

• Voordelen- en nadelenstructuur
• Verschijnsel- en verklaringstructuur
• Verschijnsel- en besprekingstructuur
• Probleem- oplossingstructuur
• Bewering- en argumentatiestructuur

Tekstfuncties

Bewijs: de juistheid van een stelling wordt aangetoond

Constatering: er wordt iets vastgesteld/opgemerkt

Gevolgen:  de gevolgen van een maatregel/verschijnsel worden beschreven

Nuancering:  een standpunt/bewering wordt afgezwakt door andere gezichtspunten

Ontkenning: de bewering wordt weergegeven en de schrijver geeft aan dat hij het er niet mee eens is

Tekstfuncties

Oorzaak: er wordt beschreven waardoor iets is ontstaan

Opsomming: een aantal meningen, verschijnselen, voorbeelden of verklaringen wordt genoemd

Theorie:  met een algemene beschrijving wordt een feit/verschijnsel verklaard of voorspeld

Toelichting: een stelling/theorie wordt uitgelegd/toegelicht met voorbeelden of gevolgen

Tekstfuncties

Advies: de schrijver geeft een goede raad

Afweging: de schrijver weegt voor- en nadelen of mogelijke oplossingen tegen elkaar af en maakt zo een keuze

Argument: de schrijver geeft aan waarom hij iets vindt

Argumentatie: de schrijver geeft meerdere argumenten

Bewering: een stelling die de schrijver moet onderbouwen

Conclusie: de schrijver komt tot een gevolgtrekking

Tekstfuncties

Oplossing een oplossing volgt na het probleem

Probleemstelling de schrijver geeft hiermee aan over welk probleem zijn tekst gaat

Tegenwerping de schrijver maakt bezwaar of heeft bedenkingen tegen een eerdere bewering of argumentatie

Weerlegging de schrijver probeert met tegenargumenten aan te tonen dat de mening of argumentatie van een ander niet goed is

Tekstfuncties

Een tekstgedeelte* heeft een rol/taak/functie in een tekst = tekstfunctie

Voorbeeld: 

Een schrijver legt iets iets uit en geeft daarna een voorbeeld. 

De alinea met het voorbeeld heeft dan de tekstfunctie voorbeeld. 

* een alinea, een deel van een alinea, een groepje alinea's zijn

Argumentatie

Standpunt

+

Argumenten

=

Argumentatie

4 basisschema's voor argumentatie

1. Enkelvoudige argumentatie
   
2. Onderschikkende argumentatie
   
3. Nevenschikkende argumentatie
   
4. Combinatie van nevenschikkende en onderschikkende argumentatie
   

Enkelvoudige argumentatie

De schrijver onderbouwt zijn standpunt met één argument.

Het fileprobleem is met overheidsmaatregelen eenvoudig op te lossen.     

Het openbaar vervoer moet gratis worden.

Nevenschikkende argumentatie

De schrijver onderbouwt zijn standpunt met meer hoofdargumenten die allemaal hun waarde hebben.

S: Het fileprobleem is met overheidsmaatregelen eenvoudig op te lossen

A: Het openbaar vervoer moet gratis worden.

A: De overheid moet het snelwegennet uitbreiden.

A: Werkgervers moeten de arbeidstijden van hun werknemers aanpassen.

Onderschikkende argumentatie

De schrijver onderbouwt zijn hoofdargument met één of meer argumenten (= subargumenten).

S: Het fileprobleem is met overheidsmaatregelen eenvoudig op te lossen

A: Het openbaar vervoer moet gratis worden.

A: Werknemers zullen hun auto laten staan en met het openbaar vervoer gaan.   

Combinatie van nevenschikkende en onderschikkende argumentatie

De schrijver gebruikt verschillende argumenten.

De argumenten staan los van elkaar.

De argumenten zijn onderbouwd door één of meer subargumenten.

Combinatie van nevenschikkende en onderschikkende argumentatie

S: Het fileprobleem is met overheidsmaatregelen eenvoudig op te lossen 

A: Het openbaar vervoer moet gratis worden.

A: De overheid moet het snelwegennet uitbreiden.

A: Werkgervers moeten de arbeidstijden van hun werknemers aanpassen.

A: Werknemers zullen hun auto laten staan en met het OV gaan.

Argumenten

Subjectieve argumenten

Gebaseerd op geloof, gevoel of vermoedens. 

Objectieve argumenten

Gebaseerd op controleerbare feiten, bv. onderzoeksresultaten of uitspraken.

Objectieve argumenten zijn krachtiger dan subjectieve argumenten.

Objectieve argumenten

Argument                                               Argument gebaseerd op (een)...

Feitelijke                                                 argumenten feiten

Gezagsargument                               autoriteit

Nut of (on)gewenst                           gevolg nut/gevolg

Veronderstelling/vermoeden       veronderstelling/vermoeden

Subjectieve argumenten

Argument                                 Argument gebaseerd op (een)...

Ervaringsargumenten        ervaringen 

Emotioneel argument        gevoel/intuïtie

Moreel argument                  persoonlijke (levens)overtuiging
                                                       en idealen