§2.2 (On) beheersbare rivieren deel 2

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

 §2.2 Onbeheersbare rivieren

Planning

• Slepen!
• Laatste uitleg §2.2
• Aan de slag met je opdrachten
• Exitticket

zomerdijk

zomerdijk

winterdijk

winterdijk

zomerbed

winterbed

uiterwaard

Sleep de begrippen naar het juiste vak

Lengteprofiel

Dwarsprofiel

zomerbed

uiterwaard

bovenloop

Winterdijk

middenloop

verval

oeverwal

debiet

kom

Driestapsstrategie

Dwarsprofiel.

Groene dak

Kanalisatie

Plat of hellend dak van een woning of kantoorgebouw dat begroeid is en daardoor een bepaald waterbergend vermogen heeft.

Dwarsdoorsnede van een riviergeul of beek op een bepaald punt, die de waterbreedte en de verschillen in waterdiepte laat zien

Het rechttrekken van een rivier om een betere waterafvoer mogelijk te maken en de rivier vaak ook te voorzien van stuwen (en sluizen) om de scheepvaart gemakkelijker te maken.

Aanpak volgens het Nationaal Waterplan die moet voorkomen dat waterhuishoudkundige problemen worden afgewenteld van het ene gebied op het andere gebied, volgens het principe van vasthouden, bergen en afvoeren van overtollig water.

Sleep de begrippen naar de juiste omschrijving

Dwarsdoorsnede van een rivier op een bepaalde plek.

Het gedeelte van een rivier dicht bij de monding.

Het verval van een rivier, gemeten in meters per kilometer.

Het hoogteverschil tussen twee punten langs een rivier.

De hoeveelheid water die een rivier op een bepaald moment per tijdseenheid afvoert (meestal gemeten in m3 per seconde).

Het gedeelte van een rivier dicht bij de bron.

debiet

verval

verhang

benedenloop

dwarsprofiel

bovenloop

Het grote plaatje

In dit stapeldiagram worden de afvoeren van de achtereenvolgende zijrivieren bij elkaar opgeteld.

Piekafvoer

Het debiet dat zichtbaar is in de afbeelding hiernaast is een gemiddelde. Bij beide rivieren zie je een hoogste punt in het debiet. 

Dit is de piekafvoer: hoogste afvoer (tijdens of na een regenperiode) van een rivier.

De Rijn heeft een regelmatiger regiem dan de Maas. Beiden kennen een piekafvoer rond de winter. Hoe zit dit?

De jaarlijkse verdeling van de waterafvoer

De verdeling van de waterafvoer over een jaar, het regiem, is afhankelijk van de volgende vier factoren:

1. klimaatomstandigheden
2. aanvoer van smeltwater en/of regenwater
   
3. eigenschappen van het stroomgebied
   
4. ingrepen van de mens
   

De jaarlijkse verdeling van de waterafvoer

1. klimaatomstandigheden: hoeveel water de rivier afvoert, hangt af van de hoeveelheid en de vorm van de neerslag.
   Sneeuw: het kan even duren voordat dit als smeltwater in de rivier terechtkomt.
   Regen: deel water door planten opgenomen, deel stroomt via het grondwater en oppervlakte naar rivieren of meren en deel verdampt. Temperatuur en de windsnelheid van invloed op de verdamping.
   
   
2. aanvoer van smeltwater en/of regenwater: De Rijn is een gemengde rivier, de Maas is een regenrivier. Het regiem van een gemengde rivier is veel regelmatiger dan dat van een regenrivier.
   

De jaarlijkse verdeling van de waterafvoer

3. eigenschappen van het stroomgebied: waterbergend vermogen van de grond wordt bepaald door: eigenschappen van de bodem, ondergrond (het zogenaamde moedergesteente) en reliëf.

Een rotsachtige ondergrond, een dunne of een bevroren bodemlaag kan weinig water opnemen. (Diepe) zandbodems hebben wel een groot waterbergend vermogen (veel ruimte tussen zandkorrels).

Steile hellingen zal het water sneller afstromen dan vanaf een gebied dat bijna vlak ligt.

Rotsachtig gebied in de Ardennen  water trekt niet in bodem en stroomt snel  neerslag wordt snel, via de Maas, naar Nederland afgevoerd.

De jaarlijkse verdeling van de waterafvoer

4. Ingrepen van de mens: veranderingen in het stroomgebied of in de rivier zelf - regiem onregelmatiger.

- De stroomgebieden van de Rijn en de Maas zijn meer bebouwd en minder bebost.

-  De sponswerking van de bodem is kleiner - tijd tussen het moment van neerslag in het stroomgebied en stijging waterpeil in de rivier korter:

- de vertragingstijd is afgenomen.

Door maatregelen om de rivier goed bevaarbaar te maken –plaatsen van stuwen met sluizen, afsnijden van sterke bochten en door bedijkingen (kanalisatie) – zijn de stroomstelsels van de Rijn en de Maas verkleind - het water kan zich niet meer over een groot oppervlak verspreiden en wordt gedwongen zich snel te verplaatsen.

Kanalisatie

Het recht trekken van de meanders om de bevaarbaarheid van de rivier te verbeteren.

Maar: 

daardoor neemt de lengte van de rivier af en kan het water zich niet meer over een groter oppervlak verspreiden. Bij hoog water...

En nog meer...

Wat beïnvloedt, naast het soort rivier en het klimaat, nog meer het regiem?

• aard van de bodem: rotsen/ijs (niet waterdoorlatend, dus snel in rivier) of zand/veelbegroeiing (neemt goed water op, dus later afgeven aan rivier)?
  
• Ingrepen van de mens: bebouwing of begroeiing? Ontbossing? Vegetatie zorgt voor een sponswerking!

De mens beïnvloedt de vertragingstijd!

Vertragingstijd

De tijd tussen de piek van een regenbui en de piek in afvoer

• Hoe groter de verstedelijking hoe....korter/langer de vertragingstijd?
• korter! Door verstening stroomt water sneller de rivier in. Minder begroeiing is een mindere sponswerking van de bodem.

Vertragingstijd

De tijd tussen de piek van een regenbui en de piek in afvoer

Verstedelijking

Verstening/verharding = groter oppervlakte straten, wegen en bebouwing.

Door verstening zal de vertragingstijd afnemen en de piekafvoer groter worden.

Vertragingstijd

Regenval 

Water in de rivier.

Invloed op de piekafvoer.

Wat is de relatie tussen verstening, vertragingstijd en piekafvoer? Formuleer je antwoord: Door............. zal de ................ afnemen waardoor de ................. groter wordt (en je waarschijnlijk overstromingen en gedoe enzo krijgt).

winterbed

binnendijks

buitendijks

zomerdijk

winterdijk

zomerbed

krib

uiterwaard

In welk deel van de rivier is het debiet over het algemeen het grootst? Kies uit: bovenloop of benedenloop. Leg je keuze uit!

Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering op de temperatuur (zomer en winter) en de neerslag (hoeveelheid + verdeling in het jaar!)

Door klimaatverandering wordt het neerslagregiem in Nederland:

1. regelmatiger
2. groter
3. kleiner
4. onregelmatiger

Samenvattend

Hoe noemen we de schommelingen in de waterafvoer van een rivier?

1. waterscheiding
2. debiet
3. regiem
4. verhang

De rivier die het meeste water afvoert in Nederland is de:

1. Rijn (inclusief Waal en IJssel)
2. Maas
3. Schelde
4. Eems

Welk rivier zie je hier?

1. De Maas
2. De Waal
3. De Rijn
4. De Ijssel

Bekijk figuur 1.
A. Wat is het totale verval van deze rivier?
B. Wat is het verhang tussen traject B en D langs de rivier? Laat je berekening ook zien!

Verandering debiet en regiem van de Maas (+ verklaringen?)

Verandering debiet en regiem van de Rijn (+ verklaringen?)

Maatgevende afvoer

De maatgevende afvoer is de maximale hoeveelheid water die de rivier nog veilig kan verwerken zonder dat de dijken doorbreken en het rivierengebied overstroomt. 

Voor bepalen van de veilige dijkhoogten wordt de maatgevende afvoer gebruikt. Deze wordt voor de Rijn bij Lobith en voor de Maas bij Borgharen berekend.

Hoe hoger maatgevende afvoer, hoe meer water de rivier moet afvoeren  de rivieren hebben meer ruimte nodig.

Zelfstandig werken 

Maken volgende opdrachten van par. 2.2 

5,6,7,8a, 9a

Verbindt de begrippen met de omschrijving

Dwarsdoorsnede van een rivier op een bepaalde plek.

Het gedeelte van een rivier dicht bij de monding.

Het gedeelte van een rivier tussen de bovenloop en de benedenloop.

Het verval van een rivier, gemeten in meters per kilometer.

Het hoogteverschil tussen twee punten langs een rivier.

Doorsnede in de lengterichting van de rivier.

Gebied dat zijn water afvoert via één hoofdrivier met zijn zijrivieren.

Het stelsel van de hoofdrivier en zijn zijrivieren.

De grens tussen twee stroomgebieden.

lengteprofiel

verval

verhang

middenloop

benedenloop

dwarsprofiel

Stroomgebied

Stroomstelsel

Waterscheiding