8.5 Je lijkt op...

• Mens & Natuur
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 2

8.5 Je lijkt op...

Lesdoelen

• Je weet wat een bouwbeschrijving is en waar die zit 
• Je kunt uitleggen waarom je op familieleden lijkt
• Je weet wat geslachtschromosomen zijn
• Je weet hoe een kindje een jongen of meisje  wordt
• Je weet erfelijk is en wat erfelijke aanleg is
• Je weet wat een aangeboren ziekte is en wat een erfelijke ziekte is

Jouw bouwbeschrijving

• Chromosomen zijn draden in de kern van alle lichaamscellen
• De bandjes op de chromosomen bevatten jouw eigenschappen.
• Mensen hebben in totaal 46 chromosomen
• Alle chromosomen samen bevatten jouw bouwbeschrijving

chromosomen (1)

• Lichaamscellen hebben 46 chromosomen
• Geslachtscellen (eicel of zaadcel) hebben elk 23 chromosomen
• 1 Eicel (23 chr) + 1 zaadcel (23 chr) wordt samen 1 lichaamscel (46 chr)

Aan de slag

• Lees blz 53 en 54 uit je leerboek
• Maak opdracht 2 t/m 8 uit je activiteitenboek

GESLACHTSCHROMOSOMEN

Chromosomen (II)

• chromosomen liggen in gelijke paren (23 x 2 chromosomen)
• Het 23e paar bij jongens bestaat uit een X en een Y chromosoom (XY dus)
• Het 23e paar bij meisjes bestaat uit 2 X chromosomen (dus XX)

Aan de slag

• Lees blz 54 en 55 uit je leerboek
• Maak opdracht 9 t/m 12 uit je activiteitenboek

Aantal chromosomen

Elk soort organisme heeft in de kern van een lichaamscel een even aantal chromosomen.

Chromosomen komen altijd in paren voor.

Zegt het aantal chromosomen iets over de intelligentie van een organisme?

Elk organisme heeft hetzelfde aantal chromosomen in een cel

1. ja
2. nee

1. Een lichaamscel bevat 46 chromosomen, dat zijn 23 paar
chromosomen.
2. Een geslachtscel (zaadcel of eicel) bevat 23 chromosomen.

1. 1: waar 2: nietwaar
2. 1: nietwaar 2: waar
3. beide waar
4. beide nietwaar

Bevruchte eicel bevat 23 chromosomen paren: 

Ontstaan door 23 chromosomen van vader en 23 chromosomen van moeder. Chromosomen aantal: 46.

3

23 chromosomen van vader

1

23 chromosomen van moeder

2

23

23

46

Miljoenen nieuwe lichaamscellen ontstaan. Dat gebeurt door deling van de moedercel. Elke nieuwe cel (dochtercel) bevat 46 chromosomen met precies dezelfde informatie. Het genotype van elke dochtercel is hetzelfde, de informatie over de erfelijke eigenschappen is gelijk.

4

Een nieuw organisme

Geslachtscel (23) - Bevruchting (46)

In een geslachtscel (eicel - zaadcel) zitten 

23 chromosomen.

Chromosomen komen in geslachtscellen enkelvoudig voor (niet in paren).

Er komen daarom alleen enkelvoudige genen voor (geen genenparen).

In de animatie komen de enkelvoudige chromosomen bij de bevruchting in de celkern samen. Er ontstaan chromosomen- en genen paren.  Het genotype is zo bepaald.

Een lichaamscel bevat 23 paar chromosomen.

Je ziet hier 1 paar.

1

Het paar chromosomen is gesplitst. Eén chromosoom gaat in de geslachtscel. Vanuit elk paar (23 paren) chromosomen komt er 1 chromosoom in de geslachtscel. Een geslachtscel bevat daarom niet 46 maar 23 chromosomen

2

Eicel en zaadcel smelten samen: bevruchting!

Welk chromosoom in de geslachtscel komt is een verrassing.

Dit maakt dat er variatie is in het doorgeven van erfelijke eigenschappen.

Het bepaalt ook of de nakomeling een jongen of een meisje wordt.

3

1. Chromosomen in een zaadcel komen enkelvoudig voor.
2. In een bevruchte eicel komen genen in paren voor

1. beide waar
2. beide nietwaar
3. 1 waar 2 nietwaar
4. 1 nietwaar 2 waar

Chromosomen en genen

Je lichaam bestaat uit cellen. Iedere cel heeft een kern. 

Chromosomen:

In die kern zwerven 46 draadjes, de chromosomen. 

Er zijn steeds twee chromosomen die op elkaar lijken. 

De chromosomen zijn gemaakt van DNA. Het DNA ziet eruit als een soort wenteltrap.  

De volgorde waarin de stoffen voorkomen bepaalt onze erfelijke eigenschappen. 

Genen: Een stukje wenteltrap dat de informatie van  één eigenschap bevat, 

                  noemen we een gen. 

Elk mens bezit een eigen uniek DNA.

Het DNA van geen enkel mens is gelijk

1 Genen in een huidcel zijn gelijk aan de genen in de bevruchte eicel
2. Genen in dochtercellen komen voor in paren.

1. beide waar
2. beide nietwaar
3. 1 waar 2 nietwaar
4. 1 nietwaar 2 waar

Herhaling: Bekijk de afbeelding, je moet de inhoud kunnen uitleggen!

Type oorlel = genetische eigenschap

Genotype

In élke cel van je lichaam staat dezelfde erfelijke informatie 

Mensen hebben in elke lichaamscel 46 chromosomen

Een stukje DNA waar informatie staat over 1 bepaalde eigenschap --> GEN

Fenotype

Het fenotype zijn de waarneembare eigenschappen van een organisme

Je kunt je fenotype aanpassen

Deze aanpassingen geef je niet door aan je nakomelingen

0

Genotype + Milieu --> Fenotype

DNA structuur

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Voorbeeld erfelijk eigenschap: haarkleur, oogkleur en haarstijl.

Genen

Voor elke erfelijke eigenschap geldt:

Je hebt 1 gen van je moeder en 1 gen van je vader gekregen

Homozygoot: DD/dd - heterozygoot: Dd

Intermediair

• Geen van beide allelen is recessief, komen beide tot uiting
• Allelen aangegeven als superscript van een gekozen letter

Waar bestaan chromosomen uit?

1. Celplasma
2. DNA

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen

Chromosomen komen alleen voor in geslachtscellen.

1. Juist
2. Onjuist

Hoeveel chromosomen hebben wij?

1. 22
2. 23
3. 44
4. 46

Geslachtschromosomen

genen en allelen     (allel)

Welke uitspraak over genotype en fenotype klopt het best?

1. Het fenotype komt voort uit het genotype.
2. Het genotype komt voort uit het fenotype.
3. Het fenotype komt voort uit het genotype en milieuinvloeden.

Mathilde laat een permanentje zetten bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype en haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Ontstaat het fenotype door het genotype?

1. ja
2. nee

Het uiterlijk van een organisme noemen we

1. Genotype
2. Fenotype

Heeft een vlo hetzelfde fenotype als de pop waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. hetzelfde fenotype en genotype
4. verschillende genotype en fenotype

Een chromosoom bevat:

1. Één gen
2. Meerdere genen
3. Één of meerdere genen, afhankelijk van het chromosoom

2 gelijke allelen (genen) voor een eigenschap noemen we:

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Als uit een rode en een witte plant, roze planten ontstaan, dan is de overerving?

1. intermediair
2. recessief
3. homozygoot
4. heterozygoot

Aa is

1. Homozygoot recessief
2. Homozygoot Dominant
3. Heterozygoot
4. Heterozygoot Dominant

AA is

1. homozygoot recessief
2. homozygoot dominant
3. heterozygoot

aa is:

1. Homozygoot
2. Homozygoot recessief
3. Homozygoot dominant
4. Heterozygoot

Hoe noemen we de variant van een gen dat altijd tot uiting komt in het uiterlijk als het aanwezig is?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Recessief
4. Dominant

Een recessieve eigenschap is een:

1. Eigenschap die snel tot uiting komt
2. Eigenschap die tot uiting komt als hij homozygoot voorkomt
3. Eigenschap die tot uiting komt als hij heterozygoot voorkomt