9.7 De bezetting van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

9.7 De Bezetting van Nederland

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je uitleggen

• hoe de Nederlandse bezetting verliep en 
• hoe Nederlanders zich aanpasten of collaboreerden en
• hoe je de bruikbaarheid van een bron beoordeeld 

Duitsland valt Polen aan

1 september 1939

Begin Tweede Wereldoorlog

3 september 1939

De eerste maanden

eind 1939 - begin 1940

• Oorlog speelt zich vooral af in Oost-en Noord-Europa 
• Finland wordt in november door de Sovjet-Unie binnengevallen, net als Estland, Letland en Litouwen. 
• In het westen een 'Phony-war', want de Engelsen en Fransen graven zich in. 

Blitzkrieg in West-Europa

april-juli 1940

• Dat verandert in het voorjaar van 1940 als de Duitsers met een enorme snelheid en grote overmacht, Europa letterlijk 'oprollen'.
• Deze manier van oorlogsvoering wordt ook wel Blitzkrieg genoemd.
• Ook de Lage Landen werden aangevallen, om de geallieerden naar het noorden te lokken en om haventoegang

Duitsland valt aan

10 mei 1940

• Nederland behield z'n neutraliteit, maar werd alsnog aangevallen en in 5 dagen bezet. 
• Duitsland zag Nederlanders als broedervolk én wou de Nederlandse havens hebben. 

Regering wijkt uit naar Londen

13 mei 1940

Bommen op Rotterdam

14 mei 1940

Om Nederland tot overgave te dwingen wordt Rotterdam gebombardeerd

Welke KA passen hier bij? 

Nederland capituleert

15 mei 1940

• Op 15 mei geeft Nederland zich over

• In totaal komen in de meidagen van 1940 ongeveer 2200 mensen om het leven.

Gelijkschakeling en vervolging

• Het eerste jaar van de bezetting viel voor de meeste mensen mee, maar ...
• Joodse ambtenaren worden ontslagen
• 1941: Joodse bedrijven onder staatstoezicht
• 1942: Davidster op kleding verplicht
• 1942-1944: deportatie 107.000 Joden via Westerbork naar concentratiekampen. Slechts 5.000 overlevenden. 

Welke KA passen hier bij? 

Elke burger, organisatie en vereniging moest zich houden aan de ideeën van de Nazi's en trouw zijn aan het Leidersbeginsel. Iedereen die dit niet deed, 

werd ontslagen en of opgepakt.

Journalisten mochten alleen schrijven wat de Nazi's opdroegen (censuur)

Ariërverklaring

Gebruik bron 1. Foto van de razzia in Amsterdam (1941)

Bij de bron passen twee gegevens:

• Op zaterdag 22 februari 1941 werden in Amsterdam 400 joodse mannen door de Duitse bezetter opgepakt. Tijdens de razzia worden foto’s gemaakt door een Duitse militair die ze, trots als hij was op de actie, naar huis wil sturen.

• De Amsterdamse fotograaf waar de foto’s ontwikkeld worden, maakt direct in 1941 extra afdrukken van de foto, die hij na de bevrijding openbaar maakt.

Stel: je doet onderzoek naar razzia’s in Nederland en je vindt deze bron. Je vraagt je af of deze bron geschikt is voor jouw onderzoek.

Beoordeel:

- Of de bron bruikbaar is voor jouw onderzoek;

- Of de bron betrouwbaar is;

- Of de bron representatief is voor jouw onderzoek.

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je uitleggen

• hoe de Nederlandse bezetting verliep en 
• hoe Nederlanders zich aanpasten of collaboreerden en
• hoe je de bruikbaarheid van een bron beoordeeld 

Arbeidsinzet

mei 1943

• Naarmate de oorlog slechter voor ze verloopt, neemt de onderdrukking toe
• Goederen + dwangarbeiders naar Duitsland
• Uiteindelijk werken ongeveer 500.000 Nederlanders in Duitsland.

gedwongen tewerkstelling

op vele plaatsen in Duitsland

Collaboratie (samenwerken met de vijand)

• 5% Nederlanders was pro-duits. De meesten waren lid van de Nationaalsocialistische Beweging (NSB)
• 4% van de stemmen bij laatste verkiezingen
• Mei 1940: verwelkoming bezetters als vrienden. Ledental naar 100.000 
• NSB'ers schuldig aan collaboratie, o.a. Jodenjacht of aansluiting SS 

Aanpassing en verzet

• De meeste Nederlanders pasten zich aan, enkelen gingen in verzet
• 1941: Februaristaking tegen deportaties van Joden 
• 1943: April-meistakingen tegen gedwongen arbeid
• 1944: spoorwegstakingen 
• Ook waren er veel onderduikers (joden en arbeidsweigeraars)
• Op het hoogtepunt waren dit er ruim 350.000. 

Andere vormen van verzet

• Passief verzet: opgelegde maatregelen niet opvolgen
• Actief verzet: helpen onderduikers, spionage en illegale pers
• Gewelddadig verzet: overvallen en aanslagen
• Gevaarlijk! Duitsers namen gruwelijk wraak. 

Slag om Arnhem

september 1944

• De Geallieerden willen via noord-Nederland Duitsland binnenvallen, maar 
• Operatie Market Garden is mislukt bij Arnhem ('Brug te ver').
• Zuiden van NL (onder de Rijn) = bevrijd. In het Noorden breekt de 'hongerwinter' aan. 

0

Spoorwegstaking

september 1944 - mei 1945

• Om de geallieerde opmars te helpen, roept Radio Oranje het spoorweg-personeel op om te gaan staken. Zo kunnen de Duitsers geen gebruik meer maken van het spoor voor hun oorlog. 
• Het zorgt uiteindelijk ook voor voedsel- en brandstoftekorten...

Hongerwinter

november 1944 - april 1945

Duitse capitulatie

4 mei 1945

• In Hotel De Wereld in Wageningen wordt op 5 mei onderhandeld over de onvoorwaardelijke overgave van de Duitse troepen in Nederland.
• De Duitse troepen hebben zich overigens al op 4 mei overgegeven aan de geallieerden.

De Bevrijding

mei 1945

De bevrijding wordt tegenwoordig gevierd op 5 mei, maar Nederland werd niet overal op 5 mei bevrijd: soms was het eerder, soms veel later, zoals op Texel. 

Dit eiland werd pas op 20 mei 1945 bevrijd.

Hoewel het is verboden, is de reactie van Nederlanders op verraders, 

profiteurs en collaborateurs begrijpelijk.

Kinderen van NSB'ers 

https://eenvandaag.avrotros.nl/item/meer-bekend-over-slechte-behandeling-van-kinderen-van-nsbers-tanja-maakte-het-mee-stop-dit-meisje-maar-in-een-inrichting-zei-de-psychiater/