Leenheren, leenmannen en horigen

• Geschiedenis
• Voortgezet speciaal onderwijs

Leenheren, leenmannen en horigen 

Tijdvak 3 Monniken en Ridders

500 - 1000

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven hoe West- Europa zich na de val van het Romeinse Rijk bestuurlijk ontwikkelde.
• Je weet wat feodale verhoudingen zijn en hoe ze ontstonden.
• Je kunt de oorzaken beschrijven van de verbrokkeling van de macht in de late 9e en 10e eeuw.

Bestuur in de vroege middeleeuwen

Na de val van het Romeinse Rijk ontstonden er verschillende Germaanse koninkrijken
Maar de Germaanse koningen hadden een aantal problemen:

• de wegen werden niet onderhouden
• alleen geestelijken konden lezen en schrijven
• de handel en daardoor ook het geld verdween

Bestuur in de vroege middeleeuwen

• Door de slechte wegen kon de koning nauwelijks reizen in zijn rijk
• Doordat weinig mensen konden lezen, begrepen weinig mensen de wetten
• Doordat er bijna geen geld was, kon de koning geen ambtenaren of leger betalen.
• Probleem: koning kan hierdoor zijn rijk niet goed besturen
• Oplossing: de koning stelde vazallen (leenmannen) aan

Feodale stelsel/leenstelsel

1. Koning verdeelde zijn rijk in kleinere stukken en leende stukje grond uit aan leenman
2. Leenman bestuurde grond
3. Leenman  zweerde, in ruil voor grond, trouw aan koning

trouw = koning helpen bij het bestuur + voor de koning vechten/soldaten leveren ten tijde van oorlog

Leenstelsel of feodalisme

De middelste leenmannen zijn naast leenman ook leenheer, omdat ze de grond weer in stukken verdelen en deze ook in leen geven.

Germaanse rijken in Europa rond 800

Paarse Rijk is van Karel de Grote, de keizer die het leenstelsel heel goed gebruikte

Voordeel feodalisme

Nadelen feodalisme

oplossing voor het weg-vallen van het Romeinse bestuur;  de vorst houdt zijn rijk als geheel bijeen 

Vorst verliest macht aan adel: 

• leenmannen beschouwen leen als eigen grond en geven het ook door aan oudste zoon
  

    Oplossing: lenen aan de Kerk

• Achterleenmannen zweren trouw aan leenman/leenheer,  niet aan de eerste leenheer
  

Zet de namen op de juiste plek

Leenheer

Leenstelsel

Leenman

Achterleenman

The Godfather

Feodalisme in de moderne tijd, Italië in de 20ste eeuw.

Er volgt een fragment, stel jezelf de volgende vragen

1. Wat eist 'the Godfather' ?
2. Waarom?
3. Hoe wordt hun nieuwe relatie bekrachtigd? 
4. Hoe herken je het feodalisme?

0

Hoe herken je het feodalisme in dit fragment?

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven hoe West- Europa zich na de val van het Romeinse Rijk bestuurlijk ontwikkelde.
• Je weet wat feodale verhoudingen zijn en hoe ze ontstonden.
• Je kunt de oorzaken beschrijven van de verbrokkeling van de macht in de late 9e en 10e eeuw.

zelf verder werken

maak oriëntatie opdr. 3

vaardigheid continuïteit en verandering

§3.1 opdr. 4 en 6

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven door welke oorzaken West- Europa in de vroege Middeleeuwen weer een landbouwsamenleving werd.
  
• Je kunt het ontstaan van horigheid verkaren.
  
• Je kunt uitleggen dat domeinen via het hofstelsel zelfvoorzienend waren
  

Landbouwsamenleving

• Ten tijde van het Romeinse Rijk was er sprake van een landbouw-stedelijke samenleving. 
• Na de val van het Romeinse Rijk (476) werd het onveiliger en werden wegen en bruggen niet meer onderhouden.
• Hierdoor nam de handel af, maar ook de nijverheid af.
• Door oorlogen en epidemieën nam de bevolking af, steden verdwenen. Mensen gingen wonen op het platteland  en werden weer boer. Hierdoor werd West- Europa weer een landbouwsamenleving.

Romeinse Rijk

sterk bestuur & leger

veiligheid voor de burgers

veel handel

steden

agrarisch-urbane samenleving

Middeleeuwen

minder sterk bestuur & geen leger

onveilig

handel & nijverheid verdwijnen

geen steden 

agrarische samenleving

boeren hadden het zwaar in de middeleeuwen!

Hofstelsel

Boeren zochten bescherming bij de heren in de omgeving.

De heer geeft de boer landbouwgrond en beschermt hem.

De boer geeft de heer een deel van de oogst én verricht herendiensten, hij was verplicht om op de grond te blijven wonen.

De boeren leven samen met de heer op een domein/hof. 

Een hof is autarkisch (=zelfvoorzienend), want er was bijna geen handel

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

De heer

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Verschil hofstelsel - leenstelsel

leenstelsel gaat over politiek, de manier waarop het land bestuurt wordt

hofstelsel gaat over economie, de middelen van bestaan van de middeleeuwers en sociale verhoudingen 

Het leenstelsel is een ... systeem

1. politiek
2. juridisch
3. economisch
4. sociaal

Vraag 8.
Hiernaast staat het ............... ?

1. Hofstelsel
2. Leenstelsel

Waar past deze bron het beste bij?

1. Hofstelsel
2. Leenstelsel

Boeren gebonden aan grond

• De meeste boeren hoorden bij de grond waarop ze werkten.
• Ze mochten niet zonder toestemming van hun heer verhuizen.
• Het voordeel van een pachtboer boven een slaaf is dat een pachtboer nog huur (pacht) moet betalen voor de grond. 
• Boeren zochten ook bescherming bij de heer/ klooster, de boer stond dan zijn vrijheid en grond af in ruil voor bescherming. De pacht was vaak een gedeelte van de oogst.
• Daarnaast had de horige boer herendiensten te verrichten voor zijn beschermer.

Bron 1 

Eeuwenlang bleef in de middeleeuwen het boerenleven onveranderd. De Duitse geleerde Sebastian Münster (1488–1552) schreef bijvoorbeeld over de boeren:

“De derde stand zijn de mensen op het veld, in de dorpen en de boerderijen en worden boeren of landbouwers genoemd. Dit omdat zij op het land gewassen verbouwen om het vrucht te laten geven.

Ze leiden een slecht en armzalig leven. Het ene boerendorp leeft gescheiden van het andere en ieder leeft voor zichzelf met zijn gezin en vee. Hun huizen zijn hutten van hout, aangesmeerd met klei en gedekt met stro. Hun eten bestaat uit zwart brood van rogge en brij van haver soms gekookt met erwten of linzen. Ze drinken alleen water of melk. Een lang hemd is hun kleding, een stuk leer vastgebonden met een riem is hun schoeisel en ze dragen een vilten hoed.

Ze hebben nooit rust. Vroeg en laat moeten ze werken. Ze hebben geen handwerkslieden tot hun beschikking in de dorpen. Hun heer moeten ze het hele jaar dienen: de akkers inzaaien, de oogst snijden en in de schuren brengen, hout hakken en sloten graven. Er is niets wat dit arme volk niet zelf moet doen. Deze zware verplichtingen kennen ook gevaren. Geen enkele boog kan te strak gespannen zijn, want dan zal zij breken.”

Gebruik bron 1.
Toon, met twee verwijzingen naar de bron, aan dat de boerengemeenschappen in de middeleeuwen autarkisch waren.

Gebruik bron 1.
Geef uit de bron minstens twee voorbeelden van herendiensten.

zelf verder werken

maak §3.1 opdr. 8, 9, 10 en 12