Basisstof 1 t/m 3 - Thema 5

• Biologie
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute VK

Thema 5: Erfelijkheid en evolutie

Basisstof 1 t/m 3

Niveau: Havo

Lesdoelen

Herhaling van bs 3.

Wat weet je al? Wat kom je nog te weten?

Chromosomen

• In elke celkern in je lichaam liggen chromosomen.
• Chromosomen zijn dunne draden in elke celkern
• De stof DNA bevat de informatie voor erfelijke eigenschappen
• Iedereen heeft 23 paar chromosomen ( 46 totaal)

Erfelijke informatie

• Helft van je moeder helft van je vader. 

• De erfelijke informatie ligt op de chromosomen.

• 46 chromosomen, 23 paar
  
• alleen de geslachtscellen zijn enkelvoudig! (1 man, 1 vrouw)

genotype

• de complete informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme
• deze info ligt vast in de chromosonen
• alle genen in een celkern samen vormen het genotype
• genotype komt tot stand op moment van bevruchting
  

Fenotype

-Je fenotype komt tot stand door je genotype en de invloeden vanuit het milieu. De uiterlijke kenmerken

• in de zon zitten
• haar verven
• tattoo
• littekens

Is het genotype gelijk gebleven?

Is het fenotype gelijk gebleven?

Genotype: alle erfelijke informatie die vaststaat in het DNA/chromosomen.

Fenotype: het uiterlijk van een organisme.

Gen

• Gen: deel van een chromosoom (stukje DNA) dat de informatie draagt voor 1 erfelijke eigenschap.
• Gen bevat info voor een bepaald eiwit
• eiwit maakt fenotype zichtbaar zoals oogkleur! (oogkleureneiwit) of spieren.

Gen

• Genen kunnen aan en uit staan.
• Als een gen aan staat, wordt een bepaald eiwit gemaakt.

Lichaamscel: genen komen in paren voor.

Geslachtscel: er komt van elk gen maar 1 voor (enkelvoudig)

Het genotype van een organisme komt tot stand bij de bevruchting

Chromosomen

• een chromosoom bevat dus vele genen.

Gelijke genen

• Dan krijg je van je moeder en je vader voor 1 erfelijke eigenschap een gen met dezelfde informatie heb je gelijk genen.
• Bijvoorbeeld. blond haar-blond haar.
• lichaamscellen

Ongelijke genen

• Dan krijg je van je moeder en je vader voor 1 erfelijke eigenschap een gen met niet dezelfde informatie heb je ongelijk genen.
• Bijvoorbeeld. blond haar-bruin haar.

genenparen

Tweelingen

Eeneiige tweeling: tweeling die uit 1 bevruchtig is ontstaan. Hebben dus precies hetzelfde genotype.

Twee-eiige tweeling: onstaan uit 2 bevruchtingen dus niet hetzelfde genotype.

Gewone celdeling

Eicel is bevrucht

Start celdeling

Geslachtelijke voortplanting

Geslachtelijke voortplanting

Mutaties

• Een mutatie = een verandering van een deel van het chromosoom, waardoor het genotype veranderd
• mutatie in een lichaamscel is niet zichtbaar in het fenotype
  
• mutatie in een bevruchte eicel is meestal wel zichtbaar
  
• mutatie zichtbaar--> mutant
  

mutatie

mutatie in een lichaamscel is niet zichtbaar in het fenotype

mutatie in een bevruchte eicel is meestal wel zichtbaar

mutatie zichtbaar--> mutant

Mutatie in een geslachtscel

• Een mutatie in een geslachtscel kan grote gevolgen hebben
• Wordt deze bevrucht, dan heeft elke lichaamscel die daaruit gevormt wordt het gemuteerde gen

Mutagene invloeden

kanker

ontstaat door mutatie in de genen die de celdeling regelen.

Ontstaan kanker

Mutatie in een gen die de snelheid regelt waarmee celdelingen plaatsvinden in een lichaamscel.

genotype kan veranderen

1. waar
2. niet waar

Hoe ontstaat het fenotype?

1. Invloed van de omgeving
2. Invloed omgeving en genotype
3. Door het genotype

Mathilde laat een permanentje zetten bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype en haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Elke gewone lichaamscel bevat

1. 23 Chromosomen
2. 34 Chromosomen
3. 46 Chromosomen
4. 92 Chromosomen

Welke volgorde van 'groot naar klein' klopt?

1. DNA--> gen --> chromosoom
2. Gen --> DNA --> chromosoom
3. Chromosoom --> gen --> DNA
4. DNA --> gen --> chromosoom

Je ziet hier

1. een cel, celkern, genen
2. een cel, celkern, chromosomen
3. een celkern, chromosomen, genen
4. een celkern, genen, DNA

Alle genen van een organisme bij elkaar noemen we een...

1. Genenpoel
2. Fenotype
3. Genotype
4. Menselijke genen

In geslachtscellen komen genen in paren voor.

1. Waar
2. Niet waar

De informatie die in de twee genen van een genenpaar is opgeslagen, is altijd gelijk

1. juist
2. onjuist

Een lang gerekte dunne draad met erfelijke informatie noem je ...

1. DNA
2. Een gen
3. Een chromosoom
4. Een mutatie

In welke cellen kan een mutatie de grootste uitwering krijgen, in lichaamscellen of in geslachtscellen?

1. in geslachtscellen.
2. in lichaamscellen

Hoe noemen we de mutatie bij dit dier?

1. witte aap
2. albino
3. apino

Uit welke stof bestaan chromosomen?

1. DNA
2. Genen
3. Mutaties
4. Draden