6.3

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 2

6.3 Variatie in genotypen

absentie

hw controle

Even herhalen van les 1
Hoe noemen we alle eigenschappen van een organisme?

1. Fenotype
2. Genotype

Hoeveel chromosomen heeft een mens?

1. 23
2. 22
3. 46
4. 44

Hoe heten de cellen van ons lijf?

1. geslachtscellen
2. lichaamscellen
3. cellen

Bevatten alle lichaamscellen een celkern?

1. Ja
2. Nee

Wat is het genotype?

1. Alle eigenschappen van een organisme
2. Alle informatie over erfelijke eigenschappen

Waar ligt de erfelijke informatie?

1. In elke cel van ons lichaam
2. In sommige cellen
3. Alleen in de cellen die het nodig hebben

Een mens heeft 46 chromosomen. Hoeveel chromosomen heeft iemand van de moeder?

1. 46
2. 23
3. 22
4. 45

Hoeveel paar chromosomen heeft de mens?

1. 23
2. 46
3. 12
4. 24

Klassikaal herhalen

Wat wat ook alweer het fenotype?

Wat was ook alweer het genotype?

Hoeveel chromosomen heeft de mens?

Komen alle informatie overal in het lichaam voor?

Hoeveel paren heeft de mens?

Hoe zat dat in geslachtscellen?

Je lichaam bestaat uit cellen

Iedere cel 46 chromosomen behalve...

Celdeling lichaamscellen

Celdeling

Genotype en fenotype

Genotype

Fenotype

Gen

Genetisch

Ontstaan van genotype

Chromosomen

<.         gen        .>

Chromosomen

Geslachtschromosomen in lichaamscellen

Geslachtschromosomen

• X- chromosoom
• Y- chromosoom

XX

XY

Geslachtschromosomen

Bevruchting

Klassikaal herhalen

Wat wat ook alweer het fenotype?

Wat was ook alweer het genotype?

Hoeveel chromosomen heeft de mens?

Komen alle informatie overal in het lichaam voor?

Hoeveel paren heeft de mens?

Hoe zat dat in geslachtscellen?

6.3 Variatie in genotypen

Begrippen uit de paragraaf

Genenpaar

Variatie

Mutatie (gemuteerd)

Mutagene invloeden

Kanker (tumor - uitzaaiing)

Eigenschappen

Je vader en je moeder hebben niet dezelfde eigenschappen. 

Je vader kan bijvoorbeeld steil haar hebben en je moeder krullend haar. 

Bij de bevruchting krijg je van elke ouder één chromosoom.

Daardoor kan de informatie op de twee chromosomen van een paar verschillend zijn. 

Het ene chromosoom bevat bijvoorbeeld de informatie voor steil haar, het andere voor krullend haar.

Genenpaar: 2 gelijke genen

Homozygoot

1

Genenpaar: 2 ongelijke genen

heterozygoot

2

Genenpaar: 2 gelijke genen

Homozygoot

3

Genenpaar: 2 ongelijke genen

Heterozygoot

4

Genenpaar: 2 gelijke genen

Homozygoot

5

Genenpaar

- Chromosomen liggen in paren in een lichaamscel (dus genen ook)

- Chromosomen zijn enkelvoudig in geslachtscellen (dus genen ook)

- Je ouders hebben verschillende eigenschappen (bv vader bruine ogen, moeder blauwe ogen)

- Bij de bevruchting krijgt je van elke ouder één chromosoom.

- Daardoor kan informatie verschillend zijn.

Variatie in genotypen

Variatie in genotype

- Welk gen terecht komt in een geslachtscel is toeval.

- Er zijn veel verschillende combinaties. 

- Daardoor ontstaat bij geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen. 

- De nakomeling heeft een ander genotype dan de ouders. (broers en zussen hebben verschillende genotypen) 

- Bij geslachtelijke voortplanting ontstaat bij de nakomelingen variatie in genotypen.  En dus verschillen in fenotype

Variatie in genotype

Mutaties

- DNA in een chromosoom kan beschadigd raken (bv. bij de celdeling). 

-Daardoor verandert de informatie voor een erfelijke eigenschap. 

- Zo’n plotselinge verandering van het genotype heet een mutatie. 

- Bij een mutatie zijn een of meer genen gemuteerd (veranderd).

Albino

kanker

Mutatie

- Foutje/ beschadiging celdeling

- Plotselinge verandering: mutatie  (gemuteerd = veranderd)

- Organisme waar je mutatie ziet is een mutant.

- Bv albino (geen pigment)

Alligator zonder pigment

Mutagene invloeden

- Door sommige soorten straling kunnen in je lichaam mutaties ontstaan (bijvoorbeeld radioactieve straling, uv-straling en röntgenstraling). 

- Ook als je met bepaalde chemische stoffen in aanraking komt, ontstaan vaker mutaties (bijvoorbeeld asbest of stoffen in sigarettenrook). 

- Straling en chemische stoffen zijn voorbeelden van mutagene invloeden.

  Mutageen betekent dat het een mutatie kan veroorzaken.

Mutagene invloeden

- foutjes in de celdeling door mutagene invloeden

- Door straling, chemische stoffen. 

- Soms mutatie (verandering) in celdeling.

- Cel gaat ongeremd delen > tumor/gezwel.

- Snelle deling, tumor groeit hard, noemen we kanker.

- Door het bloed vervoert in hele lichaam > uitzaaiingen

kanker

Mutagene invloeden 

Soms vinden mutaties plaats in genen die de celdeling regelen. Hierdoor kan een cel zich ongeremd gaan delen. 

Er ontstaat dan een gezwel of tumor. Sommige tumoren groeien langzaam en zijn niet ernstig. Maar er zijn ook tumoren waarbij de cellen zich snel delen en de tumor hard groeit. 

Dit heet kanker.

kanker

Cellen van de tumor kunnen terechtkomen in het bloed. 

Deze cellen worden meegevoerd en komen in andere lichaamsdelen terecht. Daar ontstaan dan weer nieuwe tumoren.

 Dit heet uitzaaiing.

Uitzaaiing (metastase)

geslachtelijke voortplanting\

Bij de nakomelingen is veel variatie in fenotypen. De fenotypen kleur, vorm en gevlekt zijn erfelijk. Er is dus ook veel variatie in genotypen bij de nakomelingen. Dat is een kenmerk van geslachtelijke voortplanting.

Wat is een mutatie?

1. Een verandering in het fenotype
2. Een verandering in het genotype

Wat heeft meer invloed? Een mutatie in een geslachtscel of een mutatie in een lichaamscel?

1. Geslachtscel
2. Lichaamscel
3. Beide evenveel

Vragen?

Huiswerk

KGT= 6.3 :1 TM 9 ( 4 OVERSLAAN)

BB= 6.3:1 t/m 8 (7 overslaan )