3.5 Een rijk, twee keizers

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Het Romeinse Rijk

3.5 Een rijk, twee keizers

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen waarom het Romeinse Rijk verdween en wat er is overgebleven van de Romeinen.

0

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

De belangrijkste volken rondom het Romeinse Rijk tussen de 2e-5e eeuw

Hunnen

Angelen

Saksen

Vandalen

Visigoten

Ostrogoten

De Hunnen

• De Hunnen zijn een stam uit Azië. 
• Ze zijn gevreesd omdat ze erg wreed zouden zijn. 
• Over hun leider Atilla wordt gezegd dat hij geen genade voor lafheid kent...
  

Het Rijk wordt gesplitst

395

• Het Rijk wordt in 395 twee stukken gedeeld. 
• Het oostelijk deel wordt het Oost-Romeinse Rijk. De hoofdstad is Constantinopel. 
• In het West-Romeinse Rijk blijft Rome (voorlopig) de hoofdstad. 
• Beide rijken hebben een eigen keizer.

In het West-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Rome (later: Milaan en Ravenna), spraken de meeste mensen Latijn.

In het Oost-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Constantinopel, spraken de meeste mensen Grieks.

Barbaren!

• Aan het eind van de 3e eeuw vallen vreemde volken het Romeinse Rijk vanuit het oosten aan. 
• De Romeinen noemen ze barbaren. Dit komt van het Griekse woord barbaros. 
  

• Zo klinkt de taal van de barbaren namelijk volgens hen: 'bar, bar, bar, bar'.
  

Het gaat slechter met het Romeinse Rijk

• Geen kleine plunderingen, maar grote aanvallen van de Germanen (in het Noorden)
• Leger kostte klauwen vol met geld! 
  

Bestuur gaat niet goed!

• Keizer Diocletianus en keizer Constantijn stopten dit!
• Meer belasting innen voor het leger -> meer ambtenaren. 
  
  
•  Oost- en West-Romeinse Rijk

Het leger wordt te duur

• Tussen 235 en 284 maar liefst 50 verschillende keizers! 
• Er moeten meer soldaten komen. 
• Germanen kregen geld voor vrede. 

Machtsstrijd

• Elke troonopvolging gaat gepaard met ruzies, moord en verraad.
• Legeraanvoerders willen keizer worden en laten soldaten terugkomen naar Rome, waardoor de grenzen onbewaakt achter blijven.

Niet alleen een machtsstrijd maakte een einde aan het West-Romeinse Rijk, er was ook aantal slechte keizers die er een potje van maakte. Zoals Honorius (384 - 423). Hij werd algemeen beschouwd als een van de slechtste keizers die het Romeinse Rijk heeft gekend. Toen hij keizer werd was er nog niet veel gevaar. Toen hij stierf was het West-Romeinse rijk al niet meer te redden.

Grote Volksverhuizing

3e eeuw - 5e eeuw

• ...Europese stammen slaan op de vlucht en kunnen, nu de grenzen niet meer zijn bewaakt, het Romeinse Rijk binnentrekken. 
• En door deze volken, gaan andere volken ook weer op de vlucht. In heel Europa trekken volken rond.
  

Het Rijk wordt gesplitst

395

• Het Rijk wordt in 395 twee stukken gedeeld. 
• Het oostelijk deel wordt het Oost-Romeinse Rijk. De hoofdstad is Constantinopel. 
• In het West-Romeinse Rijk blijft Rome (voorlopig) de hoofdstad. 
• Beide rijken hebben een eigen keizer.

Het West-Romeinse Rijk valt

476

• Volken vallen het Rijk binnen en plunderen de rijkdommen. 
• Romeinse aanvoerders hebben steeds minder te zeggen, en in 476 wordt zelfs een niet-Romein, keizer.
• Historici zien dit als het einde van het West-Romeinse Rijk.
  

les 2

De romeinen konden met relatief weinig mensen een groot rijk besturen. Wat is efficiënter: een fort langs een grens, of een overwonnen leider een belangrijke functie geven?

Leg je antwoord uit....

Zet de volgende gebeurtenissen in de juiste volgorde. 

• Etruskische koningen reageren over rome.
• Oorlog tegen Puniers
• Rome wordt republiek
• Veroveren van Gallie
• Veroveringen van hellenistisch koninkrijk.  

Geen kleine groepjes, maar een echte invasie.

• In de 1e en 2e eeuw na Chr. kwamen een paar Germaanse stammen in kleine groepjes regelmatig plunderen in het Romeinse Rijk.
  
• In de 4e eeuw was er geen sterk Romeins bestuur meer en was het oude verdedigingssysteem verzwakt. De Germanen trokken nu als een invasie het Romeinse Rijk binnen en stichtten daar eigen koninkrijken zoals de Alemannen, Franken, Bourgondiërs, Saksen, Vandalen.

Een nieuwe koers door keizers Diocletianus en Constantijn.

1. Economisch voor meer belastingen:
   

• Boeren blijven voortaan bij de grond=> doen het werk, betalen belasting.
• Iedereen in de stad moest hetzelfde beroep hebben als zijn vader, belasting betalen.
• Heel Italië moest belasting gaan betalen.
• Ambtenaren controleren alles.

waarom was het romeinse rijk niet zo rustig en welvarend meer in de 3e eeuw na Chr. dan in de eerste eeuw na Chr?    Noem minstens 3 oorzaken                                                             

En het Oost-Romeinse Rijk?

• Het Oost-Romeinse Rijk blijft nog bijna 1000 jaar langer bestaan: pas in 1453 wordt Constantinopel ingenomen door de Turken.
  
• Dat komt vooral doordat het goed beschermd ligt tussen woestijnen en bergen. 
• Bovendien geeft de Oost-Romeinse keizer vijanden geld om met rust gelaten te worden. 
  

Tegenwoordig is de Hagia Sophia (Aya Sophia) één van de grootste moskeeën ter wereld. In de tijd van het Oost-Romeinse Rijk was dit de grootste christelijke kerk ter wereld.

Wat is er gebleven?

• In de duizend jaar dat het West-Romeinse Rijk heeft bestaan, heeft het veel achtergelaten
• Bijvoorbeeld: de taal (Latijn), de godsdienst (christendom), techniek, de kalender en wetgeving.
  
• Veel kennis van de grote Griekse en Romeinse geleerden blijft bewaard in boeken, vooral in de bibliotheken van het Oost-Romeinse Rijk.
  

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit is het vijfde schilderij uit de serie en heet Desolation (verlatenheid, eenzaamheid), en toont een rijk nadat het is ingestort.

Ook hier lijkt het weer een beetje op Rome, na de val van het West-Romeinse Rijk: de ruïnes zijn overgebleven...

1. Ik kan alle begrippen van de paragraaf uitleggen (West-Romeinse Rijk, Oost-Romeinse Rijk, limes).

2. Ik kan uitleggen wat de verschillen zijn van de oorlogen in de 1e en 2e eeuw en de oorlogen in de 4e eeuw na Chr. tussen de Romeinen en Germanen.

3. Ik kan uitleggen wat het gevolg is van de oorlogen tussen de Romeinen en Germanen in de 4e eeuw na Chr. voor Europa.

4. Ik kan met vijf voorbeelden uitleggen waarom het in de 3e eeuw n. Chr. slechter ging met het Romeinse Rijk.

5. Ik kan uitleggen hoe de vele keizers in de 3e eeuw na Chr. aan de macht probeerden te blijven (bij het leger, Germanen).

6. Ik kan uitleggen waarom de 3e eeuw n. Chr. een eeuw van crisis was voor het Romeinse Rijk.

7. Ik kan uitleggen hoe welke maatregelen keizer Diocletianus en keizer Constantijn namen om het innen van de belastingen makkelijker te maken.

• Bestuur, verdediging: Om het Rijk beter te besturen, te verdedigen werd het Romeinse Rijk in 2 stukken gedeeld (West-Romeinse en Oost-Romeinse Rijk), met elk een keizer, onderkeizer en 4 hoofdsteden.
  
• Er kon door deze verdeling sneller door het leger ingegrepen worden als er een inval kwam vanuit het noorden. De verdediging van de grenzen werd ook aangepast. 

Het einde van de Limes= grens van het Romeinse Rijk in Noord-west Europa

• Limes aangelegd om het noord grens van het Romeinse Rijk tegen de Germanen te beschermen. 
• Op de grens lag een heel systeem van forten= Castella, kleine wachttorens en legioenskampen=Castra. 
• De grens was open voor handelaren om hun producten te verkopen, ook voor Germanen. Hierdoor was de limes niet bestand tegen een grote invasie.

• Tussen 250-300 na Chr. waren de Romeinen in Nederland verdwenen, maar kwamen in de 3e eeuw terug.
  
• Nieuwe verdedigingssysteem: Bij rivierovergangen en belangrijke wegen kwamen grote forten zoals in Maastricht. In het binnenland kwamen snelle ruitereenheden die bij problemen snel aan konden vallen in Germaanse gebieden.
• Rond 400 na Chr. moesten Romeinen grens opgeven en namen de Franken het over.

Het einde van het West-Romeinse Rijk.

• Franken deden alleen aan landbouw, steden verdwenen uit Nederland.
  
• 476 na Chr. val (einde) van het West-Romeinse Rijk. Een Germaanse koning zette de laatste Romeinse keizer af in Rome. 
• Het Oost-Romeinse Rijk bleef bestaan=> was altijd al rijker dan het westen en konden invallen afkopen.
• 6e eeuw na Chr. keizer Justianus heroverde groot deel West- Romeinse Rijk.

• Justinianus liet wetboeken opstellen die de basis zijn voor onze rechtspraak.
  
• Constantinopel werd de belangrijkste stad in het Romeinse Rijk. 
• Het Oost-Romeinse Rijk wordt meestal ook het Byzantijnse Rijk genoemd. Hier bleef de Grieks-Romeinse cultuur bestaan.
• Het Byzantijnse/Oost-Romeinse Rijk viel in 1453 met de inname van Constantinopel door de Arabieren.