YV5-TH4-BS5

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 4: DNA

Bs 5: genexpressie

Planning vandaag 

• Nabespreken examentrainer 
• Bs 5.3  deel 2

Examentrainer 

Opdrachten 1, 2, 4 en 5

LEERDOELEN

* je kunt verschillende manieren beschrijven van genregulatie bij eukaryoten

* je kunt beschrijven wat het belang is van genexpressie voor zelfregulatie en zelforganisatie van een organisme 

* je kunt verschillende manieren beschrijven van genregulatie bij prokaryoten

genregulatie / genexpressie

Genregulatie

het aan- en uitzetten van een gen

Genexpressie

de informatie van het DNA wordt overgeschreven tot RNA, waarvan de code door translatie kan worden omgezet tot een eiwit

Doel van genregulatie

* variatie in intensiteit van genexpressie (tot uiting komen)

enzymen nodig voor basisfunctie cel                         altijd expressie

enzymen voor specifieke functie cel                          niet altijd expressie

* voorkomen van verspilling grondstoffen en energie

Genregulatie Prokaryoten

Operon = deel DNA dat alle genen bevat die de vorming van een eiwit regelen.

Regulatorgenen (regelgenen) = genen die betrokken zijn bij de controle van de genexpressie. Regulatorgenen kunnen in een operon liggen, tegen een operon aan of ver weg van een operon.

Structuurgenen = in prokaryoten bevatten deze genen de informatie voor het vormen van een RNA/eiwit. 

Inductor = stof die de genexpressie op gang brengt (bijv. lactose)

genregulatie in een prokaryoot 

(structuur)-genen staan uit

genregulatie in een prokaryoot 

(structuur)-genen staan aan

Repressie 

- structuurgenen z, y, a

- geen lactose, geen transcriptie

- repressor blokkeert operator

- RNA polymerase geblokkeerd

- regulatorgen codeert voor repressor

OPHEFFING REPRESSIE:

- inductor lactose bindt repressor

- repressor kan operator niet meer blokkeren

- RNA polymerase leest structuurgenen z, y, a

- transcriptie van mRNA 

- eiwitsynthese van enzymen (lactase) voor vertering lactose

Repressor/Corepressor

Repressors kunnen inactief worden gemaakt: inductor bindt repressor waardoor operator vrijkomt 

Of actief worden gemaakt:

- molecuul (corepressor) bindt aan repressor

- repressor bindt aan operator

* aanwezigheid corepressor onderdrukt dus de genexpressie 

Aan de slag 

- Maak opdracht 29 

- Lees daarna 'Genregulatie bij eukaryoten' t/m 'RNAi' in het boek 

- Maak de bijbehorende opdrachten in het boek 

Toets bs 1 t/m4

Extra examentrainer komt op SomToday! 

Genregulatie Eukaryoten

genexpressie is belangrijk voor specialisatie cellen

(= celdifferentiatie = elke cel zijn eigen vorm en functie)

Vingers/tenen vorming

Genregulatie eukaryoot  stamcellen

Alle +/- 220 celtypen in een volwassen mens zijn ontstaan uit stamcellen - cellen die nog niet (volledig) zijn gespecialiseerd.

Zaadcelmoedercellen, eicelmoedercellen, stamcellen en kankercellen kunnen zich onbeperkt blijven delen door het enzym telomerase, wat een telomeer weer langer kan maken.

Typen: Omnipotent/totipotent, pluripotent, multipotent --> zie afbeelding.

Telomerase

• Zaadcelmoedercellen, eicelmoedercellen, stamcellen en kankercellen blijven onbeperkt delen
• Telomerase maakt telomeer weer lang
• Gebruikt RNA-deel om DNA te vormen
• In meeste cellen onderdrukt

genregulatie bij eukaryoten

Opdracht

Bedenk op welke andere manieren genregulatie kan plaatsvinden in volwassen eukaryoten

Genregulatie volwassen eukaryoten

• Compacter maken van DNA, waardoor het niet meer kan worden afgelezen.
• DNA-methylering, zodat het DNA niet meer kan worden afgelezen.
• Regulatie van transcriptie (transcriptiefactoren, activators/repressors)
• Regulatie van RNA-transport naar cytoplasma (alternatieve splicing)
• Regulatie van translatie (afbreken of blokkeren van mRNA moleculen = RNA-interferentie)

Opdrachten

• Maak de opdrachten in het boek die horen bij genregulatie eukaryoten.  

Huiswerk

Vragen uit het boek: 29, 30, 32, 33, 36, 38