Geschiedenis 8.3 - democratisering

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

8.3 - Democratisering

8.3 - Democratisering

Duits parlement in de Pauluskerk in Frankfurt (1848)

De tijd van burgers en stoommachines

1800 - 1900

• 8.1 - De industriële revolutie
• 8.2 - Politiek-maatschappelijke stromingen
• 8.3 - Democratisering 
• 8.4 - De emancipatiebewegingen

Deze paragraaf over democratisering is onderdeel van tijdvak 8.

Leerdoelen:

In deze les leer je...

• hoe de democratie zich ontwikkelde in Nederland
• hoe de democratie zich ontwikkelde in Groot-Brittannië
• hoe de democratie zich ontwikkelde in Duitsland

Belangrijke begrippen:

-actief kiesrecht

-algemeen kiesrecht

-budgetrecht

-censuskiesrecht

-democratisering

-districtenstelsel

-parlementair stelsel

-passief kiesrecht

-premier

Kenmerkend aspect

Voortschrijdende democratisering, met                                              deelname van steeds meer mannen en                                                      vrouwen aan het politieke proces.

Het algemeen kiesrecht was belangrijk voor de emancipatie van arbeiders.

Welke regeringsvorm was er ook al weer in de westerse landen van Europa in het begin van de jaren 1800?

1. democratie
2. dictatuur
3. monarchie
4. oligarchie

Vooraf goed om te weten: waar staat het begrip 'democratisering' voor?
Kies het antwoord dat het beste past.

1. mensen die belasting betalen mogen zich verkiesbaar stellen
2. de uitbreiding van de democratie in westerse landen
3. regeringsvorm waarbij de rijke families meer macht krijgen
4. de tijd waarin feministen gaan pleiten voor kiesrecht

Koppeling KA vorig tijdvak

Kenmerkend aspect uit tijdvak 7, paragraaf 7.3. 

De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap. 

-begin burgerrechten en invloed op het politieke bestuur

-revoluties en opstanden (bijv. Bataafse en Franse revolutie)

-grondwetten

Koppeling KA vorig tijdvak

tijdvak 7

tijdvak 8

De bestorming van de bastille in 1489

Patriotten, bekend als de eerste democratische beweging in Nederland

Thorbecke: degene die de nieuwe grondwet schreef in de hoop dat de opstand in Nederland voorkomen zou worden

Basis van deze les:

Democratisering is het streven naar politieke medezeggenschap.

Dus: mensen willen meepraten en invloed hebben op politieke besluiten.

Bron over feminisme: ook vrouwen willen stemmen!

Congres van Wenen

• 1813: Napoleon wordt verslagen 
• Europa moet herverdeeld worden 
• start Conferentie van Wenen met als doel de vrede te bewaren
• Direct gevolg: Koninkrijk der Nederlanden 
• Start van de Restauratie: conservatieve regeringen beheersen Europa
• Verlichtingsidealen verdwijnen niet: verspreiding van het liberalisme en ontstaan van het socialisme 

Nederland in 1815

• constitutionele monarchie
• volksvertegenwoordiging Staten-Generaal
• macht van de koning was nog nauwelijks beperkt...

VERANDERING 1848

Nederland in 1848

• opstand in Parijs, maar nog niet in Nederland
• economische problemen door Belgische onafhankelijkheid
• Willem II wilde opstand voorkomen en schakelde Thorbecke  in om een nieuwe liberale grondwet te schrijven
• Nederland kreeg hierdoor een parlementair stelsel waarbij de volksvertegenwoordiging de hoogste macht had
• de minister-president had verantwoording over parlement

Nederland in 1848

• Nederland was nog geen democratie 
• Alleen mannen die genoeg belasting betaalden mochten stemmen
• dit heet censuskiesrecht en had maar één achtste  (12,5%) van alle mannen
• het grootste deel van de bevolking had nog steeds geen kiesrecht en was zeer ontevreden... 

Zet de onderwerpen op de juiste plek. Kies uit voor 1848 of na 1848.

Voor

Na

ministeriële verantwoordelijkheid

censuskiesrecht

ontstaan liberalisme

parlementair stelsel

macht koning nauwelijks beperkt

Belgische onafhankelijkheid

Overige verloop Nederland

• 1887: het kiesrecht werd voor het eerst uitgebreid. 14% van de mannen mocht nu stemmen
• 1917: er kwam een algemeen mannenkiesrecht, vrouwen kregen passief kiesrecht
• 1919: vrouwen kregen actief kiesrecht 

Vanaf dat jaar was Nederland een parlementaire democratie met algemeen kiesrecht.

passief kiesrecht

het recht om gekozen te worden

Oorzaken democratisering

De industriële revolutie leidde tot veranderingen in de politiek: 

• een enorme bevolkingsgroei en toename van de onderklasse: groeiende ongelijkheid
• verspreiding van verlichtingsideeën via de industriële drukpers: mensen verspreidden het idee van de democratie sneller en meer 

Terug in de tijd - Groot Brittanië

"GLORIOUS  REVOLUTION"

• 1688/1689
• Jacobus II werd van de troon gestoten door schoonzoon Willem III 
• Willem III onderwierp zich aan de Engelse wetten van het parlement
• ministers werden nog wel naar eigen inzicht benoemd/ontslagen

Terug in de tijd - Groot Brittanië

In de praktijk hadden alleen rijke, protestantse mannen stemrecht. Van een moderne democratie was nog geen sprake. Dat veranderde in 1837...

Victoria van het Verenigd Koninkrijk. De democratisering begon in 1837 bij haar!

Groot Brittannië in 1837

• Victoria
• partij met de meeste stemmen bepaalde over ministers
• districtenstelsel

kiesstelsel waarbij het land is verdeeld in districten die eigen kandidaten voor het parlement kiezen

Hoe zag dit er uit?

• het Hogerhuis bestond uit edelen die hun zetel geërfd hebben of door de koning werden benoemd
• het Lagerhuis bestond uit gekozen vertegenwoordigers van de districten  

Overige verloop Groot-Brittanië

• uitbreidingen van het mannenkiesrecht in 1832 en 1867 
• algemeen mannenkiesrecht 1918
• 1928: ook vrouwen kregen stemrecht 

Verloop democratisering Engeland

Duitsland in 1848

• Pruisen in 1848 -> geen grondwet
• macht van de koning werd door niets beperkt
• opstanden in Parijs -> koning gaf toe aan liberalen
• belofte dat Pruisen een constitutionele monarchie zou worden en er één Duitsland zou komen

Duitsland in 1848

• bijeenkomst Pauluskerk nationale parlement met verschillende vorsten 
• grondwet voor toekomstige Duitse natiestaat
• parlement bood koning van Pruisen aan om koning te worden
• hij wilde alleen keizer worden als andere Duitse vorsten hem dat vroegen

Conflicten en veranderingen

• Duitsland had vanaf 1850 een grondwet en een gekozen parlement
• parlement ging over de uitgaven van de overheid -> budgetrecht 

Conflicten en veranderingen

• budgetrecht leidde tot conflicten tussen liberalen en de kanselier Bismarck
• Bismarck wilde legeruitbreiding, liberalen wilden hiervoor niet betalen
• gewonnen oorlogen leidden tot nationaal enthousiasme, waardoor veel liberalen Bismarck gingen steunen
• gevolg: ontstaan grondwet met grote macht voor Bismarck

Rijksdag

• nieuwe Duitse constitutionele monarchie had de Rijksdag beperkte rechten
• Rijksdag kon wetten tegenhouden, maar mocht zich niet bemoeien met het leger en buitenlandse politiek

Reichstag

Rijksdaggebouw

Einde Duitsland

• uiteindelijk kwam er een algemeen mannenkiesrecht
• katholieke centrumpartij en SPD werden groter dan de conservatieve partij
• macht bleef toch voor het grootste gedeelte in handen van de Pruisische adel
• Duitsland werd een parlementaire democratie in 1919 toen het Duitse rijk een republiek werd met een nieuwe grondwet

Wat heb je geleerd?

Hoe de democratie zich ontwikkelde in Nederland

- 1848, Thorbecke, parlementair stelsel, censuskiesrecht

Hoe de democratie zich ontwikkelde in Groot-Brittannië

- Victoria, districtenstelsel, Hogerhuis, Lagerhuis

Hoe de democratie zich ontwikkelde in Duitsland

- Pruisen, budgetrecht, Bismarck in conflict met liberalen, Rijksdag 

"Voortschrijdende democratisering, met steeds meer deelname van mannen en vrouwen aan het politieke proces."

- verlichte burgers willen volkssoevereiniteit

- kiesrecht wordt ingevoerd

- uitbreiding 1: censuskiesrecht naar rijk én arm

- uitbreiding 2: van alleen man naar man én vrouw

Samenvattend

Welke groepen passen er het beste bij het kenmerkende aspect "voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces"?

1. arbeiders en katholieken
2. vrouwen en confessionelen
3. arbeiders en vrouwen
4. vrouwen en kinderen

Wat is juist over het Congres van Wenen?

1. het congres is ontstaan omdat Napoleon zijn macht vergrootte
2. het congres is ontstaan omdat Napoleon was verslagen
3. nadat het congres uit de hand liep is Napoleon vermoord
4. het congres is ontstaan na de begrafenis van Napoleon om hem te herdenken

Waarom was 1848 voor de Nederlandse politiek een belangrijk jaar?

Wat is tegenwoordig van belang om de democratisering te behouden?

Waarom deed de koning van Pruisen in 1848? Noem ook één van die beloften.

Waaruit bestaat het Hogerhuis in de tijd van Victoria van het Verenigd Koninkrijk?

1. de gekozen ministers en staatssecretarissen
2. edelen die door de koning aangesteld werden of die hun zetel hebben geërfd
3. wethouders en bestuurders van districten
4. belangrijke voorzitters van gilden en democratische verenigingen

1848

1850

1919

1928

Thorbecke herschreef de grondwet

Pruisen kreeg een gekozen parlement

vrouwen mochten stemmen in Engeland

er was in Nederland een algemeen kiesrecht

Zie volgende slide voor de vraag

Leg uit hoe op de bron te zien is dat Nederland in 1900 een parlementair stelsel had.

Gebruik de bron op de volgende slide. Macaulay vreest voor chaos door de voortschrijdende democratisering. Geef voor de bewering een argument met verwijzing naar de bron.

Probeer uit te leggen hoe je kennis over democratisering is toegenomen/bijgesteld op de democratie van vandaag.

Gemaakt door: Sem Veldman, Vincent Mondria, Gerjon Koster

Dit was de uitleg over 8.3