3V H12.2 2022

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

12.2 Het zit in de familie

vragen over huiswerk 

vragen over opdrachten van 12.1 ?

stencil?

waar draaide filmpje 'de moord' om?

einde les bespreking proefwerk

12.2 Het zit in de familie

Doel van de les:

* Je leert hoe aandoeningen overerven: les 1

 * Je leert hoe je eigenschappen in stamboom weergeeft: les 2

begrippen 12.2

erfelijke aandoening

monogeen

drager

geslachtsgebonden overerving

stamboom

erfelijkheidsvoorlichting

prenataal onderzoek

erfelijke aandoening

ziekte ontstaan door afwijking in een gen:

fouten in genen ontstaan door een mutatie=verandering

vaak meerdere genen betrokken

maar er zijn ook aandoeningen die bepaald zijn door 1 gen

erfelijke aandoening

mutatie ontstaan tijdens groei tijdens zwangerschap

of mutatie is al aanwezig in de eicel of zaadcel

bijv door fout bij delen of door straling of virussen

albinisme

monogeen

Een monogene aandoening:

• Erfelijke aandoening bepaald door 1 gen
  
• Bijv. albinisme
  
• Door verschillende manieren te krijgen, door: 

1. recessieve overerving of door
2. dominante overerving

Recessieve overerving vb PKU

• Beide ouders zijn drager (heterozygoot)
  
• Kind krijgt 2 recessieve allelen voor de erfelijke aandoening; gevolg: aangedaan
• Homozygoot recessief
  

Dominante overerving bijv Ziekte van Steinert

• 1 van de ouders moet ziek zijn (heterozygoot of homozygoot dominant)
  
• Kinderen met het dominante allel zijn ziek
  
• Aandoening vaak bij meerdere generaties in een familie

Geslachtsgebonden overerving

 X-gebonden recessieve ziekte: fout op het X-chromosoom. 

Dochter 50% kans op ziekte wanneer vader de ziekte heeft en de moeder drager is. Zoon ook 50% kans (krijgt 1 keer X)

Bij X-gebonden dominante ziektes zit er een foutje (mutatie) op het X-chromosoom. Als je zo’n foutje hebt, krijg je de ziekte.

NB zoons erven van hun moeder bij X gebonden overerving

Geslachtsgebonden recessieve overerving

• Meestal op het X-chromosoom
  
• Notitie: 

• Kleurenblindheid

Kleurenblindheid

• Gebonden aan het X-chromosoom
  
• Mannen hebben maar 1 X-chromosoom dus meer kans op kleurenblindheid
  
• 1 op de 12 mannen kleurenblind
  
• Kans op een kleurenblind meisje <0.5% (kans op 1 op 12 van vader, dat moeder drager is, is kans van 1 op 8, kans dat ze die door geeft is 50% dus is die kans 1 op 16: 16 maal 12, 1 gedeeld door 192 = 0,005) 

kleurenblinde dochter

kans op 1 op 12  X-chromosoom van vader: 

kans dat dochter die X krijgt is 100%, dus 1 op 12

moeder drager: kans van 1 op 8 

kans dat ze die door geeft is 50% dus is die kans 1 op 16

kans dochter kleurenblind: 1 gedeeld door (16 x12=) 192 = 0,005

Drager

Iemand met een gezond èn een ziekmakend allel

Elk mens heeft 6 tot 10 ziekmakende allelen

hw voor vrijdag

lees 12.2, maak opdrachten 1 t/m 10

Van stencil 'op wie lijk jij": Lezen H4, maken opdrachten 6, 7 en 8 (dan heb je hierbij het hele stencilpakket gelezen en alle opdrachten af)

kijk de film 'de vader' en 'de broer'

STAMBOMEN

Schrijf als het mogelijk is altijd in de stamboom!

Samengevat Stamboom

Hoe maak je een stamboom?

https://www.bioplek.org/animaties/erfelijkheidsleer/stambomeneenvx.html

volgende les 9 nov

• Oefenen geslachtsgebonden overerving + stambomen (12.2)
• Uitleg + oefenen intermediair en co-dominante kruisingen (12.1) 

Nu: oefenen met kruisingsschema's + maken opdracht 1 t/m 13

Hoe ontstaan er drie of meer fenotypen?

• Intermediair --> 3 fenotypen, beide allelen zijn 'even sterk'. Als beide allelen aanwezig zijn, ontstaat een tussenvorm. Noteren we op de volgende  manier 
• Co-dominant --> 1 gen met meerdere allelen. Bv. bloedgroepen. Beide allelen komen tot uiting.