Poëzieles

• NT2
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Wat rijmt er op: gapen?

Wat rijmt er op: drop

Wat rijmt er op: maan?

Wat rijmt op 'lees'

Maak dit verjaardagsgedichtje af:
Ik wens jou een leuk leven,
je bent mijn beste vriend(in) die ik al mijn liefde wil ......

Rapteksten

Rapteksten rijmen vaak ook, net als gedichten.

Rijm is vet

Cabaretier Andries Tunru zegt over rapteksten:

"Als het rijmt, klinkt het vet."

Een voorbeeld van een tekstsoort waarin vaak rijm gebruikt wordt: songteksten. Vooral in rapteksten komt vaak rijm voor. 

Cabaretier Andries Tunru zegt over rap: "als het rijmt, klinkt het vet." "vet' betekent "cool". Dus een rijmende raptekst is cool. Het maakt dan niet uit waarover je rijmt. Om dit te bewijzen doet Tunru aan improvisatierap. Kijk maar...

Video

- Kijk en luister naar de video (2 keer afgespeeld).

- Welke woorden rijmen op elkaar?

-Schrijf ze op (2 minuten).

- Het tweetal (wheel of names) met de meeste antwoorden goed, krijgt elk een chocolaatje :-)

Markeer/ Omcirkel/ onderstreep de rijmwoorden in de tekst van de rapper van de video (5 minuten).

Werk in tweetallen (wheel of names)

We gaan een kort filmpje kijken van Ridder William. Hij kan soms niet de juiste woorden vinden en krijgt hulp van een dichter.

Kenmerken (characteristics) van poezie

- Vorm en inhoud: -wit regels

- Klank: * Eindrijm: Ben je boos

                                        Pluk een roos

                                        Zet hem op je hoed

                                         Dan ben je morgen weer goed!

                   * Beginrijm: Mickey Mouse

                                              zachte, zoete, zomeravond

- Ritme

- Spelen met de betekenis van woorden

Verschillende vormen

We gaan twee dichtvormen bespreken

- het elfje

- de haiku

Met deze vormen gaan jullie zelf ook oefenen.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Zelfportret als schilder

Datering 1887 - 1888

Locatie Parijs, Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Luchtballon

Grote bol

Passeert de zon

Ik hoor hete lucht

Vuur

Dit is een luchtballon. Bij deze luchtballon hoort dit gedichtje. [lees het gedichtje voor, bespreek wat de leerlingen opvalt. Wat zien ze aan de vorm? Vinden ze dit een gedicht? Waarom wel/niet? Het is een gedicht. Welke vorm denken ze: elfje of haiku?]

Dit is een elfje

Een elfje bestaat uit elf woorden:

1

2

3

4

1

Een elfje hoeft niet te rijmen

Maak nu zelf een elfje

Kies één plaatje dat je als inspiratiebron gebruikt. Beschrijf in het elfje iets van wat je ziet, of iets wat je voelt. Hou het simpel en kort. Denk aan het schema van de woorden: 1, 2, 3, 4, 1.

Bij welk plaatje hoort het?

Wie wil zijn elfje voorlezen? En kunnen we dan raden bij welk plaatje het gedichtje hoort?

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Zelfportret als schilder

Datering 1887 - 1888

Locatie Parijs, Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Dit is een schilderij van Vincent van Gogh. Als ik zou moeten vertellen over wat ik zie op dit schilderij, of over wat er op dit schilderij gebeurt, dan kan ik daar een heleboel woorden bij gebruiken. Maar het kan ook heel kort, luister maar... Ga vervolgens door naar de volgende slide. 

Een man met rood haar

zet streepjes in zijn gezicht

op een doek vol kleur.

Lees het gedicht voor. Vraag: - Wie weet welke dichtvorm dit is? Ook een elfje? Nee, waarom niet? Het is een haiku, een dichtvorm die bedacht is in Japan. - Wie kan het lettergrepenschema benoemen? - Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Of gaat het misschien meer over de maker? Of over allebei?

een - man - met - rood - haar

zet - streep - jes - in - zijn - ge - zicht

op - een - doek - vol - kleur

Bespreek vervolgens de opbouw van het gedicht: drie regels, met lettergrepenschema 5 - 7 - 5. Vertel dat het bij haiku's gaat het om het aantal lettergrepen, niet om het aantal woorden. 

Een haiku bestaat uit

drie regels, met lettergrepenschema

5

7

5

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel De oogst

Datering juni 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Wat zie ik? Wat hoor ik? Wat ruik ik? Welk gevoel krijg ik erbij?

Vertel: Dit schilderij (De oogst, 1888) maakte Van Gogh in het zuiden van Frankrijk. Het is een landschap met boeren die op een warme dag aan het oogsten zijn. Vincent schreef later in een brief dat zijn teken- en schilderwerk net zo zwaar was als het werk van de boeren op het land. Vraag: Hoe zou het zijn als jij, net als Vincent, in dat landschap zou staan? Wat zou je zien, horen, voelen, ruiken..?

De geur van het land

op een hete zomerdag

kriebelt in mijn neus.

Lees de haiku met de klas. Vraag: Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Licht toe dat haiku's ook over een gevoel kunnen gaan dat je bij een schilderij hebt. Vaak wordt beschreven wat de zintuigen waarnemen. Bespreek het lettergrepenschema bij dit gedicht.

Haiku-houvast

• Een haiku gaat vaak over iets in de natuur
  
• Gebruik bij een haiku je zintuigen
• Kijk goed en vraag: Wat zie ik? Wat hoor ik? Wat ruik ik? Welk gevoel krijg ik erbij?
• Drie regels, lettergrepenschema 5 - 7 - 5

Bespreek nog even kort de belangrijke punten bij het maken van een haiku. Benoem dat het niet noodzakelijk is dat alle vragen 'beantwoord' worden. De vragen zijn een hulpmiddel bij het zoeken naar woorden en zinnen. 

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel De aardappeleters

Datering april - mei 1885

Locatie Nuenen, Noord-Brabant

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Hier zie je zes kunstwerken. Vijf ervan zijn door schilders gemaakt waar we gisteren een presentatie over hebben gehoord. Jullie gaan straks bij één van deze schilderijen een haiku schrijven. Weten jullie bij welke schilder welk schilderij hoort? Kijk even mee...

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel De aardappeleters

Datering april - mei 1885

Locatie Nuenen, Noord-Brabant

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Van wie is dit schilderij? > Jan Steen.

Wat zien jullie? Wat kun je horen? Ruiken? Even kort brainstormen bij dit schilderij

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Het Gele Huis ('De straat')

Datering september 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Dit schilderij is in de 20e eeuw gemaakt door Albertus Temming, geen bekende schilder. Wat zie je? Wat hoor je? Voel je? etc.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel De slaapkamer

Datering oktober 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Deze kennen jullie wel....

Het meisje met de parel van Vermeer inderdaad. Wat zie je?

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Veld met irissen bij Arles

Datering mei 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

En van wie is dit schilderij? Van Van Gogh. Het heet de sterrennacht. Wat zie je op dit schilderij? Hoor je ook iets? Wat voel je? Koude nachtlucht...?

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Courtisane (naar Eisen)

Datering oktober - november 1887

Locatie Parijs, Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Dit is een schilderij van... Rembrandt van Rijn. Wie kan hier iets over zeggen?

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Kop van een skelet met brandende sigaret

Datering januari - februari 1886

Locatie Antwerpen, België

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

En van wie is dit schilderij denk je? Van Piet Mondriaan. Wat zie je hier? En wat kun je misschien horen? Of ruiken?

Een haiku bestaat uit

drie regels, met lettergrepenschema

5

7

5

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel De aardappeleters

Datering april - mei 1885

Locatie Nuenen, Noord-Brabant

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

- Wat zie ik? Wat hoor, ruik, proef ik? Welk gevoel krijg ik erbij?

- Drie regels, lettergrepenschema 5 - 7 - 5

Jullie gaan nu in vijf minuten een haiku schrijven bij één van deze schilderijen. Probeer niet te lang na te denken. Schrijf eerst gewoon wat woorden, associaties op papier en kijk daarna hoe ze in een schema passen. - je kunt als docent ook meedoen :)

Wie wil er voorlezen?

Vraag ter afronding van dit onderdeel een aantal leerlingen hun haiku's voor te lezen. Toon tijdens het voorlezen het bijbehorende schilderij op het digibord, of laat de andere leerlingen raden over welk schilderij de haiku gaat.

Nu gaan we echt beginnen!

Jullie gaan zelf een gedicht schrijven.

Van het gedicht maak je een gedichtenposter.

De poster komt in je portfolio.

Alle posters bundelen we tot één NT2-gedichtenbundel. 

Beoordeling

Voor de gedichtenposter krijg je een cijfer (50%).

- Je gedichtenposter ziet er verzorgd uit

- Je tekst is een mooi geheel in een bepaalde vorm

- Je illustratie past bij de tekst

- Je doet actief mee tijdens de les

- Je probeert verschillende dingen uit en verbetert je werk

- Je werkt serieus aan je gedicht

Waar gaat je gedicht over?

Jullie mogen het onderwerp helemaal zelf kiezen, maar er is wel een parapluthema en dat is Nederland

Brainstorm

Maak een mind map over Nederlandse dingen: de taal, het eten, het weer, de mensen, het landschap, .... het kan van alles zijn!

Schrijf minimaal tien dingen op, maar veel meer mag ook!

Denk aan kleine dingen die bij jou horen.

Ik zou de leerlingen eerst zelfstandig laten brainstormen. Daarna kunnen ze natuurlijk delen wat ze hebben bedacht. Dan brengen ze elkaar misschien nog op ideeën.

Onderwerp kiezen

Kies één onderwerp waar jij een gedicht over gaat schrijven.

Hou het onderwerp dicht bij jezelf. 

Kies iets waar je een bepaald gevoel bij hebt.

Gedicht schrijven

Stap 1:

Begin met het verzamelen van woorden of korte zinnetjes die bij jouw onderwerp passen.

Denk aan de zintuigen: wat hoor je? zie je? voel je? ruik je?

Denk aan je gevoel: wat voel je? wat vind je?

Bedenk rijmwoorden

Bedenk mooie bijvoeglijk naamwoorden

Als leerlingen dit moeilijk vinden kunnen ze ook de tijdschriften gebruiken om in te bladeren en eventueel woorden uit te knippen. Ze mogen ook een collage maken van woorden en plaatjes.

Gedicht schrijven

Stap 2:

Begin met het samenstellen van jouw gedicht.

Kies een vaste vorm, als je dat fijn vindt (elfje, haiku?)

Denk niet te lang na over de eerste versie.

Herschrijven kan altijd nog :)

Ook hier mogen ze woorden knippen uit de tijdschriften

Gedicht schrijven

Stap 3:

De basis is er. Deel je gedicht in een klein groepje. 

Bedenk samen wat je kunt veranderen. 

Wil je een andere vorm? Wil je meer of minder?

Kijk welke woorden je weg kunt halen.

Blader door de boeken met gedichtenposters als inspiratie.

Herschrijf je gedicht als je wilt.

Ook hier mogen ze woorden knippen uit de tijdschriften.

Ze kunnen ook in deze fase alvast wat bladeren in de boeken met gedichtenposters om inspiratie op te doen.

Gedicht vormgeven

Stap 4:

Je gaat nu de poster maken.

Bekijk de voorbeelden als inspiratie.

Bedenk wat je wilt gaan doen:

- tekenen, plakken, een collage, ...

- Verzamel materialen en maak er iets moois van!

Gedicht inleveren

Stap 4:

Als je poster helemaal af is, zal de docent er een foto van maken. Deze kun je uploaden in je portfolio.

De foto komt ook in de gedichtenbundel!