4.3 Een agrarische samenleving

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

H4 Geloof en geweld

4.3 Een agrarische samenleving

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen hoe edelen hun grondgebied organiseerden en bestuurden, en hoe het leven van de boeren er uit zag.

Schilderij uit 1513, Karel de grote geschildert door Albrecht Durer

Munt 812-814, hoofd van Karel de Grote erop.

Betrouwbaarheid van bron oefenen. Is de bron betrouwbaar.

Economische achteruitgang en onveiligheid

Tijdens de (vroege) Middeleeuwen gaat de economie achteruit. 
Het gevolg van de achteruitgang was dat de landbouw-stedelijke samenleving verdween en de agrarische samenleving terug kwam

Lees in je tekstboek op blz. 85 Verval van handle, nijverheid en steden

Op de achtergrond zie je een voorbeeld plattegrond van hoe de Romeinen leefden. De Romienen leefde in de landbouwstedelijke samenleving. Dit is een samenleving waar landbouw het belangrikste middel van bestaan is maar waar ook steden opbloeien door de handel.

Domein

• Een dorp met landbouwgrond heette een domein

• Dit was het landgoed van een heer. Hij was de baas van een domein: alle grond was van hem.

• Hij woonde soms in een kasteel en soms in een grote boerderij

Een heer kon zijn:

• koning
  
• edelman
• bisschop 
• abt (leider van een klooster)

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

Hofstelsel 

• Het domein werd bewerkt volgens het hofstelsel. Het domein was in twee stukken verdeeld:
• Het ene deel van de grond was verpacht (verhuurd) aan horigen voor eigen opbrengst. Zij moesten een deel van opbrengst van het land als pacht (belasting) betalen.

• De opbrengst van het andere deel was volledig van de heer.
  
  

Boeren die gebonden zijn aan het domein waar hij een akker heeft

Buiten het domein 

• Geen geldeconomie en geen centraal bestuur
  
• Bruggen en wegen werden niet meer onderhouden
• De handel neemt af, steden lopen leeg
• Oorlog en roofovervallen

Gevolg: men trekt zich terug in kleine gemeenschappen (domeinen) die zelfvoorzienend zijn.

Van argrarisch-urbane (urbaan=stedelijk) samenleving naar agrarische samenleving

Zelfvoorzienend = je maakt alles zelf om te kunnen overleven. Ieder domein had een eigen molen, smederij, visvijver, kerk, bierbrouwerij en landbouwgraond

de heer

de horige

Herendiensten = klusje voor de heer doen op zijn land. Bijvoorbeeld de gracht schoonhouden, een hek repareren of goederen vervoeren

Agrarische Samenleving

-Na de val van het Romeinse Rijk werd het onveilig in Europa

- Er was geen sterk leger meer en wegen werden niet langer onderhouden.

-De handel kwam 'stil' te liggen

-Dorpen werden autarkisch  (=zelfvoorzienend)

De Romeinse agrarisch-stedelijke samenleving werd weer een agrarische samenleving.

Wat is de oorzaak voor het ontstaan van het hofstelsel?

1. Invallen van Romeinen in Europa zorgde voor veel chaos en onveiligheid.
2. Invallen van Germaanse stammen in het Romeinse Rijk zorgde voor veel chaos en onveiligheid.
3. De Romeinen lieten langzaam aan steeds meer grensgebieden achter en trokken zich terug richting Rome, daardoor was er veel chaos en onveiligheid.
4. De grote boeren wilden graag een nog groter gebied in handen krijgen en ontboden horigen om hun land in te leveren voor steun en veiligheid.

Veel plichten,

weinig rechten

• Iedereen op het domein van de heer hoorde bij het domein
• Horigen waren onderdeel van het domein: ze moesten de heer gehoorzaam van de grond gehoorzaam zijn
• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen.
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen.
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen.
• Een gevluchte horige was na een jaar en een dag een vrije boer (als hij/zij niet gepakt was)

Wat is een hofstelsel?

1. Een economische systeem in de middeleeuwen: waarin boeren werkten op grond van een heer.
2. Een politiek systeem: waarin de leenmannen trouw zwoeren aan de leenheer.
3. Een economische systeem in de middeleeuwen: waarin boeren producten vervaardigden voor een markt.
4. Een politiek systeem: waarin leenmannen voedsel produceerden op hun domein voor de leenheer.

Wat was GEEN voordeel van het hofstelsel voor de heer

1. Heren moesten horigen beschermen
2. Horigen deden klusjes voor de heer
3. Horigen werkten op de akkers van de heer
4. Horigen stonden voedsel af aan de heer

Hofstelsel

• Vrije boeren pachtten eigen grond, of grond van de heer, zij mochten meedoen in de rechtspraak maar waren ook dienstplichtig.
  
  
• Het ene deel van de grond werd 'verhuurd' aan horige boeren. Een deel van opbrengst  werd als pacht (belasting) betaald aan de heer.
  
  
• Op het andere deel stond het klooster of kasteel van de heer. Knechten en horigen verrichten daar de herendiensten
  
  
• Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten
  

Op deze afbeelding zie je een voorbeeld van een domein. 
Op het domein werd z'n beetje alles verbouwd en geproduceerd wat nodig waas om te leven. De domeinen waren zelfvoorzienend. 

Ieder domein had zijn eigen kerk(je), molen, bierbrouwerij, smid, visvijver omliggende bossen en akkers. 

Wie sprak er recht op het domein?

1. Landheer
2. Domein heer
3. Horige
4. Ambtenaren van de Landheer

Wat is een horige?

1. Een slaaf, die voor de heer werkt
2. Een vrije man, die voor de heer werkt
3. Boeren, die vrijwillig werkten voor de heer
4. Slaven, die herendiensten doen