FILM 2 (Feit & Fictie)

• Culturele en kunstzinnige vorming
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Welkom!

Vorige lessen:

Filmische kenmerken

Betekenis van de regisseur

ANALYSEREN

Laatste les...

Voor de PTA-toets!

ZORG DAT JE DE FILM HEBT GEZIEN voorafgaand aan het schrijven van de recensie!!

Weet je nog?

Dimensies helpen je om kunst te analyseren. Het zijn een soort brillen die je op kunt zetten bij het kijken naar kunst. Omdat de betekenis van kunst niet vastligt, kun je af en toe van bril wisselen om een kunstwerk vanuit een andere invalshoek te bekijken. 

In de lessen hebben we de volgende dimensies al behandeld: 

Amusement & Engagement

Autonoom & Toegepast

Ambachtelijk & Industrieel

Herkenning & Vervreemding

Aan het einde van deze les...

- Weten jullie hoe kunstenaars de grens tussen feit en fictie gebruiken om een verhaal te vertellen, en hoe jij dat kan herkennen.

- Weten jullie wat een goede filmrecensie inhoudt.

Feit en Fictie

Feit: werkelijkheid

Fictie: verzonnen

Hoe zouden kunstenaars kunnen spelen met deze grens?

We gaan een hoop voorbeelden bekijken!

Oorlogswinter

Oorlogswinter is de verfilming van het gelijknamige boek van Jan Terlouw.  De film vertelt over de belevenissen van de veertienjarige Michiel tijdens de ijskoude winter van 1945. De Tweede Wereldoorlog is nog in volle gang en Michiel beleeft deze vooral als een groot avontuur. 

Oorlogswinter is voor een belangrijk deel het waargebeurde verhaal van jeugdboekenschrijver Jan Terlouw. Terlouw heeft de oorlog bewust meegemaakt en zijn eigen ervaringen verwerkt in het verhaal. 

We bekijken de trailer.

Zou jij de film 'Oorlogswinter' eerder duiden als 'fictie' of als 'feit'? Waarom?

Jeff Wall

Registratie of manipulatie?

Nieuwsgierigheid maakt dat je beter kijkt (vervreemding!!).

Mooie balans gevormd door Feit & Fictie.

We bekijken de trailer van de film 'Beginners' van regisseur Mike Mills (2010) op de volgende pagina.

Op welke manier wordt in de film 'Beginners' de grens tussen feit en fictie verkend? 

Hoe wordt dat versterkt door het genre?

Registreren 

In de ontwikkeling van de fototechniek ontstonden twee verschillende stromingen. In de eerste plaats is er de documentaire of reportagefotografie. Hierbij ligt de nadruk op het registreren van de werkelijkheid. Ook journalistieke fotografen registreren. Ze maken portretten terwijl mensen zich niet bewust zijn van het feit dat ze gefotografeerd worden. 

Beethovenstraat, door Ed van der Elsken, Amsterdam 1967

Ensceneren 

En in de tweede plaats de geënsceneerde fotografie: de fotograaf legt een beeld vast, dat met zorg is gepland en voorbereid. Aan de hand van technische mogelijkheden beheersen zij het proces maximaal en sluiten ze het toeval zoveel mogelijk uit.

Er ontstaat zo een nieuwe werkelijkheid met zorgvuldig gekozen objecten, figuren en achtergronden. De beelden zijn vaak bewerkt met digitale technieken.

Royal Blood, Diana, door Erwin Olaf, 2000

Floris Kaayk

Kunstenaar Floris Kaayk speelt als kunstenaar met de werkelijkheid. Hij is bekend geworden met zijn fictieve documentaires waarin hij futuristische ideeën en technologische vooruitgang in beeld brengt. Hoe gebruikt Floris de grens tussen Feit en Fictie om een boodschap over te brengen?

Voices of Finance: 

Échte verhalen van mensen uit de financiële wereld, verteld door dansers. 

Voices of Finance

De tekst die je hoort is afkomstig uit echte interviews met bankiers in Londen. Wat doet het feit dat er gedanst wordt door de acteurs, met jouw beleving van de film?

 

Met andere woorden: zorgt de dans in combinatie met de tekst, wel/niet voor geloofwaardigheid?

Film = spelen met feit en fictie

• Een film bestaat meestal uit herkenbare beelden uit onze werkelijkheid
  
  
• Een film is altijd een weergave van de werkelijkheid van de maker (die heeft namelijk de volgorde en daarmee ook de betekenis van de beelden bepaald)
  
  
• Een verhaal kan behoorlijk feitelijk in beeld gebracht worden (documentaire/autobiografisch) of  fictief (helemaal verzonnen of gebaseerd op echte gebeurtenissen) 

Soms is een film niet geheel 'feitelijk' te noemen of niet geheel 'fictie'. 

Feit & Fictie

- Feitelijke films kunnen heel realistisch in beeld worden gebracht. Echter kunnen feiten ook worden verpakt in fictie.

- Fictieve films kunnen heel realistisch in beeld worden gebracht, het verhaal lijkt dan heel erg op de werkelijkheid. Fictie kan ook onrealistisch in beeld worden gebracht, met dingen die in het echt niet kunnen gebeuren.

SEVILLA

Welke keuzes zijn er gemaakt?

In deze les onderzoeken we aan de hand van kijkvragen verschillende aspecten van filmische vormgeving (cameravoering en geluid) en verhaalstructuur in de korte Nederlandse film Sevilla. Ook reflecteren we op het effect van deze keuzes.

Jullie gaan een korte film kijken ► 

Let op de zes kenmerken van film!

Welk effect hebben de keuzes van de maker op jou?

Wat kan je zeggen over "Feit & Fictie" en over "Herkenning & Vervreemding"?

Film kijken

De film die we gaan kijken heet Sevilla, een prijswinnende korte film van 11 minuten van regisseur Bram Schouw.

Laat de leerlingen in kleine groepjes notities maken over het camerawerk, het geluid en de verhaalstructuur en laat ze specifieke voorbeelden uit de film geven.

 

Licht per filmisch aspect toe:

1. Camerawerk: beweegt de camera veel of staat deze juist de hele tijd op één vaste plek? Is er sprake van een rustige, statische cameravoering of is er sprake van juist 'rommelige', dynamische cameravoering? Wordt er vanuit de losse hand gefilmd of van een statief? Zijn de beelden scherp of onscherp? Zijn er veel close-ups of is alles juist van veraf gefilmd? (Bijvoorbeeld met een 'wide shot'/ 'totaalbeeld'?)
2. Geluid: wordt er gebruik gemaakt van muziek en op welke momenten? Is er omgevingsgeluid in de scènes zelf? (Geluid van een markt, van fluitende vogels in de vroege ochtend, van voertuigen) Wordt er gebruik gemaakt van stilte?
3. Verhaalstructuur: is het verhaal chronologisch verteld? Vraag leerlingen ook na te denken over het effect van het camerawerk, geluidsontwerp en de verhaalstructuur. Betrekt het ze bij het verhaal of zorgen ze juist voor een afstandelijke kijkervaring?

Film kijken: Sevilla (11:14)

Vertel dat leerlingen tijdens het kijken van de film alvast in stilte observaties mogen noteren. Vertel ze dat als we de film bekeken hebben, er tijd is om in hun groepje de observaties te bespreken.

Wat vond je van deze film?
Koppel mening en kenmerken: ANALYSEREN!

Film kijken: ervaring

Vraag leerlingen individueel naar hun eerste, primaire reactie: wat vinden ze van de film? Kunnen ze hun mening in één woord samenvatten? Kunnen ze ook alvast beargumenteren waarom ze die mening hebben?

Vertel leerlingen daarna dat ze in hun groepje overleggen en dingen opschrijven die ze zijn opgevallen aan het camerawerk, het geluid en de verhaalstructuur.

N.B. Het is aan te bevelen om nog eens te herhalen waar leerlingen m.b.t. deze drie aspecten op kunnen letten.

Wat is het effect van het camerawerk?

Filmische vormgeving: camerawerk

Bespreek de observaties van de leerlingen op het gebied van camerawerk aan de hand van hun notities.

Beweegt de camera veel of staat deze juist de hele tijd op één vaste plek? Is er sprake van een rustige, statische cameravoering of is er sprake van juist 'rommelige', dynamische cameravoering? Wordt er vanuit de losse hand gefilmd of van een statief? Zijn de beelden scherp of onscherp? Zijn er veel close-ups of of is alles juist van veraf gefilmd? (Bijvoorbeeld met een 'wide shot'/ 'totaalbeeld'?)

Vraag de groepjes leerlingen kriskras om hun genoteerde observaties.

Filmische vormgeving: camerawerk (fragment 1)

Benoem dat we de observaties van leerlingen over het camerawerk gaan bespreken aan de hand van dit fragment uit Sevilla. Bekijk het fragment en koppel tijdens het kijken hardop terug naar de gedane observaties ('jullie zeiden dat de camera veel beweegt: goed geobserveerd, inderdaad, de camera staat in dit fragment nooit stil op één plek!').

Kortom: laat leerlingen de koppeling maken tussen hun bevindingen en concrete voorbeelden uit het fragment.

Wat is hier het effect van het camerawerk?

Filmische vormgeving: camerawerk

Bespreek het fragment en vat samen wat leerlingen hebben geobserveerd over het camerawerk. Mogelijke antwoorden:

• Vanuit de hand gefilmd.
• Veel beweging ('rommelige' shots).
• Geen strakke kaders (per shot een duidelijk kader gekozen).
• Veel (extreme) close-ups.
• Veel onscherpe beelden.
• 'Natuurlijk' licht van de markt.

Vraag ze ook wat het effect is van het besproken camerawerk in het gekozen fragment. Betrekt het camerawerk ze bij de film? Maakt het ze nieuwsgierig naar de personages? Of zorgt het juist voor afstand tussen de personages en de kijker?

"Er zijn veel rommelige shots die soms onscherp
zijn en ze zijn alleen gefilmd met natuurlijk licht.
Dit is een bewust stijlmiddel om zo 'het echte 

romantische moment' te vangen. Perfectie is te saai. 

Het is expres rommelig zodat je dichtbij komt 

en er een warm gevoel bij krijgt."

(Bram Schouw)

Klassikale vraag aan leerlingen aan de hand van een quote van regisseur Bram Schouw

Benoem dat Bram Schouw gevraagd is iets te vertellen over wat hij wilde bereiken met het camerawerk in Sevilla. Lees de quote voor en benadruk eventueel de uitspraken die overeenkomen met wat leerlingen al hebben gezegd.

Stel de vraag: is het gelukt wat regisseur Bram Schouw wilde bereiken?

Waar staat de camera in het volgende fragment?

Filmische vormgeving: camera

Vertel leerlingen dat we nog een scène gaan kijken waarin het rommelige, vanuit de losse hand gefilmde camerawerk te zien is, met veel close-ups en onscherpe beelden.

Stel de vraag: is het gelukt wat regisseur Bram Schouw wilde bereiken?

Filmische vormgeving: camerawerk (fragment 2)

Bekijk het fragment en koppel tijdens het kijken wederom hardop terug naar de gedane observaties.

Wat is het effect van dit camerawerk?

Filmische vormgeving: camera

Bespreek het fragment en vat samen wat leerlingen hebben geobserveerd over het camerawerk.

"Ik wilde dat de kijker zich de vierde persoon
op de roadtrip voelt. Zodat je direct ín de film
en de reis zit."

(Bram Schouw)

Klassikale vraag aan leerlingen aan de hand van een quote van Bram Schouw

    

Stel de vraag: is het Bram gelukt om de kijker zich de 'vierde persoon op de roadtrip' te laten voelen? Waarom wel? Waarom niet? Kunnen leerlingen wat betreft het camerawerk nog andere manieren verzinnen dan die in Sevilla worden gebruikt om de kijker 'de vierde persoon op de roadtrip' te laten voelen?

Wat valt je op aan de volgorde van de scenes?

Verhaalstructuur: sprongen door de tijd

Bespreek de observaties van de leerlingen op het gebied van de verhaalstructuur aan de hand van hun notities. Wordt het verhaal chronologisch verteld, of juist niet?Waaraan zie je dat het verhaal niet chronologisch verteld wordt? Laat leerlingen aspecten benoemen als kostuums, haar, belichting, acteerwerk (andere gemoedstoestand van de ene scene t.o.v. de andere). Vraag leerlingen of het ze meteen duidelijk was dat er gesprongen wordt tussen twee tijdslagen. Hadden ze het snel door? Waardoor kwam dat? Laat ze concrete voorbeelden geven ('ik zag dat het meisje ineens kort haar had, ik dacht dat het een ander personage was maar het bleek hetzelfde meisje te zijn. Dus moest er wel tijd tussen zitten en dat zag ik aan het haar').

Vraag de groepjes leerlingen kriskras om hun genoteerde observaties.

Verhaalstructuur (fragment 1)

Benoem dat we de observaties van leerlingen over de verhaalstructuur gaan bespreken aan de hand van dit fragment uit Sevilla. Bekijk het fragment en koppel tijdens het kijken hardop terug naar de gedane observaties. ('Inderdaad, ineens heeft ze kort haar! Je wordt op het verkeerde been gezet want je denkt dat het een ander personage is. Dus het haar is een manier waarop je duidelijk kan maken dat er in de tijd gesprongen wordt.')

Kortom: laat leerlingen de koppeling maken tussen hun bevindingen en concrete voorbeelden uit het fragment.

Nina: STILL + FRAGMENT GRAFFITIMUUR

Wanneer had jij door dat het verhaal zich in twee verschillende zomers afspeelde?

Verhaalstructuur: sprongen door de tijd

Vertel leerlingen dat we nog een scène gaan kijken waarin er van de ene naar de andere tijdslaag wordt gesprongen. Vertel erbij dat de meeste kijkers pas bij dit fragment doorhebben dat er door de tijd heen gesprongen wordt.

Stel de vraag: waaraan kun je in dit fragment zien en horen dat er twee verschillende tijden door elkaar heen lopen? Mogelijke antwoorden:

• Je hebt net al een scène gezien dat ze met z'n drieën bij het huisje in het veld staan, nu mist heel duidelijk de derde persoon (alleen zijn contouren zijn nog te zien op de muur).
• Je hoort eerst muziek (het liedje 'Nantes' van de band Beirut) als soundtrack onder het beeld en later hoor je het liedje uit de autoradio komen en zijn ze weer met z'n drieën.

Welke filmische kenmerken heeft de regisseur gebruikt om deze tijdsprongen duidelijk te maken?

Verhaalstructuur: sprongen door de tijd

Bespreek het fragment en vat samen wat leerlingen hebben geobserveerd over het geluid. Mogelijke antwoorden:

• Het haar is anders.
• Er zit ineens iemand anders achter het stuur.
• Het derde personage is verdwenen.
• Het is een hele andere sfeer.

N.B. Leerlingen denken vaak dat er een kleurenfilter over de beelden is gelegd om de ene van de andere tijdslaag te onderscheiden. Dit is niet zo. Belangrijk om dus te benadrukken dat je als kijker dus zelf ook veel invult over wat er te zien en te horen is in beeld en geluid: 'de kracht van suggestie' speelt hier een rol.

Stel de vraag: heeft Bram Schouw hier een goede keuze gemaakt?

Verhaalstructuur (fragment 2)

Bekijk het fragment en koppel tijdens het kijken wederom terug naar de gedane observaties.

"Door te spelen met de volgorde van scènes, heden
en verleden, in de montage, wordt de film emotioneel effectiever: contrasten tussen herinnering en heden worden duidelijk en daarmee ook het conflict, zonder dat je veel uitleg nodig hebt. Als de scenarist in beeld had laten zetten 'een jaar geleden', dan was het te duidelijk geweest. De kijker komt er nu meestal pas geleidelijk achter, meestal bij de graffitimuur."

(Bram Schouw)

Klassikale vraag aan leerlingen aan de hand van een quote van regisseur Bram Schouw over de verhaalstructuur

Bram Schouw vertelt wat hij wilde bereiken door dit verhaal niet-chronologisch te vertellen. Lees de quote voor en benadruk eventueel de uitspraken die overeenkomen met wat leerlingen al hebben gezegd.

Stel de vraag: is het gelukt wat regisseur Bram Schouw wilde bereiken?

Regisseur Bram Schouw vertelt waarom hij regisseur is geworden.

Afsluiting

Herhaal de belangrijkste observaties op het gebied van camerawerk, geluid en de verhaalstructuur. Zeg dat leerlingen, door te analyseren, een idee hebben wat voor keuzes filmmakers allemaal kunnen maken bij het produceren van een film.

Laat leerlingen kriskras onderbouwen wat ze wel en niet goed vonden aan de film. Kunnen ze concrete voorbeelden noemen? En waarom?

Vraag leerlingen ook te reflecteren op wat voor manier hun kijkervaring van de film wordt beïnvloed, door heel specifiek op verschillende aspecten te letten. Ga je de film meer of minder waarderen? Waarom?

Toegift: fragment uit interview met Bram Schouw

Bram Schouw vertelt waarom hij filmmaker is geworden.

En nu... de recensie

Uitgangspunt: met argumenten onderbouwd waardeoordeel om de lezer te overtuigen. 

Inhoud:

- Pakkende titel

-  Inleiding: LEZER MEENEMEN

- Kern: ANALYSEREN

- Slot: PERSOONLIJKE REFLECTIE

- Pakkende slotzin

En nu... de recensie

Twee opdrachten:

- Officiële recensie lezen: welke elementen herken je?

- Recensie lezen van andere leerling: wat gaat er goed / wat mist er?

Wat leer je voor de PTA-toets?

- Inhoud van een recensie

- H17: Film

- H2: Feit & Fictie

- H10: Herkenning & Vervreemding