Les 4 - Rijm en metrum

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Poëzie les 4

- Herhalen huiswerktheorie 

- Bespreken gedicht Tjitske Jansen

- Zelfstandig werken: opdrachten bij gedicht maken of lezen voor boekverslag of theorie voor volgende les leren

• Toets op 7 april a.s.!
• De eerste les na de toets lever je alle opdrachten van PF-4 in.

Startopdracht (twee minuten):
Vertel in één zin hoe je weekend/week was. Stop een alliteratie of assonantie (of voor de echte helden: allebei!) in je zin.

Mijn weekend was wel wat regenachtig

De regen zorgde voor verregende wegen. 

VRAGEN OVER HET HUISWERK?

Wat is de term voor het afbreken van een zin op een plaats waar in de zin juist géén pauze valt?

Fout van de juf - Erik van Os

Ik had juf Mieke van groep zeven

een liefdesbrief geschreven.

Lacht ze: 'Kind, dat kan wel zijn

maar je bent nog veel te klein.'

Ze begaat een grote fout.

Denk maar niet dat ik op haar wacht.

Voor ze het weet ben ik getrouwd

met juf Anna van groep acht.

Het rijmschema abab - cdcd noemen we ook wel:

1. gepaard rijm
2. gekruist rijm
3. omarmend rijm
4. slagrijm

Rekenles - Bette Westera

Strofe 2 uit het gedicht Rekenles:

De moeder van Michiel zou dat wel weten.

Ik niet. Ik vind het echt een nare som.

Nog even, zegt de juf, dan gaan we eten.

Ze staat er nog. De tijd is bijna om.

De beklemtoonde lettergreep wordt gevolgd door één onbeklemtoonde lettergreep.

1. Mannelijk / staand rijm
2. Vrouwelijk / slepend rijm
3. Glijdend rijm

Rijm

Mannelijk (staand) rijm is rijm waarbij na de beklemtoonde rijmende lettergreep geen lettergrepen volgen.

Vb: spaar - haar 

Vrouwelijk rijm: lopen - hopen. Na de beklemtoonde lettergreep volgt nog een onbeklemtoonde lettergreep. 

Glijdend rijm: kinderen-hinderen. Glijdend rijm, ook onzijdig rijm genoemd, is rijm waarbij na de beklemtoonde rijmende lettergreep nog twee onbeklemtoonde lettergrepen volgen.

Medeklinkerrijm noemen we ook wel

1. Alliteratie
2. Assonantie
3. Rime riche

De regelmatige afwisseling van sterkere en zwakkere syllaben noemen we ook wel

1. Elisie
2. Enjambement
3. Epenthesis
4. Metrum

'Noot - nood'
Dit is een voorbeeld van:

1. Alliteratie
2. Assonantie
3. Rime Riche
4. Synesthesie

'onherberrugzame verrukkingen'
Dit is een voorbeeld van:

1. Elisie
2. Enjambement
3. Epenthesis
4. Metrum

Het einde van de zin valt niet samen met de versregel. Dit heet:

1. Elisie
2. Enjambement
3. Epenthesis
4. Metrum

Hoe noem je deze soort eindrijm?

"Weet je wat ik heb gekregen?
Rode laarsjes voor de regen!
't Is toch niet waar, zei de giraf
Dikkertje, Dikkertje, Dikkertje, Dikkertje ik sta paf."

1. gepaard rijm
2. gekruist rijm
3. omarmend rijm
4. gebroken rijm

Als je de rijm in letters zou moeten weergeven, hoe zou je de rijm dan weergeven? Noteer de vier letters achter elkaar. (XXXX)

"Weet je wat ik heb gekregen?
Rode laarsjes voor de regen!
't Is toch niet waar, zei de giraf
Dikkertje, Dikkertje, Dikkertje, Dikkertje ik sta paf."

Hoe noem je deze soort eindrijm?

"Ik ben een God in 't diepst van mijn gedachten,
En zit in 't binnenst van mijn ziel ten troon
Over mij zelf en 't al, naar rijksgeboôn
Van eigen strijd en zege, uit eigen krachten."

1. gepaard rijm
2. gekruist rijm
3. omarmend rijm
4. gebroken rijm

Hoe noem je deze soort eindrijm?

"Met opgetrokken schouders, toegeknepen ogen,
haast dravend en vaak hakend in de mat,
lelijk en onbeholpen aan zusters arm gebogen,
gaat elke week de idioot naar 't bad."

1. gepaard rijm
2. gekruist rijm
3. omarmend rijm
4. gebroken rijm

Welke term past bij deze strofe van Herman Gorter?
"O ja, ik hou van je,
ik hou zo vrees’lijk van je,
ik wou het helemaal zeggen –
Maar ik kan het toch niet zeggen."

1. epenthesis
2. elisie
3. enjambement
4. aanstelleritis

Wat is de functie van de middelen elisie en epenthesis?

Antwoord

Om het metrum kloppend te krijgen

Gedicht van de les:

Tjitske Jansen - 'De idioot op het dak' 

Open je boekje op blz. 19-20

Uit hoeveel strofes bestaat het gedicht ' De idioot op het dak' ?
Noteer het cijfer.

Welke versvorm komt het meeste voor in het gedicht 'De idioot op het dak'?

Geef een voorbeeld van alliteratie uit de eerste strofe.

deed de (r. 3)

koude kant (r. 3)

werk wat (r. 3)

werk ... we wat (r. 4)

Wat voor gevoelens roept dit gedicht op?

Suggesties:
- plaatsvervangende schaamte
- medelijden

Hoe grappig vind je dit gedicht?

0100

Waarom is het wel of niet grappig?

Hoeveel spanning zit er in dit gedicht?

0100

Wat maakt dat er spanning in zit?

Wat valt je op aan de vorm van het gedicht?
(Ik zoek geen 'juist' antwoord, ben gewoon benieuwd naar wat je opvalt.)

Mogelijke zaken om te bespreken:
- geen rijm
- meer een verhaaltje dan een gedicht?
- veel herhalingen
- veel enjambementen maar in de voordracht leest ze daaroverheen
- veel zinnen die beginnen met 'ik' 

STIJLFIGUREN

REPETITIO herhalen van woorden of woordgroepen 

• Steeds als ik denk: nu laat ik de bel los, laat ik de bel niet los.  
• Ik zoek waar ik beginnen kan met op het dak te klimmen. Een paar daken van zijn dak vandaan is een begin. Ik begin met op het dak te klimmen. Als ik drie daken heb gehad, ik ben er bijna.

PARALLELLISME: de structuur  van een zin wordt herhaald

• Er was een jongen die de Domtoren op zijn arm had laten tatoeëren, 
• een jongen die Chris heette, 
• een jongen die later weer in Groningen ging wonen,
• er was een jongen die het woord wist voor de geur die hertenwijfjes afscheiden.

Welke voorbeelden van repetitio en parallellisme zie je nog meer?

STIJLFIGUREN

REPETITIO herhalen van woorden of woordgroepen 

• Zitten blijven! Zitten blijven! (strofe 6)

PARALLELLISME: de structuur  van een zin wordt herhaald

• Ik zeg: ik ben geen inbreker (strofe 5)
• Ik zeg dat ik me schaam (strofe 5)
• Ik zeg: sorry, sorry. (strofe 7)
• Ik zeg: ik ben geen inbreker (strofe 7)

Leuk en aardig, die herhalingen, maar ... wat is het effect ervan?

BONUSVRAAG Een beroemd gedicht van
M. Vasalis heet "De idioot in het bad" (1940) en
Ingmar Heytze, de dichter uit de vorige les, heeft een gedicht met de titel "De idioot in het wak" geschreven.
Het gedicht van Tjitske Jansen heet "De idioot op het dak".
Welke term kun je hierop loslaten?

1. plagiaat
2. woordgrap
3. intertekstualiteit
4. satire

Aan de slag!

• Werk de vragen en opdrachten bij dit gedicht uit (reader blz. 21-25). Voor je portfolio werk je de opdrachten bij één van de vier gedichten op blz. 20-29 uit; als de opdrachten bij dit gedicht je aanspreken, kun je kiezen voor dit gedicht. Je kunt ook wachten op een ander gedicht in de lessenreeks.
  
  
• Werk aan je readymade (PF-4)
• Werk de vragen van les 2 verder uit (PF-4)
• Zoek mooie regels uit dichtbundels (PF-4)
• Lees in je boek of werk aan je boekverslag (deadline boekverslag: 18 april)
• Doe je leerwerk voor de volgende les: leer de termen V Beeldspraak