5.1 Verschillen tussen mensen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H9: Erfelijkheid

H5: Erfelijkheid

(voor)kennis over Erfelijkheid

Larven van lieveheersbeestjes zien er anders uit dan lieveheersbeestjes zelf.
Na de gedaanteverwisseling, is dan het fenotype of het genotype veranderd?

1. Alleen het fenotype
2. Alleen het genotype
3. Zowel genotype als fenotype
4. Geen van beide

Hiernaast is een celdeling weergegeven. Ontstaan hier geslachtscellen of lichaamscellen?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen

Bij katten is het gen voor een gevlekte vacht (R) dominant over dat voor een effen vacht (r). Een vrouwtje met gevlekte vacht krijgt nakomelingen van een mannetje met gevlekte vacht. Onder de jongen zijn dieren met een gevlekte vacht en dieren met een effen vacht.

Wat zijn de genotypen van de ouderdieren?

1. RR x Rr
2. Rr x rr
3. RR x rr
4. Rr x Rr

R = gevlekt, r = ongevlekt

P:

Geslachtscellen: 

Kruisingsschema

Zie deze stamboom, kan je afleiden welke eigenschap dominant is?

1. Ja, zwart
2. Ja, wit
3. Nee, niet af te leiden

Zie deze stamboom. Allelen worden aangeduidt met de letter B/b
Kan je hieruit afleiden wat het genotype is van nummer 2?

1. Ja, dat is BB
2. Ja, dat is Bb
3. Ja, dat is bb
4. Nee

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 5.1: Verschillen tussen mensen

5.1 Leerdoelen en begrippen

1. Je legt uit welke factoren invloed hebben op het tot stand komen van het fenotype

2. Je beschrijft hoe variaties in het genotype ontstaan. 

Begrippen: 

Fenotype, Genotype, Genen, Genoom, Mutaties, Haplotype

Bekende begrippen

Uit Hoofdstuk 2 en 4

Of derde klas

DNA - molecuul

• Waar zit het?
• Hoe ziet het eruit?
• Hoe is het opgebouwd?
• Wat kun je ermee?

DNA - molecuul

• In de celkern
• Dubbele helixstructuur
• Baseparen
• Codeert voor eiwitten

Chromosoom

• Wat is het?
• Wanneer kun je ze zien?

Chromosoom

• Opgekruld DNA molecuul.
  
• Alleen zichtbaar tijdens de celdeling (in verdubbelde toestand).

Gen

• Wat is het?
• Wat kun je ermee?

Gen

• Stukje van een DNA-molecuul.
• Codeert voor één eiwit. 

Genoom

Alle aanwezige erfelijke informatie.

Niet alleen kern-DNA maar ook mitochondriaal DNA (37 genen).

Haploïd/ diploïd

Geslachtscellen: van elk chromosoom één exemplaar (haploïd)

Na bevruchting (dus in elke lichaamscel): van elk chromosoom 2 exemplaren (diploïd)

Homoloog

Je hebt 2 versies van elk chromosoom. Een van je vader en een van je moeder.

Dit zijn homologe chromosomen. 

Er zitten dezelfde genen op 

5.1 Verschillen tussen mensen

- Al het DNA samen vormt je genoom, dit bestaat uit zo'n 3,1 miljard nucleotiden (A, T, C, G)! (per cel)  

- Samen coderen zij voor +/- 20.000 genen 

- Er zijn veel overeenkomsten tussen mensen, maar er is ook veel variatie. Iedereen is UNIEK! 

Hoeveel kom je eigenlijk overeen met andere mensen?

5.1 Verschillen tussen mensen

We verschillen dus maar voor 0,1% van elkaar. 

Dit lijkt weinig, maar het menselijk genoom bestaat uit drie miljard basenparen --> 0,1% is dus gelijk aan 3 miljoen basenparen.

Deze verschillende basenparen vormen de basis voor alle variatie in eigenschappen tussen mensen; 

zoals Oogkleur, Haarstructuur, Bloedgroep, Intelligentie

Allel

Van genen kunnen verschillende versies bestaan.

Een versie van een gen heet een allel.

Een diploïde cel heeft dus altijd twee allelen van elk gen, op elk homoloog chromosoom één.

Allel

Verschillende versies van genen zijn ontstaan door toevallige, levensvatbare mutaties in eerdere generaties. 

Haplotype

De combinatie van allelen op één chromosoom is het haplotype.

Een diploïde cel heeft dus 2 haplotypes van elk chromosoom (2 x 23). 

Genotype

Combinatie van de allelen van een individu.

Je erfelijke eigenschappen worden bepaald door je genotype - dat wat aangeboren is.

Fenotype

Het fenotype zijn de uiteindelijke, 'waarneembare' eigenschappen van een individu: wordt bepaald door het genotype in combinatie met het milieu (bijv. leefstijl, omgeving)

Fenotype

Veel eigenschappen worden deels door je genen en deels door je leefstijl of omgeving (milieu) bepaald.

Bijvoorbeeld: krullend haar/ suikerziekte.

Begrippen 

Maak biologische kloppende zinnen met 2 begrippen waaruit blijkt wat de relatie is tussen beide begrippen

Bijvoorbeeld:

koe - gras: een koe eet gras

koe - staart: een staart is een lichaamsdeel van een koe (niet: een koe heeft een staart)

Begrippen 

Chromosoom - DNA

DNA - gen

Chromosoom - diploïd

Homoloog - gen

Gen - allel

Haplotype - chromosoom

Voorbeelden

• Chromosomen zijn opgebouwd uit DNA
• DNA bevat codes voor erfelijke eigenschappen. Dit zijn genen
• Als een cel diploid is, komen de chromosomen in paren voor
• Wanneer je twee gelijke genen hebt voor een eigenschap, dan is dit homoloog
• Een allel is een invulling van een gen
• Het haplotype is de combinatie van allelen op een uniek chromosoom

5.1 Leerdoelen en begrippen

1. Je legt uit welke factoren invloed hebben op het tot stand komen van het fenotype

2. Je beschrijft hoe variaties in het genotype ontstaan. 

Begrippen: 

Fenotype, Genotype, Genen, Genoom, Mutaties, Haplotype