Thema 3 - Ordening

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Thema 3

Ordening

Basisstof 1

- Je kunt organismen indelen in hoofdgroepen en rijken

- Je kunt de celkenmerken noemen van dieren, planten, schimmels en bacteriën

- Je kunt de groepen noemen die ontstaan bij de verdere indeling van een rijk

Ordening: indelen van organismen in groepen aan de hand van hun kenmerken

• Organismen indelen aan de hand van kenmerken

Prokaryoten

• Geen celkern (DNA ligt los in de cel)
• Eencellig
• Celwand en celmembraan

Eukaryoten

• Wel een celkern
• Een- of meercellig
• Soms celwand of bladgroenkorrels

Steeds kleinere groepen

met steeds minder soorten

Vertakkingsschema

Basisstof 2

- Je kunt soorten en rassen onderscheiden

- Je kunt uitleggen dat de indeling van organismen berust op overeenkomst en verwantschap

Soorten

Organismen behoren tot hetzelfde soort:

• als ze zich samen kunnen voortplanten

       en de nakomelingen vruchtbaar zijn.

dezelfde soort

Twee dieren van de zelfde soort kunnen zich voortplanten. Bijvoorbeeld een labrador en een poedel.

Wanneer twee labradoodles zich weer voorplanten kunnen zij nieuwe puppy's krijgen.

Een Lijger

Evolutie

• Variatie en selectie
• Hoe korter geleden er een gemeenschappelijke voorouder was, hoe meer overeenkomsten en verwantschap

Overeenkomst

• Hoe meer groepen hetzelfde, hoe groter de overeenkomst
• Soorten en rassen

Variatie

Selectie

Verwantschap

Basisstof 3

- Je kunt dieren indelen op grond van de kenmerken skelet en symmetrie

- Je kunt kenmerken en voorbeelden noemen van zes stammen van het dierenrijk

Dierenrijk: celkern, geen celwand of bladgroenkorrels

• Celkern, geen celwand of bladgroenkorrels

Kenmerken voor indeling dierenrijk

Stammen van het dierenrijk

Basisstof 4

- Je kunt planten indelen in acht stammen

- Je kunt kenmerken en voorbeelden noemen van vaatplanten en groenwieren

- Je kunt kenmerken en voorbeelden noemen van sporenplanten en zaadplanten

Plantenrijk: celkern, celwand en bladgroenkorrels

Stammen van het plantenrijk

Vaatplanten

• Hebben stengels, wortels en bladeren
• Voortplanting met zaden (zaadplanten) of met sporen (sporenplanten)

Zaadplanten

• Wortels, stengels, bladeren en bloemen
• Voortplanting met zaden
• Zaden ontstaan in bloemen na bevruchting

Sporenplanten

• Wortels, stengels en bladeren
• Voortplanting door sporen (cel waar nieuwe plant uit kan ontstaan)
• Mossen, paardenstaarten en varens

Wieren (algen)

• Geen wortels, stengels, bladeren of bloemen
• Voortplanting door sporen of door deling
• Een- of meercellig
• Bladgroenkorrels

Basisstof 5

- Je kunt kenmerken noemen van schimmels

- Je kunt uitleggen dat schimmels zowel nuttig als schadelijk kunnen zijn, en hiervan voorbeelden noemen

Schimmels

• Celkern en celwand, geen bladgroenkorrels
• Eencellig: gisten, voortplanting door deling
• Meercellig hebben schimmeldraden, voortplanting met sporen

Voedsel bederven en infecties

Biotechnologie en antibiotica

Basisstof 6

- Je kunt kenmerken noemen van bacteriën

- Je kunt uitleggen dat bacteriën zowel nuttig als schadelijk kunnen zijn, en hiervan voorbeelden noemen

Bacteriën

• Prokaryoot 
• Voortplanting door celdeling
• Nut: vertering, bescherming en biotechnologie
• Schade: voedsel bederven en ziekteverwekkers
• Gedood door antibiotica

• Prokaryoot en eukaryoot
• Ordening (rijken, stammen, enz), vertakkingsschema
• Soorten en rassen
• Evolutie
• DNA-sequencing (VG)
• Symmetrie en skelet, stammen dierenrijk (met kenmerken)
• Stammen plantenrijk, kenmerken van: vaatplanten (zaadplanten en sporenplanten) en wieren
   
• Kenmerken schimmels, nut en schade, biotechnologie
• Kenmerken bacteriën, nut en schade

https:

quizlet.com

Vaatplanten

• Hebben stengels, wortels en bladeren
• Voortplanting met zaden (zaadplanten) of met sporen (sporenplanten)

Voedsel bederven en infecties

Biotechnologie en antibiotica

https:

DNA-sequencing (VG)

• DNA-sequentie: volgorde van de basen in het DNA (A, T, C, G)
• DNA-sequencing: volgorde basen in kaart brengen
• Hoe meer overeenkomst DNA, hoe meer verwant