Mentorenwerkplaats

• geschiedenis (pabo)
• HBO
• Studiejaar 4

'Geschiedenis en didactiek' 

door: Ronald Stroo

WERELDORIËNTATIE

natuuronderwijs & techniek 

• materie: hoe ontwikkelt / groeit het? hoe geconstrueerd?
  
• beeldvormers

• hart (beleving/verwondering) -> handen (waarnemen en manipuleren) -> hoofd (wetmatigheden en abstracte modellen)

• onderzoekend en ontwerpend leren

werkelijkheid/omgeving - afbeeldingen/schema's - 

tekst/geschreven woord - gesproken woord - doen

aardrijkskunde

• inrichting aarde
  
• waarom daar?
• beeldvormers

• kaarten!
• multiperspectiviteit
  
• geografisch redeneren: 1) waarnemen /beschrijven 2) verklaren 3) herkennen/ generaliseren 4) waarderen

geschiedenis: 

• verhaal mensheid
• waarom toen?
• beeldvormers

• tijdbalk!
  
• multiperspectiviteit
• historisch redeneren: 1) hist. vragen stellen 2) contextualiseren 3) argumenteren 4) hist. begrippen hanteren

werkelijkheid/omgeving - afbeeldingen/schema's - 

tekst/geschreven woord - gesproken woord - doen

brillen:

- economisch

- sociaal

- politiek

- cultureel

- natuurlijk

- historisch

Nut van schoolvak Geschiedenis 

• bestaansverheldering & oordeelsvorming
  
• grip krijgen op tijd
  
• identiteitsontwikkeling (overdracht cultuur + waarden en normen)
  
• burgerschapsvorming (samen leven / samen besluiten)
  

GEBEUREN

BRONNEN

?BEELD?

HISTORICUS

GEBEUREN

BRONNEN / 'BEELDVORMERS' + METHODE

+ LEERKRACHT

?BEELD?

LEERLING

Beeldvormingschema

A: De werkelijkheid 

1. de schoolomgeving (dorp en stad, landschap, monument, 

straatmeubilair) 
3. voorwerpen (museum) 

B: Afbeeldingen

1. schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart en karikatuur 
2. dia, film, video/dvd, televisie/schooltelevisie, cd(-rom) 
3. wandplaat, poster en bordtekening 
4. prentenboek en strip 
5. model en maquette 
6. kaart (wandplaat en atlas) 

C: Het gesproken woord

1. het verhaal: vertellen en voorlezen 
2. de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek 
3. de gastspreker 

4. het interview 
5. historisch en hedendaags geluid (radio) 

D: Het geschreven/gedrukte woord

1. verhalende teksten

2. informatieve teksten

3. schema's, tabellen en grafieken

4. informatieve bronnen (archief)

E: Doen

1. leven als...

2. spelen als...

3. spelen met...

4. schrijven, spreken, dichten en zingen

5. tekenen, bouwen, experimenteren

6. muurkrant en tentoonstelling

7. herdenken en vieren

Hoe leren we tijd?

Ervaren / waarnemen

• contact tussen verschillende generaties 
  
• oude en nieuwe dingen: overblijfselen 
  
• een omgeving die verandert  
  

Kunstgrepen om tijd te vatten

• cyclische tijd (bijv. kalender / klok)
  
• lineaire tijd (bijv. tijdlint / balk) 
  
• rekenkundige tijd (bijv. tijdrekening in eeuwen) 
  

Soorten tijd

1. Cyclische tijd (dagelijkse tijd / natuur) 
   
2. Sociale tijd (generaties) 
   
3. Mythische tijd (oude verhalen) 

• Deze drie tijdservaringen liggen voor de hand / hebben mensen geen tot weinig moeite mee.
  

 4. Historische tijd

• verleden volstrekt anders dan heden (= vreemde wereld)
  
• onvoorstelbaar lang / indeling in perioden
• wat in de ene tijd hoort, hoort niet in de andere (anachronisme)
• weinig logica & rol toeval (contingentie)

Historisch denken over tijd stelt veel meer eisen aan de mens / is erg complex! 

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Uitdaging: Hoe grip krijgen op verleden?

• structuur aanbrengen in 'chaotisch' verleden
  
• gebruik maken van periodiseringen: 'indelen van tijd'
• kantelpunten/keerpunten aanwijzen in geschiedenis, bijv. Agrarische Revolutie, Christendom verovert Europa, Renaissance, Reformatie, Wetenschappelijke Revolutie, Verlichting, etc.

Stel: je wilt laten zien wanneer Rembrandt leefde (1606-1669). Je tekent vlot een tijdlijn op het bord.

Hoe doe je dat dan op een didactisch verantwoorde manier?

Nederlands perspectief tot -50 v. Chr.

Deze indeling is gemaakt in 1999

-  makkelijker onthouden: informatie in verschillende, duidelijke delen

- kracht van herhaling:  basisschool + eerste twee jaar van het VO + examen VO

Bespreek grens tussen eerste twee tijdvakken: 

-3000 Europees perspectief 

-50 Ned. perspectief

Wat deugt er niet aan deze tijdbalk?

1. de tijdvakicoontjes
2. de jaartallen
3. de schaal
4. de traditionele periodisering

 =>

Visualiseren van tijd

https://www.youtube.com/watch?v=m-OI0JKJis4

geschiedenisles groep 1 t/m 4 (jonge kind)

• dagelijkse tijd: verloop van dagen, weken, seizoenen en jaren (cyclisch!)
  
• mythische tijd: verhalen over goden, scheppingsmythen, legenden, oude volksverhalen, etc. ('er was eens, heel heel lang geleden' )

• sociale tijd: geschiedenis van papa, mama en (over)grootouders (lineair!)

• historische tijd: eerste verkenning / thematisch werken rondom bijv. oertijd, Romeinen, ridders, de stoomtrein, eerste reis naar de maan, etc.

Ontluikend historisch tijdsbesef

Aanvankelijk historisch tijdsbesef

geschiedenisles groep 5 t/m 8 (oudere kind)

historische tijd centraal: 

- kennismaken met de kenmerkende aspecten van alle tijdvakken;

- m.b.v. sociale, culturele, economische en politieke kenmerken leren over veranderingen, verschillen en overeenkomsten binnen en tussen tijdvakken; 

- accent op de geschiedenis van Nederland en op de lokale en regionale geschiedenis;

- waar mogelijk verbanden leggen met de Europese en de wereld-geschiedenis. 

Lesmethodes: 

• chronologisch
• concentrisch
• thematisch
  

Voortgezet historisch tijdsbesef

Ingrediënten voor een goede geschiedenisles

• formulering lesdoelen
• motiverende opening - kern - afsluiting
• inzetten variatie aan beeldvormers
  
• inzetten van tijdbalk
  
• stimuleren van historisch redeneren: 

werkvormen / opdrachtvormen

Formulering lesdoelen

• lesdoelen op leerlingniveau -> globaal / zoals je het in de klas met de kinderen kort deelt
• lesdoelen op leerkrachtniveau -> nauwkeurige formulering / ook benoemen wat je precies wenst dat kinderen mbt kennis en vaardigheden aan einde van de les beheersen. Vermijd hier woordjes als: wat, waar, wanneer, hoe, waarom, e.d.

Voorbeelden lesdoelen

• de kinderen kunnen aan het einde van de les het tijdvak 'jagers en boeren' op een voorgedrukte tijdbalk inkleuren en duidelijk de periode in de balk markeren: 3000-3300 voor Chr. de periode  waarin het trechterbekervolk in het huidige Drenthe hun hunebedden bouwde.
  
• de kinderen kunnen aan het einde van de les verwoorden dat het trechterbekervolk grafmonumenten bouwde, zodat er grafgiften (zoals potten met voedsel, gereedschap, kleding, etc.) mee konden worden gegeven aan de overledene voor in het leven na de dood.  
• de kinderen kunnen aan het einde van de les in een tekening beredeneren/uitleggen  dat de eerste boeren in Drenthe met behulp van ossen, menskracht, houten stammetjes, gladde huiden en zand enorme stenen (draagstenen en dekstenen) op elkaar konden plaatsen waardoor een grafkamer ontstond.  

Je verzorgt een les over Anne Frank.
Formuleer een mogelijk lesdoel.

opbouw in les

motiverende opening

1 - verrassen  2 - activeren voorkennis  3 - benoemen van lesdoel  4 - verloop  les

kern (A en B)

nieuwe leerstof tot je nemen en verwerken 

- docentgestuurd: vertellen, uitleggen, laten zien, gesprek, gastspreker, etc.

- leerlinggestuurd: onderzoeken, uitbeelden, knippen, plakken, tekenen, etc.

afsluiting

checken in hoeverre de lesdoelen zijn bereikt

samenvatten, presenteren, tentoonstellen, etc.

Historisch redeneren

Redeneren over continuïteit en verandering, oorzaken en gevolgen, overeenkomsten en verschillen, waarbij aandacht is voor:

• stellen van historische vragen; 
  
• onderzoeken van historische bronnen; 
  
• contextualiseren (tijd- en standplaatsgebondenheid); 
  
• beweringen ondersteunen met argumenten; 
  
• gebruik maken van historische begrippen (bijv. farao, feodalisme, Verlichting); 
  
• gebruik maken van meta-historische begrippen (bijv. oorzaak, gevolg, verandering, aanleiding, continuïteit, tijd- en standplaatsgebondenheoid, etc.).
  

Historisch redeneren bevorderen

Ontwikkelen van historisch bewustzijn

Historisch tijdsbesef

Historische kennis

Historisch redeneren

• aanduidingen voor tijd en tijdsindeling; 
  
• chronologische volgordes; 
  
• de tijdbalk;  
  
• kenmerkende aspecten van
  tijdvakken; 
  
• continuïteit en verandering.
  

• periodiseringen, zoals  de tien
  tijdvakken; 
  
• kenmerkende aspecten van
  de tien tijdvakken; 
  
• vijftig vensters van de Canon
  van Nederland; 
  
• verhalen, tradities en verbeelding.
  

• Redeneren over continuïteit en verandering, oorzaken en gevolgen, overeenkomsten en verschillen
  
• hist. vragen stellen
• bronnen onderzoeken
• contextualiseren
• argumenteren
• historische begrippen gebruiken