Hoofdstuk 2: crisis, ellende en schaamte

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Crisis in de Verenigde Staten

1929

• Overproductie van fabrieken
• Kopen op afbetaling
• Teveel vertrouwen in aandelenhandel

Beurskrach 1929

• 1929 was er in Amerika een beurskrach: in één klap waren aandelen minder waard.
  
• Veel mensen verloren hierdoor hun spaargeld en konden niet veel meer uitgeven.
  
• Bedrijven kwamen hierdoor in de problemen: ze verkochten minder en moesten mensen ontslaan. Die kochten dan ook niks meer.
  
• Als gevolg daarvan werd er nog minder bij bedrijven gekocht: ze gingen failliet.
  
• Landen in Europa werden ook bij de crisis betrokken.
  
• Ook in Nederland moesten bedrijven en fabrieken sluiten: het aantal werklozen in Nederland steeg tussen 1929 en 1935 van 22.000 tot bijna een half miljoen.
  

Crisis in Nederland

• Nederland wordt zwaar door de crisis geraakt: de handel met de VS en Duitsland komt vrijwel stil te staan.
• Bedrijven en fabrieken moeten de deuren sluiten.
• Tussen 1929 en 1935 stijgt de werkloosheid van 22.000 naar 500.000

Een werkloze bakker uit het Gelderse Twello 'verkoopt' zichzelf op een marktplein in Deventer (Overijssel).

Stempelen voor 'de Steun'

• Sommige arbeiders hebben een werkloosheidsverzekering: 60 dagen een uitkering, waarna ze alsnog moeten aankloppen bij de overheid
  
• Vanuit de overheid is er nauwelijks steun: alleen werklozen tussen 21 en 60 jaar krijgen de steunuitkering.
• Hiervoor moeten ze 2 keer per dag in de rij staan om te stempelen. 
• Dit is vooral bedoeld om zwartwerken en fraude te voorkomen.
  

Werkverschaffingsprojecten

• Net als in andere landen probeert de overheid werklozen aan werk te helpen met werkverschaffingsprojecten.
• Grote projecten zoals het Amsterdams Bos en de Afsluitdijk helpen mannen aan werk en een beetje inkomen.

Vernedering

• De steun is vaak te laag, daarom moeten mensen ook andere hulp krijgen.

• Zo krijg je bijvoorbeeld kleding, maar daar staat wél een stempel in: iedereen kan dat zien.

• Je hoeft geen rijwielbelasting te betalen, maar ook dát kan iedereen zien: er is een gat geboord in het belastingplaatje.

Een belastingplaatje van iemand die geen belasting kon betalen: er is een gat in geboord.

Aanpassingspolitiek

1934

• De Nederlandse regering van minister-president Colijn besluit dat er minder uitgaven moeten zijn, omdat er minder inkomsten zijn: Nederland moet zich aanpassen. 
• Lonen van ambtenaren en bij de werkverschaffing gaan omlaag, net als de steunuitkering. Het maakt de problemen alleen maar groter...

Doel van de aanpassingspolitiek

• Door lagere lonen worden producten goedkoper: de export neemt toe
  
• Als de inkomsten en uitgaven gelijk zijn, dan heeft regering geen schulden
• ‘Uitzieken van de crisis’, aldus de regering
• De aanpassingspolitiek mislukt: Nederland blijft een duur land

Minister-president Colijn houdt een toespraak in de Tweede Kamer in 1935. (Colijn links op foto, staand met zijn handen steunend op de tafel.)

Zo ziet Colijn zich graag: de leider die Nederland door de storm (crisis) heen stuurt...

...en zo zien sommige Nederlanders hem: als iemand die helemaal niet helpt, maar mensen laat verzuipen!

'Colijn is een zwijn!', zeggen sommige mensen.

Toch is er berusting bij de meeste Nederlanders. Hoewel niet altijd...

Jordaanoproer

1934

• De verlaging van de steun én de verhoging van de huur zorgen voor rellen in de Amsterdamse wijk De Jordaan. Vijf mensen komen om het leven. 
• De verlaging blijft. Er verandert maar één ding: de straten krijgen asfalt, zodat er niet meer met stenen kan worden gegooid. 

1929: Beurskrach

• In 1929 was er in Amerika een beurskrach: in één klap waren aandelen minder waard.
  
• Veel mensen verloren hierdoor hun spaargeld en konden niet veel meer uitgeven.
  
• Bedrijven kwamen hierdoor in de problemen: ze verkochten minder en moesten mensen ontslaan. Die kochten dan ook niets meer.
  
• Als gevolg daarvan werd er nog minder bij bedrijven gekocht: ze gingen failliet.
  
• Landen in Europa werden ook bij de crisis betrokken.
  
• Ook landen in Nederland moesten bedrijven en fabrieken sluiten: het aantal werkelozen in Nederland steeg tussen 1929 en 1935 van 22.000 tot bijna een half miljoen.
  

Hulp aan werkelozen

• Werkelozen kregen nauwelijks steun van de overheid.
• Sommigen hadden een werkeloosheidsverzekering: dan kregen ze zestig dagen lang een uitkering.
• Werkeloze mannen (21-60 jaar) kregen een steunuitkering.
• Hiervoor moesten ze een of twee keer per dag stempelen.
• De overheid probeerde werkelozen aan het werk te helpen in werkverschaffingsprojecten, zoals het aanleggen van kanalen en dijken.
• Het bekendste werkverschaffingsproject is de aanlegging van de afsluitdijk (1932).