BS1: Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

GENETICA

Welke aangeboren eigenschap(pen) zag je?

Welke aangeleerde eigenschap(pen) zag je?

H3: 

Genetica

BS 1: 

Fenotype en genotype

Begrippen: fenotype, genotype, karyotype, karyogram, homologe chromosomen, geslachtschromosomen, gen, nucleotiden, genoom, basenparing, DNA-sequentie, genexpressie, inactivatie, milieufactoren, modificatie, aangeboren afwijking, erfelijke ziekte/aandoening

Leerdoelen

1. Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.
2. Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.
3. Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van milieufactoren en de omgeving.

Fenotype 

Genotype

• De uiterlijke (zichtbare) kenmerken van een organisme
• Combinatie van genen en milieufactoren (licht, lucht, voeding, etc)
• Kunnen worden veranderd

• De informatie voor de erfelijke eigenschappen in het DNA
• Aangeboren

Voorbeelden van erfelijke/genetische eigenschap

Welke duim heb jij?

Welke variant heb jij? Links of rechts?

Fenotypische modificatie

Modificatie van het fenotype:

• Verandering fenotype
• Genetisch materiaal verandert niet
• Is niet erfelijk

Genotype of milieu?

•  Sommige eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door genotype 

        Voorbeelden? Oogkleur, bloedgroep 
 

•  Andere eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door milieu 

        Voorbeelden?  Litteken, lengte van de nagels 
  

•  Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en bepaalt      het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

        Voorbeeld... 

 

 

 Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en 

  bepaalt het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

 

Voorbeeld? 

Mathilde laat haar haren blonderen bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype?
En haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Heeft een vlinder hetzelfde fenotype als de rups waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Leerdoelen 1

Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.

Had je allebei de opgaven goed? Dan heb je alle uitleg van leerdoel 1 begrepen. Had je 1 of meer fouten? Lees dan (als we aan het werk gaan) eerst blz. 168, eerste alinea goed door.

Chromosomen

• Zijn lange dunne draden in de celkern.
• Alleen bij delende cellen zijn ze onder de lichtmicroscoop zichtbaar.
• Mensen hebben 23 paren homologe chromosomen.
• Homoloog: gelijk in vorm en lengte.
• In totaal 46 chromosomen (2n)
• 22 paar autosomen (=  lichaamschromosomen)
• 1 paar  geslachtschromosomen  (X en Y niet identiek)

Chromosomen

• Karyotype: rangschikking van chromosomen. Ook wel karyogram of chromosomenportret

Diploïd / haploïd

• Lichaamscellen zijn diploïd

(chromosomen in paren)

• Geslachtscellen zijn haploïd

(chromosomen in enkelvoud)

Samenvatting

Lichaamscel: 23 paar chromosomen (46 totaal)

• 22 paar 'gewone' chromosomen
• 1 paar geslachtschromosomen

Geslachtscel: 23 chromosomen

• 22 'gewone' chromosomen
• 1 geslachtschromosoom
  

Chromosomen

Chromosomen bestaan uit opgerold chromatine.

Chromatine bestaat uit strengen DNA, gewikkeld rond histonen (balvormige eiwitten).

DNA

DNA bestaat uit lange ketens van nucleotiden:

1. Fosfaatgroep 
2. Desoxyribose (suiker)
3. Stikstofbase

4 soorten stikstofbasen:

Adenine, Thymine, Guanine of Cytosine

Complentaire baseparing: 

koppels A-T en C-G 

Genen

Een gen bevat informatie voor een of meerdere erfelijke eigenschappen.

Bij een erfelijke eigenschap zijn vaak meerdere genen betrokken.

Genen

Voor elke erfelijke eigenschap geldt:

Je hebt 1 gen van je moeder en 1 gen van je vader gekregen

genexpressie

waarom is er genexpressie nodig? voorbeelden

• gen voor insuline aanmaak in je huid?
• gen voor haargroei aan in je darmen? 
• gen voor verteringsenzymen in je maag? 

genexpressie

waarom is er genexpressie nodig? voorbeelden

• gen voor insuline aanmaak in je huid? - nee
• gen voor haargroei aan in je darmen? - nee
• gen voor verteringsenzymen in je maag? - ja

De genexpressie van de cellen in je hoofdhuid is niet gelijk aan de genexpressie van de cellen van je lever.

Dit hiernaast is een karyogram van een....

1. zaadcel
2. eicel
3. lichaamscel
4. is niet te zeggen

Hoeveel chromosomenparen hebben de meeste mensen in hun lichaamscellen?

1. 22
2. 23
3. 44
4. 46

Hoeveel erfelijk materiaal heeft een gameet (geslachtscel), ten opzichte van een gewone cel.

1. Net zoveel
2. 1/2
3. 1/4
4. 2x zoveel

Wat is genexpressie?

1. het tot uiting komen van een gen
2. het afgelezen worden van een gen
3. het maken van eiwitten op ribosomen
4. het maken van verschillende celtypen

Genexpressie is het tot uiting komen van genen. Hiervoor moet het gen afgelezen worden, en worden vertaald naar een eiwit. Genexpressie zorgt ervoor dat er verschillende celtypen (kunnen) bestaan. 

Is bij een muis de genexpressie in een levercel gelijk aan de genexpressie in een longcel?

1. Ja
2. Nee
3. Kan je niet weten

Leerdoel 2

Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.

Had je 5 of meer van bovenstaande vragen goed, dan heb je het doel gehaald. Had je minder goed, lees dan blz. 169 t/m 171 (tot invloed van milieufactoren) voordat je opdrachten gaat maken.

Aangeboren of erfelijk?

• Aangeboren: wanneer afwijking, aandoening of ziekte in de baarmoeder ontstaat

• Erfelijk: wanneer de afwijking, aandoening of ziekte genetisch via de ouders wordt doorgegeven

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Leerdoel 3

Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van milieufactoren en de omgeving.

Had je de vorige vraag goed? Dan heb je leerdoel 3 gehaald. Had je hem niet goed? Bekijk dan de volgende video: 

Leerdoelen

1. Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.
2. Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.
3. Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van milieufactoren en de omgeving.