H1 Water in Nederland

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 4

1.1 Water in Nederland

 Water

1.1 Land in een delta

Wat moet je kennen?

✅ verschil hoog-laag NL

✅ ontstaan en kenmerken laag-NL

✅ rivierengebied: kenmerken landschap

✅ herkennen en benoemen landschap op afbeelding

✅  topografie NL

Begrippen

✅ delta

✅ NAP

✅ sedimentatie

✅ oeverwal

✅ riviermonding

✅ winterdijk

✅ zomerdijk

✅ uiterwaard

✅ wiel

✅ komgrond

Verschil hoog- laag Nederland

NAP = Normaal Amsterdams Peil

—> de gemiddelde hoogte van de         zeespiegel

Je ziet hier duidelijk verschil tussen het hoge en het laaggelegen deel van Nederland.

Overstroom jij als de dijken breken? Waarom wel/niet?

0

Ontstaan Laag-Nederland + kenmerken

kaart van Nederland zonder polders/landaanwinning is een gatenkaas...

op 3 manieren land gewonnen: 

1- door de zee

2- door rivieren

3- door de mens

• duinen onstaan —> achter de duinen ondiep water —>   sedimentatie van zand en klei (= slib)
  
• planten groeien achter de duinen —> moeras —> hierop onstond nieuwe bodemlaag —> veen (dode plantenresten)
  

1. Land gevormd door de zee

0

2. Land gevormd door rivieren

▪️ Nederland : deltagebied van grote rivieren

     - Rijn

     - Maas

     - Waal

     - IJssel

Hoe kan een rivier land “maken”?

• rivier stroomt van hoog naar laag —> bv de rivier de Rijn stroomt van de bergen in Zwitserland naar het lage gebied van Nederland. 
• zie kaart: 

    stroomgebied van de Rijn

Deltagebied van rivieren

▪️ hoe lager het gebied, hoe langzamer het water stroomt

—> sedimentatie van zand bij overstroming rivier.

▪️ zand blijft vlakbij de oever liggen en hoopt zich op

—> oeverwal 

▪️ verder weg van de rivier stroomt water langzamer —> sedimentatie van kleideeltjes —> komgrond   

▪️ komgronden liggen dus lager dan de oeverwal 

Zandkorrels zijn groter en zwaarder dan kleideeltjes. Bij sedimentatie zakken zandkorrels daarom als eerste naar de bodem. Kijk maar eens hoeveel verschil er zit tussen zand en klei! 

Kenmerken rivierenlandschap

• Oeverwal het eerst bewoond door mensen
  
• De mens nam meer maatregelen om het water tegen te houden: dijken
  

soorten dijken

• winterdijk —> ligt op de oeverwal, hoog
• zomerdijk —> ligt dichtbij de rivier,   lager

• tussen winterdijk en de rivier ligt een   gebied dat mag overstromen bij te hoog   water: de uiterwaarden. 

• Kijk naar de afbeelding en zie het   verschil!

1.2 Polders in Nederland

Wat moet je kennen?

✅ Soorten polders en kenmerken

✅ Soorten water

✅ Verschil afwatering laag-NL en hoog-NL

✅ Sluizen en stuwen: afvoer water, wanneer

✅ Stappen afvoer water in polder

Begrippen

✅ bemaling

✅ grondwater

✅ oppervlaktewater

✅ capillair water

✅ hangwater

✅ draineren

✅ boezem

✅ binnenwater

✅ polder

✅ sluis

✅ stuw

✅ buitenwater

✅ kwel

✅ kunstmatige afwatering

✅ natuurlijke afwatering

Wat is een polder?

een polder is een stuk land, gewonnen op het water, omringd door dijken om zo de waterstand te kunnen regelen;

er zijn 3 soorten polders:

polder 1

📌 zeepolder

• ligt op zeeniveau (0m NAP)
• sedimentatie van zand en klei door zee
• komen voor aan de kust bij Waddenzee en Noordzee

polder 2

📌 veenpolder:

• ligt tussen 0 en 2m onder NAP
• komen voor in West-NL
• door draineren veenmoeras —> land droogt en zakt in

     —> dijken er omheen —> polder

polder 3

📌 droogmakerij

• ligt lager dan 2m onder NAP
• was eerst een meer of stuk zee
• komen vooral voor in West-NL
• eerst een dijk om het water —> water wegpompen met   molen of gemaal —> kunstmatige afwatering —> polder

water in de grond

grondwater: 

• onzichtbaar
• zit in openingen (poriën)   van zand- en kleideeltjes

water in de grond

hangwater:

water dat bij regen wordt vastgehouden door bodemdeeltjes

capillair water:

water dat opstijgt tussen nauwe kanaaltjes

grondwater:

water in de poriën tussen zand- en kleikorrels

 Oppervlaktewater:

• zichtbaar
• sloten, kanalen, rivieren,   meren, zeeën

water in de polder

Kwelwater:

• water dat stroomt tussen de   bodemdeeltjes
• water uit hoger gebied kan naar lager gebied stromen
• water kan onder de dijk doorsijpelen

Hier zie je hoe kwelwater door de dijk naar de uiterwaarden is gesijpeld.

Afwatering laag-Nederland

Kunstmatige afwatering

• sluis: bij zeepolders
• bemaling: veenpolder en droogmakerij

Hoe?

❓water in de polder = binnenwater —> pomp of molen —> water in tijdelijke opslag = boezem —> via sluis kan water naar buitenwater

Hoe komt water de polder in?

• neerslag
• kwel 

     = water wat tussen de              bodemdeeltjes door              stroomt in de grond

• sluis

Afwatering hoog-Nederland

Natuurlijke afwatering

• door hoogteverschil loopt water van hoog naar laag
  
• stuw 

     = bouwwerk bedoeld om          water vast te houden 

of water door te laten

1.3  Waterproductie en watergebruik

Wat moet je kennen?

✅ hoe wordt water                    gewonnen?

✅ verschil zoet en zout            grondwater

✅ watergebruik in industrie      en landbouw

Begrippen

✅ doorlaatbaarheid

✅ drinkwater

✅ drinkwaterwinning

✅ filterende werking

✅ grondsoort

✅ industrieel watergebruik

✅ koelwater

✅ proceswater

✅ spaarbekken

✅ watervoetafdruk

✅ waterwingebied

✅ waterwinning

✅ zoetwaterzak

Waterwinning: 3 manieren om drinkwater te maken

1. grondwater
2. oppervlaktewater
3. duinen

Drinkwater uit grondwater

WAAR? 

📌 Hoog-NL

HOE?

📌 Neerslag —> infiltreert in de bodem —> grondwaterlaag ligt op 20m tot 200m diepte —> naar boven gehaald en gezuiverd tot drinkwater.

Drinkwater uit oppervlaktewater

WAAR?

📌 Laag-NL

WAAROM?

📌 grondwater is zout in laag-Nederland

HOE?

📌 water in spaarbekkens —> zuiveren

📌 duurder

Drinkwater uit de duinen

WAAR?

📌 langs de kust

WAAROM? 

📌 drinkwater voor grote steden in de Randstad

HOE?

📌 zoetwaterzak

—> zoet water drijft op zout water in een soort zak

PROBLEEM

📌 zoetwaterzak werd te klein door teveel waterwinning

OPLOSSING

📌 water uit rivier in zoetwaterzak pompen, diep in de grond omdat plantengroei anders verandert

Watergebruik in NL

Huishoudens:

📌 Per huishouden 120 liter/per persoon/per dag!

Industrieel watergebruik: 2 soorten:

✅ proceswater: 

     water nodig in proces, bv wassen groente

     Hoeft niet drinkbaar te zijn —> oppervlaktewater + 

     grondwater.

✅ koelwater: 

     afkoelen manchines, warm water in rivier en meer

     Electriciteitscentrales grootste gebruiker koelwater:        1600 liter/per dag/ per persoon!

Landbouw:

📌 irrigatie

Amercentrale

koeltoren

om proceswater uit de fabriek af te koelen voordat het weer in de rivier wordt geloosd

Watervoetafdruk

✅ Al het zoet water dat je gebruikt voor          huishouden, landbouw en in de                    industrie.

✅ Watervoetafdruk NL:

      - huishoudelijk water

      - industrieel water

      - landbouw water    +

      = watervoetafdruk

1.4 Waterschappen: wat doen ze eigenlijk?

Wat moet je kennen?

✅ huishoudelijk afvalwater: 

     soorten

✅ vervuiling water: soorten

✅ waterbeheer: organisaties

✅ functie waterschappen

✅ herkennen op foto wat 

     waterschap doet

✅ inspraak inwoners waterschap:

     hoe

Begrippen

✅ brak water

✅ chemische vervuiling

✅ grijs water

✅ organische vervuiling

✅ Rijkswaterstaat

✅ thermische vervuiling

✅ verdroging

✅ verzilting

✅ waterkwaliteit

✅ waterkwantiteit

✅ waterschap

✅ watervervuiling

✅ zelfreinigend vermogen

Soorten huishoudelijk water

• zwart water: toiletwater —> goed zuiveren!
• grijs water: douche, wasmachine, keukenwater 

                        —> weinig zuivering nodig

▪️ regenwater komt in riool: mengt met zwart water —> 

    vies —> zuiveren

Soorten vervuiling water

• organische vervuiling: etensresten, poep
• chemische vervuiling: industrie
• thermische vervuiling: warm koelwater industrie
• vervuiling door landbouw: kunstmest in 

     oppervlaktewater —> bacterieën

• verzilting: mengen zoet en zout water = brak water

Waterbeheer in Nederland

• Rijkswaterstaat: landelijk beheer water
• Waterschappen: regionaal beheer, gekozen bestuur

TAKEN:

1. waterkwaliteit controleren
   
2. waterkwantiteit (= hoeveelheid) beheren: afvoer teveel water of                                                  tekort aanvullen, verdroging tegengaan
   
3. beheer dijken, duinen en stuwen
   
4. waterwegen goed bevaarbaar houden voor schepen
   

0