Par. 3.2 Chili vulkanisme

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

WELKOM!

Les paragraaf 3.2

Nodig: 

• Chromebook - LessonUp (straks)
• Leerdoelencheckblad
• Aantekeningenblad + pen

Planning

• Nakijken leerdoelencheckblad (herhaling)
• Bespreken 3.2 
• Check of de leerdoelen overgekomen met leerdoelenblad

Leerdoelen 3.2 

1. Je kunt vertellen hoe de aarde is opgebouwd, van binnenkern tot aardkorst;
2. Je kunt uitleggen wat endogene/ exogene krachten zijn en je kunt hierbij voorbeelden geven
3. Je kunt uitleggen wat effusief en explosief (eruptietype) vulkanisme is;
4. Je kent de 4 vulkaanvormen en je kunt per vulkaanvorm aangeven waar deze ontstaan, hoe deze ontstaan, uit welk gesteente ze bestaan, wat het eruptietype is en wat de kenmerken van het magma/de lava zijn;
5. Je weet wat een hotspots zijn en je kunt uitleggen hoe deze ontstaan; 
6. Je kunt a.d.h.v. afbeeldingen + atlas vulkaanvormen herkennen en benoemen;
7. Je kent de 3 hoofdgroepen gesteente + 2 voorbeelden per groep;
8. Je kunt per hoofdgroep gesteente uitleggen hoe ze ontstaan.

Leerdoelenblad nakijken

Wat is dit?

Aardkorst=Dunne laag gesteente om de aarde - oceanisch en contentaal (kenmerken?)

Wat is dit?

Convectiestroom= Stroming van het gesmolten gesteente onder de aardkorst binnen in de aarde.

Aardkern (binnen en buiten)

Het binnenste, zeer hete deel van de aarde tussen 2900 km en 6370 km diepte. De aardkern bestaat uit ijzer en nikkel. De aardkern is onder te verdelen in een vaste binnenkern en een stroperige buitenkern. De buitenkern ligt om de binnenkern heen.

Aardmantel

Het gedeelte tussen de aardkorst en de aardkern. Het onderste deel (tegen de buitenkern aan) is vast gesteente, buitenste deel van de mantel is stroperig. Er vinden convectiestromen plaats die zorgen dat de aardplaten bewegen.

Exogene kracht

Kracht die van buitenaf de aardkorst verandert.

Voorbeelden: erosie en verwering (afbraak), sedimentatie (opbouw)

Endogene kracht

Kracht die van binnenuit de aardkorst verandert.

Voorbeelden: vulkanen, aardbevingen, gebergtevorming

Aardkorst

Aardmantel

Binnenkern

buitenkern

Convectiestromen

Wat is geen endogene kracht?

1. Aardbeving
2. Gebergtevorming
3. Vulkanisme
4. Erosie

Vulkanen

Vulkanisme komt voor op alle plekken waar magma aan het oppervlak kan komen door breuken/scheuren (mid-oceanische ruggen, subductie) + hotspots

Waar komen vulkanen voor?

Subductiezones (convergentie), hotspots en plekken waar de aardkorst breekt als gevolg van divergentie.

Een vulkaanuitbarsting kan explosief of effusief zijn (eruptietype). Explosief wil zeggen dat de uitbarstig hevig is, met veel kracht. Dit komt voor bij subductiezones.

Effusief wil zeggen dat de uitbarsting rustig is, dat de lava rustig uit de vulkaan stroomt. Effusief komt voor bij divergentie en hotspots.

Explosief vulkanisme

Explosief vulkanisme (= eruptietype) ontstaat dus bij een convergente plaatbeweging, dus waar subductiezones te vinden zijn.

Er ontstaan dan 2 vulkaanvormen:

• Stratovulkaan
• Calderavulkaan

Subductie?

Subductie betekent dat de oceanische korst onder de continentale korst duikt. Dit gebeurt dus bij Chili: de Nazcaplaat duikt onder de Zuid-Amerikaanse plaat. Pas als de oceanische plaat diep genoeg is gedoken vindt er smelt plaats! Te ondiep = geen smelt = geen vulkanisme.

1. Stratovulkanen

Kenmerken stratovulkanen

Stratovulkaan - altijd bij subductiezones!

Smelten van de oceanische plaat + deel continentale korst bij → dit mengsel geeft stroperig magma. Eenmaal buiten de vulkaan heet magma lava. De stroperige lava koelt snel af op de helling. Hierdoor ontstaat de kenmerkende steile helling (kegelvorm). Door de snelle afkoeling wordt lava het gesteente basalt. 

In de stroperige magma kunnen gassen niet makkelijk ontsnappen. Hierdoor ontstaat een hoge druk in de kraterpijp: deze raakt verstopt.  Het vrijkomen van de hoge druk zorgt voor explosief vulkanisme.

2. Calderavulkanen

2. Calderavulkanen

Kenmerken Calderavulkanen

Hoe ontstaat een caldera?

bij een (explosieve) vulkaanuitbarsting wordt de magmahaard (deels) geleegd (oorzaak);

waarna de vulkaan instortte (en een caldera ontstond) (gevolg)

Caldera's zijn explosief, ontstaan bij subductiezones, de magma is dik/taai en bevat veel gassen. Je herkent een Caldera aan de enorme krater

Een stratovulkaan en een calderavulkaan is...

1. Explosief
2. Effusief

Stratovulkanen bouwen zich op in lagen. Wat is kenmerkend aan de lava van stratovulkanen?

1. Dun / vloeibaar en gasrijk
2. Dun / vloeibaar en weinig gas
3. Dik / stroperig en weinig gas
4. Dik / stroperig en gasrijk

Stratovulkanen en caldera's ontstaan door...

1. Subductie
2. Transform
3. Divergentie
4. Plooiingsgebergte

Geef eerst de vulkaanvorm.
Leg daarna uit (oorzaak-gevolg)
hoe deze vulkaan ontstaat.

Explosieve vulkaan

Krater

Pyroclastische wolk

Aswolk

Kegel- of stratovulkaan

Lava

Pyroclastische stroom

Dat zijn als het ware lawines van hete gassen, vermengd met asdeeltjes en grotere uitgestoten fragmenten. Door de ingesloten asdeeltjes zijn gloedwolken zwaarder dan lucht; daarom stromen ze over de vulkaanhelling omlaag, waarbij de hete gassen een soort luchtkussen vormen dat ervoor zorgt dat de gloedwolk vrijwel ongehinderd omlaag kan stromen.

Effusief vulkanisme

Effusief vulkanisme (= eruptietype) ontstaat bij een hotspots en divergente plaatbewegingen.

Vulkaanvormen: 
Spleetvulkaan, schildvulkaan

Spleetvulkanen

Spleetvulkanen komen voor bij mid-oceanische ruggen. Kenmerken:

• Eruptietype is effusief;
• Dat komt omdat de magma erg dun is (vloeibaar) en weinig gassen bevat (die kunnen goed ontsnappen);
• Flauwe helling (omdat de lava ver weg kan stromen).

Mid-oceanische rug

Kenmerken schildvulkaan:

• Eruptietype is effusief;
• Dat komt omdat de magma erg dun is (vloeibaar) en weinig gassen bevat (die kunnen goed ontsnappen);
• Flauwe helling (omdat de lava ver weg kan stromen).

Wat betekent effusief?

1. Een zeer hevige uitbarsting
2. Rustige uitbarsting, lava stroomt 'rustig' uit de vulkaan

Noem voor een schildvulkaan:
1) hoe je hem herkent; 2) eruptietype; 3) eigenschap van de lava/magma.

Spleetvulkanen komen waar voor?

1. Subductiezones
2. Transforme plaatgrens
3. Mid-oceanische rug
4. Divergente plaatgrens

Hotspots

Schildvulkanen ontstaan ook bij hotspots. Wat zijn dat?

Je gaat een filmpje kijken (2.20 minuten). Maak aantekeningen tijdens het filmpje met in ieder geval de volgende onderdelen:

Het begrip mantelpluim, de vulkaanvorm, eruptietype, (in steekwoorden) wat er gebeurt.

Hotspot

Soms komen vulkanen voor die niet bij plaatgrenzen liggen.

mantelpluim = grote bel (nog warmere) magma die opstijgt vanuit diepere mantel. Bij de aardkorst wordt korst omhoog gedrukt en scheurt, lava stroomt naar buiten: hotspot

Aardplaat schuift over stabiel liggende mantelpluim heen en hotspot vormt aan het aardoppervlak een keten vulkanen (zoals Hawaii, atlaskaart 208E)

Hotspot is effusief, lava is dun/vloeibaar/bevat weinig gassen. Er ontstaat een schildvulkaan.

Wat voor soort vulkanen komen voor bij hotspots?

1. Caldera
2. Schild
3. Spleet
4. Strato

Sleep de componenten naar het juiste begrip

schildvulkaan

Caldera

Stratovulkaan

Hotspot

Vulkaan met flauwe helling en rustige uitbarstingen, meestal ontstaan op een divergente plaatgrens 

Krater die is ontstaan door een vulkaanuitbarsting 

Explosieve vulkaan met steile wanden, ontstaan door subductie

Zwakke plek in de aardkorst waardoor magma omhoogkomt, zodat vulkanen ontstaan

Zet de stappen van het ontstaan van een eilandengroep door hotspotvulkanisme in de goede volgorde.

1

2

3

Graniet

Basalt

Stollingsgesteente

Basalt ontstaat aan het oppervlak door snel afkoelen. Vulkanen en de oceanische korst bestaan uit basalt!

Graniet ontstaat onder de aardkorst door langzaam afkoelen. Continentale korst bestaat uit graniet

Graniet heeft grote kristallen, basalt niet.

Sedimentgesteente

Sedimentgesteente

Ontstaat door het sedimenteren van erosie- en verweringsmateriaal (door wind, water of ijs). Laagje voor laagje wordt het sediment afgezet.

Kenmerken: laagjes, fossielen (afdrukken).

Voorbeelden: zandsteen, kalk

Metamorfgesteente

Metamorf

Afkomstig van metamorfose: verandering van vorm.

Sedimentgesteente, stollingsgesteente kunnen door hoge druk en/of hoge temperaturen van samenstelling veranderen

Dit gebeurt bij gebergtevorming of wanneer magma door de aardkorst heen komt.

Voorbeelden: gneis (graniet), kwartsiet (sediment), marmer (kalk), leisteen (kleisteen)

Sleep de hotspots naar de juiste plek in de afbeelding

Sedimentgesteente

Als sedimentgesteente onder druk of hitte verandert

Als sedimentgesteente smelt

Als metamorf gesteente smelt

Stollingsgesteente

Als er bij stollingsgesteente sprake is van vewering en/of erosie

Als er bij metamorf gesteente sprake is van vewering en/of erosie

Als stollingsgesteente weer smelt

Als stollingsgesteente door hitte of druk verandert

Sedimentgesteente

Stollingsgesteente

Metamorf gesteente

Kalksteen

Zandsteen

Marmer

Leisteen

Graniet

Basalt

Welke hoofdgroep gesteente is te zien in de afbeelding? Beargumenteer je keuze met gegevens uit de bron.