4.6: De Tweede Wereldoorlog in Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

H4: Nooit meer 

4.6: De Tweede Wereldoorlog in Nederland

De vorige les ging over de weg van Duitsland naar de Tweede Wereldoorlog. Schrijf zoveel mogelijk personen/begrippen/woorden etc. op

Leerdoelen

1. Je kunt voorbeelden van collaboratie, verzet en accommodatie van de Nederlandse bevolking geven.

Inval van Duitsland

Nederland wilde zich, net als tijdens WO1, neutraal opstellen. Duitsland wilde echter Frankrijk en Engeland aanvallen en wilde de haven van Rotterdam gebruiken. 

Op 10 mei 1940 werd Nederland aangevallen. Nederland had een klein en ouderwets leger en probeerde de inval te stoppen bij de Afsluitdijk, de Grebbeberg en de Peel. 

Vier dagen lang vertraagden Het Nederlandse leger de Duitse opmars naar Frankrijk.

Klik op de afbeelding om in te zoomen. 

Je ziet een voorpagina van een krant van 10 mei 1940. 

Geschreven bronnen zijn bronnen met tekst.

Ongeschreven bronnen zijn afbeeldingen of voorwerpen.

Primaire bronnen zijn bronnen die uit de tijd zelf komen.

Secundaire bronnen komen van iemand uit een andere tijd.

Deze krant is dus een.....

1. Geschreven primaire bron
2. ongeschreven primaire bron
3. Geschreven secundaire bron
4. Ongeschreven secundaire bron.

Bombardement van Rotterdam

Om Nederland tot overgave te dwingen werd de binnenstad van Rotterdam gebombardeerd. Er werd gedreigd om ook andere steden te bombarderen, hierop gaf Nederland zich op 15 mei 1940 over. 

Koningin Wilhelmina en de regering waren twee dagen eerder al gevlucht naar Engeland. 

De Nederlanders wisten niet zo goed wat de mensen daarvan moesten denken. Was het simpelweg een vlucht, of zouden de koningin en de regering vanuit Londen het verzet tegen de Duitse bezetting aansturen?

Accomodatie

In de eerste bezettingsmaanden nam Duitsland het bestuur over. De Oostenrijkse Arthus Seyss-Inquart werd rijkscommissaris. 

In het dagelijks leven merkte men weinig van de bezetting. Zo werden soldaten snel vrijgelaten en werd volop zomer gevierd. 

Dit noem je accommodatie (aanpassing). Veel ambtenaren en politieagenten deden wat hen gevraagd werd, want niemand wilde zijn baan verliezen. 

Verandering

Langzaam veranderde de bezetting van karakter. Voedsel kon alleen nog maar met speciale bonnen worden gekocht. Er was wel zwarthandel, maar dit was verboden. 

Alle politieke partijen werden verboden, met uitzondering van de nationaalsocialistische partij de NSB. Deze stond onder leiding van Anton Mussert. Veel mensen werkten samen met de Duitse bezetter. Dit noem je collaboratie. 

De grondwet en het parlement werden buiten werking gesteld. Het werd langzaam duidelijk: de wil van de nazileiding was wet.

Twee uitspraken:

1. De NSB van Mussert en de NSDAP van Hitler hebben veel verschillende / overeenkomstige ideeën over hoe je een land het best kan besturen.

2. De NSB van Mussert heeft de meeste stemmen (4%) in de jaren '20 / jaren '30 van de vorige eeuw.

1. 1. verschillende, 2. jaren '20
2. 1. verschillende, 2. jaren '30
3. 1. overeenkomstige, 2. jaren '20
4. 1. overeenkomstige, 2. jaren '30.

Februaristaking

Het verzet werd sterk onderdrukt. In 1941 brak de Februaristaking uit uit protest tegen het oppakken van Joden in Amsterdam. Deze staking werd met geweld beëindigd. De leiders van de staking werden doodgeschoten door een vuurpeloton. 

Slechts een kleine groep ging hierna door met verzetsacties. Deze verzetsmensen drukten en verspreidden bijvoorbeeld illegale kranten, hielpen onderduikers aan vervalste persoonsbewijzen. 

Veel Nederlanders durfden die risico's niet te nemen, maar veel Nederlanders probeerden wel in het geheim te luisteren naar de toespraken van koningin Wilhelmina op Radio Oranje.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Sinterklaas bij een intocht in 1941 begroet door de jongerenbeweging van de NSB. Sinterklaas was ook aanwezig bij een concert voor kinderen van Nederlanders die vrijwillig voor de nazi's vochten. Dit alles werd uitgezonden in het bioscoop-journaal.

Hiernaast staan zes begrippen die gaan over Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.

▻Welke twee begrippen horen bij de tekst hierboven over de intocht van Sinterklaas?

Deze begrippen herken je in de bron.

capitulatie

propaganda

collaboratie

mobilisatie

censuur

Werktijd

Havo

VWO

Klaar? 

Maak 4.6: Nederland in de Tweede Wereldoorlog

Opdr. 1a -13b

Maak 4.6: Nederland in de Tweede Wereldoorlog

Opdr. 1 - 8

Nakijken via Tijd voor GS. 

H4: Nooit meer

4.6: De Tweede Wereldoorlog in Nederland (Holocaust en bevrijding)

Leerdoelen

1. Je kunt de Jodenvervolging uitleggen uitmondend in de Holocaust.

2. Je kunt de Slag om Arnhem koppelen aan het ontstaan van de Hongerwinter.

Wat weet je al
over de jodenvervolging?

De Holocaust

De Joden leden het meest onder de terreur van het nationaalsocialisme. In vier stappen schroefden de Duitsers systematisch de anti-Joodse maatregelen op. Dit leidde uiteindelijk tot de genocide van de Joden in Europa. 

Fase 1 en 2

De eerste fase is discriminatie. In 1940 en 1941 werden alle Joodse ambtenaren ontslagen, mochten ze niet meer naar de bioscoop en kinderen niet meer naar openbare scholen. 

Hierop ontstond fase 2: isolatie (afzondering). Joden kregen een grote J in hun paspoorten en in 1942 werden ze verplicht een Jodenster (Davidster) te dragen. In Amsterdam werd een Joodse wijk afgesloten met prikkeldraad en toegangshekken. 

Fase 3

De derde fase is de deportatie. Deze begon vanaf 1942.

Via razzia's werden Joden opgepakt en weggevoerd naar kampen. Veel mensen vluchten of doken onder. 

De Joden die werden opgepakt, kwamen vooral in Kamp Westerbork terecht. Vanuit hier werden ze doorvervoerd naar vernietigingskampen in Polen. 

Fase 4: Eliminatie

Fase 4 is de eliminatie. Deze vond op 2 manieren plaats. Er werden gaskamers gebouwd in vernietigingskampen zoals Auschwitz en Sobibor. 

De Joden werden daarna zo snel mogelijk in crematoria verbrand. Sommige ovens brandden 24 uur per dag. 

Naast vernietigingskampen waren er ook werkkampen. Hier stierven veel Joden door uitputting en ziekten als gevolg van slechte werkomstandigheden. 

Deze genocide, nu bekend als de Holocaust, eiste het leven van zes miljoen Joden.

Oorlog in de wereld

In 1941 viel Hitler toch Rusland aan. Ook Japan mengde zich in de oorlog en viel onverwachts Pearl Harbor aan. Zo kreeg Nazi-Duitsland twee sterke landen tegenover zich. 

Operatie Market Garden

Amerika en Rusland boekten vanaf 1943 grote overwinningen op Duitsland. Op 6 juni 1944 deden de geallieerden een grote invasie: op D-Day landden duizenden soldaten in Normandië (Noord-Frankrijk). 

In korte tijd werd de Belgische en Nederlandse grens bereikt. Op Dolle Dinsdag, 5 september 1944, vluchtten veel Duitse soldaten en NSB'ers. 

De oorlog duurde nog voort omdat de Slag om Arnhem werd verloren. Het plan (Operatie Market Garden) was mislukt. De hoop om Nederland voor de kerst te bevrijden vervloog. 

Hongerwinter & Bevrijding

De winter van 1944/1945 was erg streng. Er kon weinig voedsel worden verbouwd en door de oorlog werden steden in het westen van Nederland niet bevoorraad. Veel mensen trokken naar het platteland om te kijken of hier eten was. Dit was vaak zonder succes. Tijdens deze Hongerwinter stierven duizenden Nederlanders. 

In het voorjaar van 1945 werd het Duitse leger verslagen. Op 5 mei kon Nederland de Bevrijding vieren. In Azië ging de oorlog nog 3 maanden door.