§1.9 Leestekens

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

§1.9 Leestekens

Punt, vraagteken en uitroepteken

Een zin eindigt met een punt, vraagteken of een uitroepteken.

Een punt staat aan het eind van een gewone zin: Ik voel me kiplekker.

Een vraagteken staat aan het eind van een vraagzin:  Wat eten we vanavond?

Een uitroepteken staat aan het eind van zin met extra nadruk: 

Wat een schitterend uitzicht!

Ook een punt: 

• bij afkortingen waarvan je de hele woorden uitspreekt;
  

     n.a.v. (naar aanleiding van), o.a. (onder andere), enz. (enzovoort)

Geen punt:

• als je de letters van de afgekorte woorden samen als één woord uitspreekt; 
  Hema, horeca
• als je van de afkorting alleen de letters uitspreekt; 
  wc, ID-bewijs, EHBO, IT 

• na een titel of een tussenkopje in een tekst 
  Wetenschappers werken aan een nieuw vaccin

Een komma gebruik je:

• na een naam of uitroep aan het begin van de zin;
  Tessa, waar heb jij mijn geodriehoek gelaten? 
• tussen de delen van een opsomming, maar niet voor én of of;
  Zullen we een oorlogsfilm, een thriller of een romantische film bezoeken? 
• tussen twee persoonsvormen;
  Wat een boer niet kent, eet hij niet 
• tussen de hoofdzin en een bijzin (meestal voor een voegwoord), als de delen lang zijn: 
  Het doelpunt werd terecht afgekeurd, want het was buitenspel. 
• voor én na een bijstelling: 
  Barcelona, de stad van architect Gaudi, wordt jaarlijks door zo'n zeven miljoen toeristen bezocht.

Een dubbele punt (:) gebruik je om iets aan te kondigen:

• een citaat (directe rede):
  De ambtenaar zei: "Dan verklaar ik u hierbij tot man en vrouw."
  
  
• een gedachte:
  De minister van Buitenlandse Zaken dacht tijdens de crisis: wat er ook gebeurt, ik maak de klus af.
  
  
• voor een opsomming: 
  Voor het maken van oliebollen heb je nodig: bloem, melk, rozijnen en eieren.
  
  
• voor een uitleg of toelichting (want/omdat):
  Andy kan vanavond niet optreden: hij heeft een keelontsteking. 

Aanhalingstekens ('  ') gebruik je:

• bij citaten:
  ''Doe eerst een laag saus in de schaal en dan een laag lasagnebladen,'' zei moeder.
  
  
• als het woord zelf bedoeld wordt en niet de betekenis:
  Weet jij hoe je het woord 'aluminium' schrijft?
  
  
•  als het woord op een speciale manier (bijvoorbeeld spottend) gebruikt wordt: 
  

     Hij zal wel weer 'ziek' zijn.
 

• bij een letterlijk stukje tekst dat je overneemt: 
  

     Op nu.nl staat: 'Veel stranden verdwijnen' .

Een puntkomma (;) gebruik je:

• tussen hoofdzinnen die sterker met elkaar samenhangen dan losse zinnen:
  Mijn buurvrouw gaat naar Antarctica; dat zou ik ook wel willen.
  
  
• als afsluiting van de onderdelen van lange opsommingen die onder elkaar staan. Het laatste onderdeel krijgt als afsluiting een punt.
  De volgende leestekens heb je vandaag geleerd:
  - komma;
  - dubbele punt;
  - aanhalingstekens;
  - puntkomma. 

Dubbele punt of puntkomma?

Dubbele punt: "Lisa gaat vroeg naar bed: ze moet morgen om zes uur op."

Puntkomma: "Lisa gaat vroeg naar bed; ze wil goed uitgerust zijn."

Dubbele punt: "Tom wil niet mee naar het feest: hij voelt zich niet lekker."

Puntkomma: "Tom wil niet mee naar het feest; hij heeft veel te doen voor school."

Dubbele punt: "Hij besloot een nieuwe hobby te kiezen: gitaarspelen."

Puntkomma: "Hij besloot een nieuwe hobby te kiezen; hij was klaar met voetbal."

Wat is juist?
Let op de leestekens

1. Betty wil jij de was ophangen?
2. Betty, wil jij de was ophangen?
3. Betty wil jij, de was ophangen?
4. Betty, wil jij, de was ophangen?

Waar kloppen de leestekens?

1. Harm zei: "Doe dat nooit weer!"
2. Harm zei: "Doe dat nooit weer"!
3. Harm zei: "doe dat nooit weer! "
4. Harm zei, "Doe dat nooit weer!"

Waar kloppen de leestekens?

1. Janet kon het antwoord niet vinden, ze voelde zich daar rot over.
2. Janet kon het antwoord niet vinden ze voelde zich daar rot over.
3. Janet kon het antwoord niet vinden; ze voelde zich daar rot over.
4. Janet kon het antwoord niet vinden: ze voelde zich daar rot over.

Waar kloppen de leestekens?

1. Vanavond eten we, aardappelen, boontjes, en een gehaktbal.
2. Vanavond eten we aardappelen, boontjes, en een gehaktbal.
3. Vanavond eten we aardappelen, boontjes en een gehaktbal.
4. Vanavond eten we aardappelen boontjes en een gehaktbal.

Schrijf de zinnen over met de juiste leestekens. 

1. De volgende beelden kunnen schokkend zijn zei de presentator van het Jeugdjournaal 

2. Saskia Noort schrijfster van onder andere De Eetclub heeft diverse prijzen gewonnen met haar boeken  

3. Wie zijn billen brandt moet op de blaren zitten  

4. Vanessa was te laat op school ze stond in de file   

5. We hebben een mooie zomer gehad vooral augustus was heerlijk zonnig. 

 Zo zijn ze correct:

1. ‘De volgende beelden kunnen schokkend zijn,’ zei de presentator van het Jeugdjournaal.

2. Saskia Noort, schrijfster van onder andere De Eetclub, heeft diverse prijzen gewonnen met haar boeken.

3. Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.

4. Vanessa was te laat op school: ze stond in de file.   

5. We hebben een mooie zomer gehad; vooral augustus was heerlijk zonnig.