Leidens Ontzet

• Geschiedenis
• Basisschool
• Groep 8

Leidens Ontzet

Ieder jaar rond 3 oktober viert Leiden uitbundig feest. Een paar dagen lang staat de stad op z’n kop en ligt het alledaagse leven plat. De Leidenaren eten hutspot, haring en wittebrood en zingen tijdens de Reveille.

Waarom?

Daarvoor moeten we terug naar de tweede helft van de zestiende eeuw.

IN OPSTAND TIJDENS DE TACHTIGJARIGE OORLOG

De Nederlanden zijn tussen 1568 en 1648 verwikkeld in een oorlog met Spanje, dat onder leiding van de katholieke koning Filips II heerst over de Nederlandse gewesten. 

Naar aanleiding van opstanden in de steden stuurt hij de hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen. 

IN OPSTAND TIJDENS DE TACHTIGJARIGE OORLOG

Aanvankelijk blijft Leiden trouw aan de Spaanse koning, maar als de hertog van Alva maatregelen doorvoert die indruisen tegen de godsdienstvrijheid, kiest de stad in 1572 de kant van prins Willem van Oranje en zijn watergeuzen.

Wie is Willem van Oranje?

Willem van Oranje staat bekend als onze Vader des Vaderlands. Niet omdat hij maar liefst 15 kinderen kreeg, maar omdat hij in de 16e eeuw zo'n belangrijke rol speelt in de opstand tegen de Spaanse koning Filips II.

HERTOG VAN ALVA EN WILLEM VAN ORANJE

Willem van Oranje voert op dat moment militaire campagnes tegen het Spaanse schrikbewind. Wanneer het de hertog van Alva niet lukt om de opstandige stad Alkmaar in te nemen, sluit hij eind oktober 1573 Leiden in.

HERTOG VAN ALVA EN WILLEM VAN ORANJE

De hertog van Alva had het plan om  de bevolking van Leiden uit te hongeren door de eerste belegering. Het stadsbestuur wist echter al van Alva's plan af. Het stadsbestuur van Leiden legde grote voorraden aan om zo de belegering te weerstaan.

Het eerste beleg.

De Spaanse soldaten waren nodig bij een andere slag en het eerste Leidse beleg werd onderbroken. De  Leidenaren dachten echter dat het beleg afgelopen was.   

Het eerste beleg

Willem van Oranje waarschuwde Leiden dat de Spanjaarden terug zouden komen. Ze hadden namelijk hun kamp niet weggehaald. Het stadsbestuur sloeg geen voedsel in. Leiden was niet voorbereid op een tweede belegering. 

Het tweede beleg.

Bevelhebber De Valdés leidt het 'beleg van Leiden' door de Spanjaarden. Tijdens zijn eerdere bestormingen van Haarlem en Alkmaar had het Spaanse leger grote verliezen geleden. In het geval van Leiden kiest hij er daarom voor om de stad in te sluiten en zijn bewoners uit te hongeren. 

Het tweede beleg.

Dankzij strenge rantsoenering kunnen de Leidenaren maandenlang teren op de voorraden in de stad. Pas in augustus 1574 is de situatie zo nijpend dat de bevolking onrustig wordt. Veel hongerige mensen ontglippen de stad. 

Het tweede beleg.

Sommigen zijn niet op hand van Willem van Oranje, aanvoerder van de Watergeuzen, maar steunen de Spaanse koning. Een deel van deze ‘glippers’ geeft de Spaanse troepen zelfs strategische informatie over de situatie in de stad.

Glipper / Glibber

Verraders. Deze mensen werden glipper genoemd, afgeleid van het werkwoord glippen (wegvluchten). Het was zeker geen woord om trots op te zijn, want je heulde met de vijand. In de loop van de jaren is het scheldwoord glipper veranderd naar glibber en is het een geuzennaam geworden.

Wat zijn Watergeuzen.

De watergeuzen zijn een bekende groep matrozen uit de Nederlandse geschiedenis. 

schooltv.nl

Hongersnood

De voedseltekorten lopen op en steeds meer Leidenaren roepen dat de stad zich over moet geven omdat ze anders de hongerdood zullen sterven. Naar schatting overlijden in totaal 6.000 van de 15.000 aanwezigen in de stad. 

Hongersnood

Hongersnood is een grote doodsoorzaak, maar ook ziekten als de pest en dysenterie grijpen door de verzwakte weerstand snel om zich heen. Tot overmaat van ramp is er een tekort aan bier waardoor men gedwongen is om vuil grachtenwater te drinken.

Burgemeester Van der Werff

De onvrede onder de bevolking neemt toe. Burgemeester Pieter Adriaansz. van der Werff moet laten zien wat hij waard is. Op 8 september 1574 is er een spoedvergadering op het stadhuis. 

Burgemeester Van der Werff

Buiten dromt de hongerige bevolking samen om een besluit tot overgave te forceren. Stadssecretaris Jan van Hout is alert en roept de schutterij erbij, die de menigte nog maar net in toom kan houden.

Postduiven

Wanneer de hongersnood op zijn hoogst is, worden enkele postduiven de stad uit gesmokkeld en naar Geuzen-aanvoerder Louis de Boisot gebracht. Hij ligt op dat moment met de Geuzenvloot op de Noord Aa, vlak buiten Leiden. 

Het contact met de geuzen is hersteld.

Op 29 september 1574 bereikt hoopvol nieuws de stad: Willem van Oranje heeft zich in eigen persoon aangesloten bij de vloot om het ontzet van Leiden voor te bereiden.  

Louis de Boisot

De dijken doorsteken.

Willem van Oranje wil de dijken van Holland door te prikken om zo het land rondom Leiden onder water te laten lopen. De watergeuzen kunnen dan doorstoten naar de stadspoorten om daar de Spanjaarden te verrassen met een aanval.

Hutspot

In de nacht van 2 op 3 oktober 1574 stort een deel van de Leidse stadsmuur in. De jonge Leidenaar Cornelis Joppensz. gaat op onderzoek uit en ontdekt dat de Spanjaarden weg zijn.

Hutspot

De Spanjaarden zijn bang geworden voor een uitval en het naderende water. Gijsbrecht Cornelisz. Schaekt betreedt vervolgens de Leidse Schans en komt terug met een ketel vol 'hutspot' die de Spanjaarden in hun vlucht achter hebben gelaten.

LEIDEN IS ONTZET!

In de vroege ochtend van 3 oktober 1574 komen over de Vliet galeien met tientallen Watergeuzen aan varen. De Spanjaarden zijn gevlucht, de strijd is gestreden, Leiden is ontzet! 

Leiden is ontzet.

De Watergeuzen delen haring en wittebrood uit aan de hongerige Leidenaren, dat traditioneel nog altijd wordt gegeten op 3 oktober.

Samen herinneren!

Meteen vanaf het Ontzet in 1574 heeft het Leidse stadsbestuur actief bijgedragen om de verhalen en herinneringen aan deze belangrijke historische gebeurtenis levend te houden. 

Samen herinneren.

In 1817 schenkt koning Wilhelm I het schilderij ‘De zelfopoffering van Burgemeester Van der Werff’ gemaakt door Mattheus van Bree aan de stad Leiden. 

Samen herinneren.

Enkele jaren daarna wordt tijdens het 250-jarig jubileum van Leidens Ontzet in 1824 een expositie ingericht. In regionale kranten wordt Leidenaren opgeroepen alles dat ‘van die tijd bewaard was of daarop betrekking had’ in bruikleen te geven. 

Samen herinneren.

Voorwerpen als speelkaarten van Valdés, brieven die door de postduiven zijn bezorgd en de beroemde hutspot-ketel maken onderdeel uit van de tentoonstelling. 

Samen Herinneren.

In 1872 neemt ‘Museum van Stedelijke Oudheden’, het huidige Museum De Lakenhal, deze collectie over van het stadsbestuur. Nog altijd is de collectie in Museum De Lakenhal te zien.