Erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3,4

Erfelijkheid (genetica)

Begrippen die je moet kennen:

genotype - fenotype

dominant - recessief

homozygoot - heterozygoot

Chromosomen

• In de celkern van elke cel
• Mens: 46 chromosomen (= 23 paar)
• Chromosomen bevatten de erfelijke eigenschappen (genotype)

Genotype: alle erfelijke informatie die vaststaat in het DNA/chromosomen.

Fenotype: het uiterlijk van een organisme.

genotype

fenotype

Type oorlel = genetische eigenschap

fenotype en genotype

Wat heb jij?

Genotype

In élke cel van je lichaam staat dezelfde erfelijke informatie 

Mensen hebben in elke lichaamscel 46 chromosomen

Een stukje DNA waar informatie staat over 1 bepaalde eigenschap --> GEN

Lichaamscel met chromosomen en genen

Bevruchting

23 + 23 = 46 chromosomen 

Genotype en fenotype

Genotype

Is altijd hetzelfde

Fenotype

Kan worden veranderd

Genotype en fenotype

Je fenotype kan veranderen, door bijvoorbeeld je haar te verven, door bruin te worden in de zon 

of door ouder te worden . 

Je genotype blijft wel altijd hetzelfde

Fenotype

Het fenotype zijn de waarneembare eigenschappen van een organisme

Je kunt je fenotype aanpassen

Deze aanpassingen geef je niet door aan je nakomelingen

3.2 Geslachtschromosomen

Het 23e chromosomenpaar zijn de geslachtschromosomen.

XX voor de vrouw en XY voor de man.

MEIOSE    (=vorming geslachtscellen) 

Geslachtschromosomen:

Geslachtschromosomen: chromosomenpaar dat bepaalt of een baby een jongen of een meisje is.

XX: geslachtschromosomenpaar van een meisje

XY: geslachtschromosomenpaar van een jongen.

1 chromosoom paar = 2 geslachtschromosomen

eicel en zaadcel elk 1 geslachtschromosoom

Geslachtschromosomen

Cytopnnnn

Er zijn twee geslachtschromosomen:

• een X-chromosoom

• een Y-chromosoom

XX= een vrouw

XY= een man

3.3 Genenparen

Homozygoot recessief

Homozygoot dominant

Heterozygoot

Homozygoot en heterozygoot

aa = homozygoot recessief

AA =  homozygoot dominant

Aa= heterozygoot

Symbolen voor genen

Voor elke erfelijke eigenschap gebruik je een letter

- Bij het dominante gen gebruik je een 'Hoofdletter' (A)

- bij het recessieve gen gebruik je een 'kleine letter' (a)

genotypen: AA / Aa / aa

Dominante en recessieve genen

- Dominant allel = sterkere allel

  Het dominante allel zie je altijd terug in het fenotype.

- Recessief allel = zwakkere allel

   Het recessieve allel zie je alleen terug in het fenotype

   als er geen dominant allel aanwezig is. 

Dominant = Het gen dat altijd tot uiting komt in het                                fenotype. Het ‘sterkere’ gen.

                        Als symbool schrijven we dat met een                                    hoofdletter, bijv. de A 

Recessief = Het gen dat alleen in het fenotype te zien is                         als er geen dominant gen aanwezig is.
                       Het ‘zwakkere’ gen. 

                       Als symbool schrijven we dat met een                                     kleine letter, bijv. de a 

 

Symbolen voor genen

• Dominant -> HOOFDLETTER
• Recessief -> kleine letter
• Gen voor kleur = letter A/a

Aa

aa

Intermediair fenotype = elke eigenschap is even dominant

1. Homozygoot rode bloemen: ArAr 2. Homozygoot witte bloemen: AwAw 

3. Heterozygoot bloemkleur: ArAw

Kruisingschema

Een kruisingsschema is een tabel met alle mogelijke combinaties van allelen bij een kruising. Met een kruisingsschema kun je voorspellen wat de kans is dat een nakomeling een bepaald fenotype krijgt.

STAMBOMEN

Schrijf als het mogelijk is altijd in de stamboom!

Hoe maak je een stamboom?

https://www.bioplek.org/animaties/erfelijkheidsleer/stambomeneenvx.html

Tweelingen

• 1-eiïge tweeling - 1 bevruchting
• 2-eiïge tweeling - 2 bevruchtingen

Tweelingen

Een-eiige tweeling: tweeling die uit 1 bevruchtig is ontstaan. Hebben dus precies hetzelfde genotype.

Twee-eiige tweeling: onstaan uit 2 bevruchtingen dus niet hetzelfde genotype.

Genotype + Milieu --> Fenotype

0