rituelen en symbolen

• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 2

Programma

Terugblik les

Uitleg nieuwe theorie

Aan het werk 

Terugblik les

Wat hebben we de vorige les behandeld?

Vandaag

Doelen:

 - Aan het einde van de les heb je geleerd wat symbolen en rituelen zijn.

- Aan het einde van de les ken je de kenmerken van symbolen en rituelen. 

- Aan het einde van de les kun je minimaal 1 voorbeeld geven van een symbool en van een ritueel.

- Aan het einde van de les weet je wat rites de passages zijn. 

- Aan het einde van de les kun je minimaal 2 voorbeelden geven van rites de passages. 

- Aan het einde van de les weet je wat actieve en passieve aanhangers zijn.

Rituelen

• 'Gewone' rituelen en levensbeschouwelijke rituelen
  
• Ritueel --> rituális in het Latijns --> betekent godsdienstig
• In dagelijks leven --> gewoonte of gebruik

Omschrijving 

• De handeling die steeds terugkeert op een vast tijdstip of bij bepaalde gelegenheden

Belangrijk om te weten!

Voorbeelden van rituelen

• Het leven van alledag kent vaste gebruiken: 

- opstaan, tanden poetsen, wassen, aankleden, etc.

• Bij de eerste ontmoeting een hand geven
• Met carnaval verkleden en meedoen aan georganiseerde optochten
  

Goed om voorbeelden te kunnen noemen!

Levensbeschouwelijke rituelen

• Naast rituelen in het dagelijks leven kennen we ook levensbeschouwelijke rituelen. 
• Het verschil tussen dagelijkse rituelen en levensbeschouwelijke rituelen: 

Dagelijkse rituelen:                              Levensbeschouwelijke rituelen:

- raken je niet diep                                - raken je diep

- geen kenmerken                                 - bestaat uit 6 vaste kenmerken

Belangrijk om te weten!

Kenmerken levensbeschouwelijke rituelen

• Heeft zes kenmerken:

1. Een vast patroon 

2. Woorden, daden en symbolen 

3. Vindt plaats bij ervaringen van levensbelang 

4. Verwijzen naar wat heel belangrijk is 

5. Versterkt het gemeenschapsgevoel 

6. Maakt mensen (weer) sterk 

Vast patroon

Een levensbeschouwelijk ritueel is een gebruik dat op bepaalde tijden of gelegenheden terugkeert met een vast patroon aan kleding, muziek, voorwerpen en soms voedsel. Zo zijn er in het huwelijksritueel binnen het hindoeïsme drie fasen te onderscheiden: 

1. de voorbereiding 

2. de plechtige huwelijksvoltrekking 

3. de intocht in het nieuwe huis

Woorden, daden en symbolen

Een levensbeschouwelijk ritueel is een combinatie van een bepaalde inhoud en een bepaalde vorm. Tijdens het ritueel wordt iets gezegd (bepaalde inhoud), handelingen verricht en er wordt gebruik gemaakt van symbolen. De laatste twee aspecten (handeling en symbool) kunnen we zien als de vorm van een ritueel. Uitspraak, handeling en symbool bij een levensbeschouwelijk ritueel vullen elkaar aan. Veel mensen maken gebruik van verschillende zintuigen bij een levensbeschouwelijk ritueel: 

1. Zien 

2. Horen

3. Proeven

4. Ruiken 

5. Voelen 

Een voorbeeld van een christelijk (levensbeschouwelijk) ritueel: het doopritueel. Namelijk: 

1. Uitspraak: 'Ik doop U in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.' 

2. Handeling: Een beetje awter wordt over het hoofd van de dopeling gegoten. 

3. Symbool: water

Ervaringen van levensbelang

Levensbeschouwelijke rituelen spelen een rol bij ervaringen die mensen diep raken zoals geboorte, huwelijk, ziekte en sterven. Een ritueel is een middel om samen met andere deze speciale ervaring te ordenen, te delen en een beetje kennis te geven. Mensen verbinden hun eigen ervaringen en opvattingen aan het ritueel. Bij een ritueel wordt datgene wat belangrijk is, herdacht of gevierd. 

Verwijzing

Bij levensbeschouwelijke rituelen wordt verwezen naar wat heel belangrijk is voor mensen. Bij godsdienstige rituelen is dat natuurlijk God. Door deel te nemen aan een godsdienstig ritueel geven mensen aan dat hun leven mede bepaald wordt door God. Hij geeft mensen liefde, vrijheid en troost. Door het voltrekken van een ritueel, tonen mensen zich dankbaar aan God.

Het gemeenschapsgevoel

Levensbeschouwelijke rituelen dragen er aan bij dat mensen zich met elkaar verbonden voelen. Bij een huwelijk worden mensen met elkaar verbonden. Bij het communiefeest treedt het kind toe tot de gemeenschap van gelovigen. Bij het offerfeest voelt de moslim zich verbonden met Allah. Rituelen versterken het saamhorigheidsgevoel (samen één) onder mensen en bevestigen de waarden en normen van de groep. Door deel te nemen aan rituelen hebben mensen het gevoel at ze deel uit maken van een gemeenschap (een groep). Rituelen zijn dus samenbindend.

Mensen (weer) sterk

Een levensbeschouwelijk ritueel geeft mensen houvast en kracht. Als een school een herdekingsviering organiseert bij het overlijden van een leerling, geeft dat de betrokkenen (familie van overledene, leraren en leerlingen) kracht om verder te gaan. 

Belangrijk om te weten!

Feesten

• Een feest altijd een speciale aanleiding (reden)

} verjaardag

} geslaagd voor het eindexamen

• Blijdschap en dankbaarheid staan tijdens een feest centraal.
• Blijdschap en dankbaarheid wil je met anderen delen.

Omschrijving 

• Feest is een gelegenheid waarop je extra aandacht besteedt aan een belangrijke gebeurtenis

Belangrijk om te weten!

Levensbeschouwelijke feesten

• Gemeenschappelijke levensbeschouwingen hebben ook hun eigen feesten
• Voorbeelden van levensbeschouwelijke gemeenschappelijke feesten
  

1. Moslim: Suikerfeest 
2. Christen: Kerstmis (geboorte van Jezus van Nazareth)
3. Hindoe: Divali (feest van licht)

Belangrijk om te weten!

Symbolen

• Bij rituelen en feesten zijn symbolen erg belangrijk.
• Symbool --> Grieks sumbolon --> samentreffen
• Symbool verwijst naar iets en is onderdeel van dat andere.

• Symbool is géén teken!
• Teken heeft één betekenis en zijn vaak afspraken. 
• Symbool is een symbool als het voldoet aan 3 kenmerken.

Belangrijk om te weten!

Kenmerken symbool

• Heeft drie kenmerken:

1. Is meestal tastbaar
2. Maakt snel duidelijk hoe je denkt over belangrijke dingen in het leven
3. Een symbool maakt herkenning mogelijk 

Belangrijke dingen in het leven

Een symbool verwijst naar iets anders en dan met naar iets wat voor mensen heel belangrijk is. Symbolen zijn zichtbare tekens van onzichtbare dingen. Deze onzichtbare dingen zijn de belangrijke dingen in ons leven. Een voorbeeld: een ring die bruid en bruidegom elkaar geven, laten zien dat ze elkaar liefhebben en dat ze voor het leven met elkaar verbonden willen zijn. 

Meestal tastbaar

Een symbool is meestal tastbaar. Dit wil zeggen dat je een symbool kunt aanraken. Zo kun je een ring aanraken en hetzelfde geldt voor oranje petjes en sjaals. 

Herkenning

Aan het symbool herkennen we een bepaald standpunt (mening) of het behoren tot een bepaalde groep. Aan oranje petjes, sjaals en vlaggen herken je Nederlandse supporters. Aan de ring kun je zien dat iemand getrouwd is.

Belangrijk om te weten!

Voorbeelden van symbolen

• Mensen die tegen zinloos geweld zijn, dragen als symbool een lieveheersbeestje
• Tijdens de huwelijksplechtigheid geven bruid en bruidegom elkaar een ring als teken van hun verbondenheid

Goed om voorbeelden te kunnen noemen!

Gemeenschappelijke symbolen

• Deze symbolen nemen een plaats in binnen een ritueel

- Voorbeeld christelijke doopritueel

Symbool is water, want dit verwijst naar reiniging en naar een nieuw leven. 

- Voorbeeld symbool van feministen

Dit symbool verwijst naar de ideeën van het feminisme en het behoren tot de feministische beweging.  

Femisme

Het feminisme is een maatschappelijke en politieke stroming die streeft naar dezelfde rechten en mogelijkheden voor vrouwen zoals die gelden voor mannen. Dit wordt ook wel de vrouwen emancipatie genoemd. 

In het feminisme wordt de scheve (machts)verhouding tussen mannen en vrouwen bekritiseerd. Het doel is volledige gelijkheid tussen mannen en vrouwen. De feministische beweging wil dat vrouwen net zoals de mannen een beter inkomen, een betere toegang tot onderwijs en tot de arbeidsmarkt krijgen.

Belangrijk om te weten!

Symbool

Yin en Yang

Yin en Yang staan voor dingen die elkaar aanvullen. Bijvoorbeeld de man en de vrouw, maan en aarde, zomer en winter. Het één kan niet zonder het ander bestaan. Als er geen mannen hadden bestaan hadden we niet het onderscheid hoeven maken tussen man en vrouw. Het teken staat symbool voor de gedachte dat alles bestaat met een tegengestelde variant waarvan de één niet beter is dan de ander. De twee dingen zijn dus gelijk aan elkaar en toch verschillend. Dood en leven horen bij elkaar en zijn even belangrijk, net als goed en kwaad.

Gemeenschappelijk symbool

Davidster

Het jodendom heeft de davidster als symbool. De ster bestaat uit twee driehoeken die in elkaar gevlochten zijn. Ieder van de twee heeft een eigen betekenis. De ene verwijst naar God en de andere naar de mens. Koning David gebruikt dit symbool. Daar komt de naam Davidster vandaan. 

Peace

Een cirkel met een verticale streep in het midden van waaruit twee schuine strepen naar beide zijden lopen is een internationaal symbool voor vrede. Het werd eerst gebruikt in protestdemonstraties tegen atoomwapens en kernenergie (Ban-de-Bom teken).

Het symbool werd ontworpen in 1958 door Gerald Holtom, een Britse ontwerper en kunstenaar. Hij deed dit in opdracht van een campagne voor kernontwapening.

Het symbool is gebaseerd op het semafooralfabet: de twee schuine strepen naar beide zijden zijn "N" voor "Nuclear" en de verticale streep is "D" voor "Disarmament".

Hippies gebruikten dit teken vaak als symbool voor hun streven naar een geweldloze samenleving. Het teken was ook het logo van de voormalige Nederlandse politieke partij PSP.

Symbool

Rites de Passages

• Je weet nu wat ritueel betekent 
• Een bijzonder soort rituelen zijn de zogenaamde rites de passages
• Letterlijk betekent rite de passage: overgangsrituelen
• Je kunt rites de passages ook noemen als bestaansrituelen

Omschrijving
Rituelen bij belangrijke overgangsmomenten in het menselijk bestaan 

Belangrijk om te weten!

Rites de passages

• Bij een rite de passage is er sprake van afscheid nemen, het afsluiten van een bepaalde periode of een fase in je leven en te starten met een nieuwe periode of fase in je leven

• Hierbij zijn de rituelen belangrijk

Belangrijk om te weten!

Voorbeelden rites de passages

• Geboorte
• Vormsel
• Verloving 
• Huwelijk 
• Begrafenis 

Geboorte

Alle religies kennen geboorterituelen. Zo is de doop een bekend christelijk geboorteritueel binnen de Nederlandse cultuur. Deze rituelen markeren het begin van het nieuwe leven. Voor de ouders wordt een bepaalde periode afgesloten en begint er een fase met nieuwe verantwoordelijkheden.

Vormsel

Tijdens de overgang naar de pubertijd (rond 12 jaar) is het in de katholieke kerk traditie dat kinderen 'gevormd' worden. Ze krijgen het 'vormsel' toegediend. Dat wil zeggen dat de kinderen nu zelf kunnen kiezen of ze bij de kerk willen blijven. 

Verloving

Dit is het moment waarop vaak twee jongen mensen tegenover elkaar taan en aangeven dat ze elkaar liefhebben en ze van plan zijn om met elkaar te trouwen. Bij de verloving spelen bepaalde rituelen een rol. In het verleden vroeg de jongen aan de ouders van het meisje toestemming om met het meisje 'te gaan'. Als die toestemming werd verkregen, werden verlovingsringen gekocht die men elkaar gaf tijdens het verlovingsfeest. 

Huwelijk

Vroeger was de huwelijkssluiting hét moment om het ouderlijk huis te verlaten en samen met de partner een nieuw leven op te bouwen. Tegenwoordig wonen veel stelletjes samen voordat ze gaan trouwen. Dat neemt niet weg dat het huwelijk nog steeds een belangrijk overgangsritueel is waarbij ook de mogelijkheid bestaat om voor de kerk te trouwen. Een ritueel dat je in verband met de huwelijkssluiting soms tegenkomt is de 'vrijgezellenavond'. Op de avond voor de grote dag zetten de bruid met haar vriendinnen en de bruidegom met zijn vrienden nog eens de bloemetjes buiten. 

Begrafenis

Aan de dood van een mens zijn in elke cultuur rituelen gekoppeld. Natuurlijk kennen grote religies indrukwekkende rituelen om afscheid te nemen van een dierbare. BIj de katholieke kerk kun je denken aan avondwakes en een plechtige uitvaartmis. Voor veel religies markeert de dood het einde van het fysieke leven en het begin van een eeuwig leven onder de liefdevolle bescherming van een almachtige God.

Goed om voorbeelden te kunnen noemen!

Leden organisatie

• Een organistie heeft leden
• Leden zijn meer of minder actief binnen een organisatie 
• Actieve aanhangers

leden die meer of minder actief binnen een organisatie zijn

• Passieve aanhangers

mensen die geen lid van een organisatie zijn, maar wel een levensbeschouwing hebben

Belangrijk om te weten!

Aan het werk...

Hoofdstuk 2

werkboek blz. 22 t/m 26 (paragraaf 2 en 3)

z-route opdracht 1

Het bovenstaande is ook het huiswerk voor volgende week dinsdag (29 november,4e uur). HWC!!!!