Thema 5 2025

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo
• Leerjaar 1

Thema 5 Waarneming, gedrag en regeling

Thema 5 - waarneming, gedrag en regeling

Vandaag 

• Thema 5:
• Uitleg Basisstof 1
• Zelfstandig werken
• Uitleg Bio X Drama opdracht

leerdoelen van basisstof 1 

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven.
• Je kan beschrijven hoe de impuls loopt 
•  Je kunt de zintuigen noemen met hun ligging en hun prikkel.

Waarnemen

Dieren, waaronder mensen, kunnen waarnemen. 

Waarnemen doen we met de zintuigen. Mensen hebben een zintuigenstelsel. Dit stelsel bestaat uit een aantal zintuigen.

Zintuigen bevinden zich in de: ogen, neus, huid, oren, tong

Welke zintuigen
ken je al?

zintuigen 

Proef: Reactiesnelheid

• Ga naar de website op de volgende slide 
• De test begint pas als je ziet: "wait for green"
• wordt het scherm groen, zo snel mogenlijk klikken. 
• Meet je reactietijd 5 keer, na vijf keer geeft de site een gemiddelde
• Typ je gemiddelde in op de volgende slide 

humanbenchmark.com

wat was je gemiddelde reactietijd?

Wat denk je dat er gebeurt tussen "groen" en "klik"?

Welke onderdelen van je lichaam denk je dat daar bij betrokken zijn?

Hoe kan het dat je zo snel kan reageren?

Impuls

Berichten worden door zenuwcellen doorgegeven met een elektrisch signaal: een impuls 

Dit kan heel snel!

Bijvoorbeeld van een zintuig naar je hersenen, of van je hersenen naar een spier of klier. 

Prikkel- impuls - reactie

wat was de route van de impuls bij het meten van de reactiesnelheid bij groen licht?

Electric impuls

Nu weet je waarom reactiesnelheid zo snel is!

prikkels: signalen van buiten

Zintuigcel

Zintuigcel zit in je zintuigen. 

Deze maakt als hij iets waarneemt een prikkel aan. 

Prikkels en zintuigen

Prikkel	Zintuig	Waar?
Licht	Gezichtszintuig	Oog
Geluid	Gehoorzintuig	Oor
Geur	Reukzintuig	Neus
Smaak	Smaakzintuig	Tong
Evenwicht	Evenwichtszintuig	Oor
Aanraking	Tastzintuig	Huid
Kou	Koudezintuig	Huid
Warmte	Warmtezintuig	Huid
Druk	Drukzintuig	Huid en organen
Pijn	Zenuwen	Huid en organen

Pijn

Pijn kun je ook waarnemen. Dat doe je met de pijnpunten.

Pijnpunten zijn uiteinden van zenuwen. 

Die komen overal in je lichaam voor. Zowel in de huid als organen.

Zintuig

Prikkel

Orgaan

Smaakzintuig

Reukzintuig

Tastzintuig

Warmtezintuig

Huid

Tong

Oog

Neus

Zwaartekracht

Geur

Licht

Pijn

Maak 

Basisstof 1:
Mavo: Kies 2 kennis en 2 inzicht opdrachten

Havo: Kies 2 kennis en 2 inzicht opdrachten + opdracht 8 

Bio X Drama

• Lees de opdracht goed door.
• Jullie gaan een script schrijven en uitvoeren en betrekken hierin de bio kennis van thema 5.
• Maak groepjes van 4
• Kies een 'Dier', 'Gedrag' en 'Zintuig' uit.
• Maak een plan van aanpak voor komende lessen.
• Inleveren script: Week 5

Vandaag 

• Thema 5:
• Uitleg Basisstof 5
• Zelfstandig werken
• Uitleg Bio X Drama opdracht

Leerdoelen bs 5:

Je kunt uitleggen wat gedrag is.

Je kunt uitleggen waardoor gedrag wordt bepaald.

Je kunt het verschil benoemen tussen observatie en interpretatie van gedrag.

Wat is gedrag?

Alle handelingen dat een organisme uitvoert

Wat is gedrag?

Alle handelingen dat een organisme uitvoert

Gedragsketen

Handelingen en dus gedrag onstaan door:

Prikkels!

Handelingen en dus gedrag onstaan door:

Prikkels!

Impuls

Respons

Handelingen en dus gedrag onstaan door:

Prikkels!

Impuls

Respons

• Uitwendige prikkels 
• Inwendige prikkels

Noem een voorbeeld van een uitwendige prikkel

Noem een voorbeeld van een inwendige prikkel

Naast prikkels is ook motivatie nodig

Gedrag

Aangeleerd

Aangeboren

Sociaal gedrag

Gedrag dat wordt beïnvloed door soort genoten of andere dieren.

Prikkel is dan een signaal

Sociaal gedrag

Baltsgedrag

Verzorgingsgedrag

Territoriumgedrag

Sociaal

gedrag

Aangeboren gedrag

Aangeleerd gedrag

Maak 

Basisstof 5:
Mavo: 3 kennis + 2 inzicht opdrachten

Havo: 2 kennis + 3 inzicht opdrachten + opdracht 9