tekstsoorten, schrijfdoelen, tekstverbanden

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Tekstdoelen en meer

In deze les komt aan bod

• Tekstsoorten
• Schrijfdoelen
• Intenties, opvattingen, gevoelens schrijver
• Tekststructuren
• Tekstverbanden
• Signaalwoorden

Welke tekstsoorten ken je?

Tekstsoorten op examen

• Uiteenzetting
• Betoog
• Beschouwing

Tekstsoort

Tekstdoel

Betoog

Beschouwing

Uiteenzetting

Informeren

Overtuigen

Adviseren

Activeren

Amuseren

Tekstsoorten

1) Informatieve tekst / Uiteenzetting

2) Betogende tekst / betoog

3) Beschouwende tekst /
     beschouwing

Tekst-/schrijfdoelen

1) Informeren

2) Uiteenzetten

3) Overtuigen

4) Tot actie aanzetten

5) Beschouwen, opiniëren

6) Vermaken

Kenmerken uiteenzetting

• Informatieve tekst (feitelijk)
• Een tekst waarin je iets uitlegt, beschrijft, verklaart of meedeelt. Je blijft objectief/ geen eigen mening.

Kenmerken betoog

• Subjectieve tekst.
• Schrijver neemt standpunt in en beargumenteert met argumenten.
• Bedoeld om lezers te overtuigen.

Kenmerken beschouwing

• Zowel objectief als subjectief van aard.
• Schrijver geeft interpretaties, verklaringen en opinies ter overweging mee.
• Bedoeld om lezer na te laten denken en zelf een mening te laten vormen.

Intenties van de schrijver

In het examen ook altijd vragen over de intenties van de schrijver. Dit is iets subtieler van het schrijf-/tekstdoel.

Woordkeus en schrijfstijl zeggen veel over de intenties en gevoelens van de schrijver.

Let goed op de titel, de inleiding en het slot van de tekst.

Intenties van de schrijver

Voorbeelden van vragen op examen:

1. In welke alinea komt het standpunt van de auteur het duidelijkst naar voren?
2. Hoe kan de houding van de auteur ten opzichte van het onderwerp het beste gekarakteriseerd worden?
   Bezorgd, kritisch, neutraal, afstandelijk, professioneel.
3. Hoe zou je de toonzetting het beste kunnen typeren?
   Alarmerend, enthousiasmerend, prikkelend, spottend.

Tekststructuren:

Teksten zijn opgebouwd volgens een inleiding, middenstuk en een slot. 

Schrijvers streven ernaar om die volgens een bepaalde structuur die samenhangt met hun tekstdoel vorm te geven, zoals probleem-oplossingstructuur, argumentatiestructuur enz.

Er zijn 7 vaste tekststructuren.

argumentatiestructuur

deelonderwerpenstructuur

probleem/oplossingstructuur

verklaringsstructuur

stelling

argumenten voor

tegenargumenten

herhaling stelling

onderwerp

aspecten van het onderwerp

samenvatting

probleem

gevolgen

oorzaken

oplossingen

de beste oplossing

bepaald verschijnsel

kenmerken/voorbeelden

verklaring/oorzaak/reden

samenvatting

Sleepvraag: 

Sleep de juiste inleiding naar de juiste tekststructuur

bewering

argument-

structuur

vroeger-

nu-

structuur

probleem/

oplossing-

structuur

verschijnsel

verklaring-

structuur

voor- en

nadelen-

structuur

inleiding:

stelling,

standpunt

inleiding:

beschrijving ontwikkeling/verandering

inleiding:

beschrijving probleem

inleiding:

bespreking bepaald

verschijnsel

inleiding:

beschrijving verschijnsel met pos. en neg. kanten

Tekstverbanden

Tekstverbanden zijn de relaties tussen verschillende delen van een tekst (bv. alinea’s of zinnen).

Zo kan een zin/alinea ingaan op een oorzaak:

           Het heeft al maanden niet meer geregend 

en een volgende zin/alinea op een gevolg. 

            Daardoor is de oogst van de boeren mislukt. 

Het verband: oorzaak-gevolg. 

Signaalwoorden

Het verband: oorzaak-gevolg. 

Signaalwoorden: door(dat), waardoor, te danken aan.

Signaalwoorden 

ook, bovendien → opsomming

maar, echter → tegenstelling

net als, hetzelfde → vergelijking

dat wil zeggen, bijvoorbeeld → uitleg/toelichting

als, indien → voorwaardelijk

met behulp van, om … te → doel-middel

vroeger, nu → chronologie (volgorde in de tijd)

dus, hieruit volgt → conclusie

kortom, om kort te gaan → samenvatting

Welke verband geeft het woordje 'kortom' aan.

1. Samenvattend
2. Voorwaardelijk
3. Temporeel
4. Vergelijkend

Welk verband geeft de formulering 'te wijten / te danken aan' aan?

1. Doel-middel
2. Oorzaak-gevolg
3. Redengevend
4. Toelichtend

Hoewel

1. Opsommend verband
2. Redengevend
3. Tegenstellend
4. Voorwaardelijk

Zoals

1. Voorwaardelijk
2. Voorbeeldgevend
3. Tegenstellend
4. Opsommend

Dus:

• Tekststructuren --> wijze waarop tekst is opgebouwd.
• Tekstverband --> wat meerdere tekstdelen met elkaar te
    maken hebben. Verbanden tussen alinea's of zinnen.
• Signaalwoord --> geeft aan met welk tekstverband je te
   maken hebt; dit is de enige die in de tekst zelf staat.
• Functiewoord --> vertelt wat de functie is van één tekstdeel.