WO - Onze blauwe planeet

• Wereldoriëntatie
• Lager onderwijs

Onze blauwe planeet

Wat weet jij al over 'Onze blauwe planeet'?

Een terugblik in de tijd...

Al van in de oudheid stelden onze voorouders zich vele vragen over de aarde:

welke vorm heeft de aarde, hoe groot is de aarde, welke landen zijn er?

De Grieken namen aan dat de aarde, net zoals de zon en de maan, een bol was, maar zij konden de aarde niet als een geheel zien.

In de 3e eeuw v. C. berekenden zij zelfs met verbluffende nauwkeurigheid dat de omtrek van de aarde 40 000 km bedroeg.

Een terugblik in de tijd...

Voor al die wetenschappelijke kennis uit de oudheid was er tijdens de middeleeuwen geen plaats meer: 'De aarde is een platte schijf en als je te ver op zee durft varen, dan val je van de aarde af!' 

Dit foutieve beeld vind je terug in de prachtige versieringen in middeleeuwse kerken en gebouwen.

Een terugblik in de tijd...

Toen Galileo Galileï in de 16e eeuw met een telescoop naar de planeten kon kijken, bewees hij dat de aarde en de andere planeten rond de zon draaien. Het tijdperk van echte wetenschap was begonnen!

Toch zou het duren tot in de 20ste eeuw dat de aarde vanuit de ruimte als een volledige bol werd gefotografeerd.

willemwever.kro-ncrv.nl

Hoe lang weet men al dat de aarde rond is?

1. Sinds de oudheid
2. Sinds de periode van de Grieken
3. Sinds de middeleeuwen
4. Sinds de 20e eeuw

Vanuit de ruimte bekeken

Vorm en kleuren van de aarde

Zo zag de astronaut Neil Armstrong onze aarde toen hij met de Apollo-ruimteraket in 1969 naar de maan vloog. Het was de eerste keer dat een mens de aarde van op de maan als een volledige bol zag.

Onze wondermooie aarde met blauwe oceanen, witte wolken, bruin en groen van de continenten en witte ijskappen.

Onze aarde - Een blauwe planeet

Wat komt het meeste voor op onze wereldbol?
Aarde of water?

1. Aarde
2. Water

Verdeling water en land op de aarde

Land en water zijn zeer ongelijk verdeeld! 70% van het aardoppervlak is bedekt met oceanen en ijs en slechts 30% van het oppervlak bestaat uit land. 

Continenten zijn de grote stukken land op de aarde.

 Het grootste continent is Eurazië en bestaat uit twee werelddelen: Europa en Azië. 

Het continent Amerika wordt in Noord- en Zuid - Amerika verdeeld. 

Centraal - Amerika is de landbrug tussen de werelddelen Noord - en Zuid - Amerika.

Het werelddeel Oceanië bestaat uit het continent Australië en enkele eilanden en eilandengroepen.

De dampkring van onze aarde

Vanuit de ruimte zie je dat de aarde omgeven is met dikke lagen lucht. Dit is de dampkring of atmosfeer. 

De lagen van de dampkring bestaan uit verschillende gassen, waaronder stikstof en zuurstof. 

Alle weersverschijnselen spelen zich af in de dampkring: wolken, regen, wind, bliksem,... 

Vanuit de ruimte zie je water in verschillende toestanden: ijs, vloeibaar water en waterdamp. 

De dampkring beschermt onze aarde ook tegen gevaarlijke straling zoals UV-stralen van de zon. 

Wij moeten zorg dragen voor deze mantel rond de aarde!

WB p. 98 opdracht 1

(deelopdracht b, c, d,e)

Land en water

WB p. 98 opdracht 2

Water, het blauwe goud

Planten, dieren en dus ook de mens bestaan voor een groot gedeelte uit water: een krop sla en een kwal voor ongeveer 90% en een mens gemiddeld 65%.

Dagelijks verliezen we water als we zweten, uitademen en urineren. We moeten voldoende water drinken anders drogen we uit. Maar niet al het water van de aarde is geschikt als drinkwater. Slechts 3% van het water op aarde is zoet water.

Een groot deel daarvan is bevroren in gletsjers en ijskappen.

Sinds 1975 is de vraag naar drinkbaar water verdubbeld. Ook het aantal mensen op aarde neemt alsmaar toe. Drinkbaar water is schaars, maar ieder van ons heeft er recht op.

Wat is het grootste werelddeel?

1. Afrika
2. Europa
3. Azië
4. Oceanië

Wat is het kleinste werelddeel?

1. Afrika
2. Europa
3. Azië
4. Oceanië

Over welke oceaan vaar ik als ik van Afrika naar Amerika ga?

1. Atlantische Oceaan
2. Grote of Stille Oceaan
3. Indische Oceaan

Hoe heet de oceaan tussen Azië en Amerika?

1. Atlantische Oceaan
2. Grote of Stille Oceaan
3. Indische Oceaan

Aan welk werelddeel grenst Europa in het oosten?

1. Azië
2. Afrika
3. Antarctica
4. Amerika

Aan welk werelddeel grenst Europa in het zuiden?

1. Azië
2. Afrika
3. Antarctica
4. Amerika

Onder de grond

Leven op een dunne korst

Als je de lucht en het water van de aarde weg denkt, dan is onze aarde een vaste bol. Wel geen gladde bol, want er zijn hoge bergen en diepe grachten op de zeebodem.

De buitenste harde laag gesteenten noemen we de aardkorst. Maar kijk, die aardkorst is maar heel dun! Net de schil van een perzik.

Leven op een dunne korst

Onder de aardkorst zit de mantel van de aarde die uit taai vloeibare gesteenten bestaat: dit is het magma.Als een vulkaan uitbarst, dan wordt de prop die in de krater zit naar boven geslingerd en verbrijzeld: er komen gloeiend hete, giftige gassen vrij en de assen kunnen kilometers verder neerkomen. Daarna vloeien de vloeibare gesteenten als lavastromen naar buiten.Binnen in de aarde zit de kern, zoals de grote pit van een perzik. 

De kern van de aarde bestaat uit ijzer en nikkel.

Opbouw van de aarde

schooltv.nl

Interactieve schoolplaat: opbouw van de aarde

De eeuwige dreiging: vulkanen en aardbevingen

Elk jaar beeft onze aarde meer dan 1 miljoen keer!

Gelukkig voelen we dat hier niet, maar met een seismograaf worden deze trillingen nauwkeurig gemeten.

Aardbevingen zijn moeilijk te voorspellen en kunnen enorme schade aanrichten.

De eeuwige dreiging: vulkanen en aardbevingen

In 2011 veroorzaakte een zeer zware zeebeving in de noordoostkust van Japan een enorme tsunami. Deze vloedgolf was meer dan 20 meter hoog en eiste het leven van 160 000 mensen!

Vooral Japan werd zwaar getroffen.

Ter info!

Vulkanische assen bevatten vaak vele mineralen. Het is zeer rijke, vruchtbare grond. Zo kan in Zuidoost - Azië 2 tot 3 keer per jaar rijst geoogst worden.

Waarom wonen er veel mensen in de buurt van sommige vulkanen?

Rondom welke oceaan komen de meeste vulkanen en aardbevingen voor?

1. Atlantische Oceaan
2. Grote of Stille Oceaan
3. Indische Oceaan

In welke oceaan ontstond in 2004 de vloedgolf of tsunami?

1. Atlantische Oceaan
2. Grote of Stille Oceaan
3. Indische Oceaan

In welk land barstte de Eyjafjallajökull in 2010 uit?

1. Italië
2. Ijsland
3. Chili
4. Indonesië

WB p. 100 opdracht 3 + 4

(opdracht 3: deelopdracht b en c)

De aarde is een schatkist.

De ondergrondse schatkamer van onze aarde

Wanneer magma stolt, onstaan vaste gesteenten.  De mineralen in die gesteenten kunnen mooie kristalvormen hebben.Zo is kwarts een hard, mooi mineraal. Het is de grondstof voor vele producten als glas, verf, schuurmiddelen, tandpasta, instrooizand op kunstgrasvelden, gietvormen,...

De ondergrondse schatkamer van onze aarde

Gesteenten die nuttige stoffen of mineralen bevatten, noemen we ook ertsen.

Zit in een gesteente veel ijzer dan noemen we het ijzererts. Het is de grondstof voor stalen draden, platen, staven, buizen,...

Kopererts bevat veel koper. Omdat koper een goede geleider is van elektriciteit , wordt dit als koperdraad veel gebruikt in de elektronica. Maar koper zit ook in muntstukken, muziekinstrumenten, kunstwerken,...

De ondergrondse schatkamer van onze aarde

Wanneer vaste gesteenten tot keien en nog kleinere deeltjes verbrokkelen, worden deze door het zeewater, de rivieren, het ijs of wind meegenomen en op een andere plaats als een laag afgezet. 

Zo vinden we kleilagen, zand- en grindlagen in ons land die miljoenen jaren geleden door de zee en rivieren werden afgezet.

De ondergrondse schatkamer van onze aarde

Vele lagen in de ondergrond van België bestaan uit losse of vaste gesteenten die we kunnen gebruiken als grondstof of bouwmateriaal.

In de provincies Antwerpen en Limburg wordt zeer zuiver wit kwartszand ontgonnen. Klei wordt op verschillende plaatsen afgegraven. Het is de grondstof voor baksteen en dakpannen.

Steenkool, aardolie en aardgas

Dit zijn de belangrijke energiebronnen die in de ondergrond van de aarde zitten.

Ze zijn miljoenen jaren geleden ontstaan uit resten van planten of dieren.

Deze resten werden bedolven door lagen zand en klei en door de hoge druk en warmte zeer langzaam omgevormd tot steenkool, aardolie of gas.

Steenkool, aardolie en aardgas

Steenkool is een vast gesteente. Het zit als lagen tussen de andere gesteenten. Op sommige plaatsen in de wereld kan men steenkool met bulldozers afgraven. Hier in Europa zit steenkool op een diepte van 700 m en nog veel dieper. 

Werken in de steenkoolmijnen is gevaarlijk en ongezond. In Limburg werd in de vorige eeuw veel steenkool ontgonnen, maar nu zijn alle mijnen gesloten. Wat overblijft in het landschap zijn de mijnschachten, mijngebouwen en de stortbergen of terrils.

Steenkool, aardolie en aardgas

Aardolie en aardgas zitten als druppeltjes of gasbelletjes in de piepkleine gaatjes en spleetjes van een gesteente, net een spons.

Diep onder de bodem van de Noordzee zitten gesteentelagen waarin aardolie en aardgas zit.

Omdat de Noordzee geen diepe zee is, kunnen boorplatforms en pijpleidingen op de zeebodem worden geplaatst.

De aardolie en het aardgas worden opgepompt en langs een pijpleiding of tankschip naar de kust gebracht. In de haven van Zeebrugge komt zo aardgas uit de Noordzee langs een pijpleiding aan land.

WB p. 101 opdracht 5

(deelopdracht b en c)

Wat ga je onthouden van deze lessen?