23-24 literatuurgesch 16e en 17e eeuw

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

16e en 17e eeuw

De middeleeuwen

De middeleeuwen (letterlijk tussenliggende eeuwen) situeren we van ca. 500 tot ca. 1500.

De zestiende eeuw

1500-1600

Gebieden die elkaar beïnvloeden

Historische achtergrond 

Culturele achtergrond 

Literatuur 

In iedere historische, culturele en literaire periode vind je een reactie op de voorgaande periode

Een reactie op de middeleeuwen zou dus kunnen zijn?

mogelijke reacties op de Middeleeuwen

0

aanleiding reformatie?

Humanisme

Vanaf 14de eeuw -> geleerden gingen nadenken over de mens zelf 

Het humanisme kwam op. 
Humanisme is een levensbeschouwing die mensen voorop stelt en uitgaat van de waarde van mensen.

Erasmus (1466-1536) 
Verdraagzaamheid, gewetensvrijheid en gematigdheid 

 Antropocentrisme

theocentrisme => antropocentrisme

Menselijke prestaties waren niet langer ingegeven door God, maar kwamen uit de persoon zelf voort.

Antropocentrisch wereldbeeld = op de mens gericht wereldbeeld

Griekse 'ánthropos' = mens

Historische achtergrond

• onvrede over de macht van de kerk en misstanden 
• hervorming of reformatie 
• gewesten verenigd onder de Bourgondische hertogen
• Karel V: Nederlanden, groot deel Spanje, Duitsland, Italië, Oostenrijk 
• Filips II volgt hem op in 1555; overgang naar een centraal geregeerd, absolutistisch rijk
• Hij treedt hard op tegen ketters, d.w.z. niet-katholieken

tijdlijn.schooltv.nl

Beeldenstorm

1566 

Start Tachtigjarige Oorlog 1568-1648

Historische achtergrond

• Tachtigjarige oorlog 1586-1648 (Vrede van Münster)
• Het noorden roept de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden uit 
• Het zuiden blijft onder heerschappij van Spanje
• De val van Antwerpen in 1585: de haven komt in verval 
• Kooplieden en kunstenaar trekken naar Amsterdam en Haarlem
• Godsdienstvrijheid in het noorden 
• Bloei economie, kunst en wetenschap => Gouden eeuw voor regenten en hoge middenklasse 

Republiek der zeven verenigde Nederlanden (1586-1795)

- Gewest Holland maakte de dienst uit
- Kwamen regelmatig bijeen om gezamenlijk te vergaderen (De Staten Generaal).

Amsterdam

Centrum van de macht en welvaart

Wat heeft het Wilhelmus te maken met
de Tachtigjarige Oorlog?

De zeventiende eeuw

1600-1700

Gouden eeuw

Het noorden beleefde een gouden eeuw op het gebied van kunst, economie en wetenschappen.

Amsterdam werd de belangrijkste havenstad. 

Kunst en cultuur 

• Renaissance = wedergeboorte
• Opkomst Italië, 14e eeuw 
• Terugkijken naar het glorierijke verleden: de Romeinse tijd en de daaraan voorafgaande Griekse cultuur
• Bestudeerd door de humanisten
  

Literatuur

• Langzame verschuiving van de rederijkers naar renaissanceliteratuur 
• Translatio, imitatio, aemulatio 
• Belangrijke namen: P.C. Hooft, C. Huygens, J. van den Vondel

Genres

Rederijkers

      Toneel en poëzie: refrein, rondeel, acrostichon, kreeftdicht

Renaissance

       Poëzie: emblematiek, liedboeken, sonnet, epigram, hekeldicht

       Toneel: tragedies, komedies of blijspel, kluchten 

       Reisjournaal

Wat was een belangrijk gevolg van de komst van de drukpers?

1. De opkomst van proza in plaats van poëzie
2. De verspreiding van nieuwe ideeën
3. De komst van Reinaert de Vos in boekvorm
4. De handel in 'aflaten'

Tachtigjarige Oorlog (1568-1648)
Leider van het verzet was:

1. Filips II
2. Willem van Oranje
3. Karel V
4. Willem de Zwijger

Wie schreef er 95 stellingen tegen de aflaathandel?

1. Erasmus
2. P.C. Hooft
3. Johannes Calvijn
4. Maarten Luther

Welke gebeurtenis?

Wat was de achterliggende reden?

De aanleiding van het ontstaan van het Wilhelmus?

1. de reformatie
2. de renaissance
3. de opstand tegen Spanje
4. de splitsing van de kerk

Het Wilhelmus is een acrostichon. Wat houdt dat in?

Wat betekent renaissance?

14e eeuw: Italië,
v.a. 15e eeuw: rest Europa

1. wederopstanding
2. wedergeboorte
3. wederkerig
4. wederwaardigheid

Wat wordt bedoeld met aemulatio?

Opdracht 1 (duo)

In de renaissance ontstond een nieuw genre, het 'emblema'. Zoek op wat dit is, hoe het ontstond en welke schrijvers het beoefenden. Bedenk en/of onderzoek ook met wat voor teksten uit onze tijd de emblemen vergeleken kunnen worden. 

Je bevindingen schrijf je op in een tekst van 300 woorden. 

Opdracht 2a (duo)

Joost van den Vondel schreef het gedicht Kinder-lyck, dat is opgenomen in een dichtbundel uit 1644. 

Verdiep je in dit gedicht en de ontstaansgeschiedenis. Waarom schreef Van den Vondel het? Wat heeft hij ermee willen uitdrukken? 

Herschrijf (de kern van) dit gedicht in de woorden die jij zou kiezen. Geef daaronder een toelichting van 200 woorden. 

Opdracht 2b (duo)

b) Lees het gedicht Kinder-lyck van Joost van den Vondel en het lied Tears in heaven van Eric Clapton (zie bijlage). Vergelijk de twee gedichten met elkaar wat betreft thematiek, emotie, boodschap, etc. Welke verschillen zie je tussen de twee teksten?

Opdracht 3 (duo)

Je verdiept je in het Wilhelmus. Ga op zoek naar de betekenis van het eerste couplet van het Wilhelmus. Leg elke regel uit in eigen woorden. Je uitleg bevat natuurlijk achtergrondinformatie: Wie was die Willem van Nassouwe? Wat betekent 'van Duitsen bloed'? En dat 'eren van de Koning van Hispanje', waarom? 

Je geeft je uitleg in een tekst van 300 woorden.