Thema 9 Blok 3 Arbeidsomstandigheden

• Mens en Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo t, havo
• Leerjaar 2

Thema 9 Grondstoffen

Blok 3 Arbeidsomstandigheden. 

Aan de slag! 

Blok 3: Arbeidsomstandigheden

Lezen: 'Waar gaat dit blok over', ‘Armoede', ‘Landbouwkoloniën' &  ‘Bevolkingsgroei’, p. 54, 55, 58 & 60. 

Maken:  opdracht 1, 2,3,4,5, 7, 9, 10 + 11

Wat zijn de bouwstenen (=leerdoelen) van deze les? 

• Je kan beschrijven hoe arbeiders in Nederland leefden in de 19e eeuw. 
• Je kan twee redenen noemen waarom er veel armoede in Nederland was.
• Je kan twee voorbeelden noemen hoe deze armoede opgelost kon worden.
• Je kan verklaren waardoor de Nederlandse bevolking groeide in de 19e eeuw.

Waar gaat dit blok over? 

In de negentiende eeuw waren de arbeidsomstandigheden in Nederland slecht. Veel mensen waren erg arm.  Inmiddels is Nederland door de modernisering een welvarend lang geworden. 

In andere delen van de wereld zijn de arbeidsomstandigheden nog altijd erg slecht. Hoe kunnen we deze omstandigheden verbeteren? 

Wanneer ben je eigenlijk arm?

Hulp aan armen in de 19e eeuw

• Bij ziekte of werkloosheid klopte je in eerste instantie aan bij familie.
• Geen familie? Dan was je afhankelijk van liefdadigheid.
• Liefdadigheid in de 19e eeuw kwam van de kerk of rijke burgers.
• Deze liefdadigheid bestond uit: voedsel, brandstof en kleding.
• Om liefdadigheid te ontvangen moest je: het écht nodig hebben, je netjes gedragen, dankbaar zijn en naar de kerk gaan.

Een schilderij van Albert Anker waarop soep wordt uitgedeeld aan armen.

0

Rol van de overheid

• De rol van de overheid (landelijk en gemeentelijk) was erg klein: zij zagen het niet als hun taak.
• Sommige gemeenten hadden een armenfonds. Dit fonds was niet verplicht en het geld was beperkt: op was op.

De Goudsbloemgracht in de Amsterdamse wijk Jordaan uit 1850. Het is eigenlijk helemaal geen gracht, maar een sloot met aan beide kanten zeer slechte woningen. De hygiëne was slecht. Er was geen schoon drinkwater, geen riool, geen wc's. Regenwater werd verzameld in tonnen.

Arbeidsomstandigheden

• Saai (door arbeidsdeling/lopende band).
  

• Lange werkdagen (14 uur per dag).
• Gevaarlijk.

• Geen enkel recht, ook geen stakingsrecht.

• Lage lonen (bij fouten: loon inhouden).

Kinderarbeid

• Ze zijn nog jong: je hebt er nog lang wat aan.

• Vrouwen en kinderen zijn goedkoper dan mannen.

• Kleine handen kunnen beter op plekken tussen machines.

Woonomstandigheden

• Slechte woningen (snel gebouwd dus: haastige spoed...).

• Panden die niet als woning zijn bedoeld (zoals kelderwoningen).

• Dichtbij fabrieken met hun rokende schoorstenen.

• Slechte hygiëne, riolering en watervoorzieining.

In sommige delen van Noord- en Oost-Nederland 

was het trouwens niet veel beter...

Een plaggenhut met heideplaggen bedekte hut. Ze waren te vinden in de armste gebieden van Nederland, vooral in Drenthe, Friesland en Overijssel en werden bewoond door de allerarmste arbeiders, vaak met grote gezinnen. Een plaggenhut was een eenvoudig bouwwerk, meestal gedeeltelijk uitgegraven en zonder zijmuren zodat het dak op grondhoogte begon. Het dak was bekleed met plaggen die uit het omliggende land werden gehaald.

Waterput waarmee water voor een hele wijk uit het grondwater wordt gehaald.

Grondwater werd vaak gebruikt als drinkwater.

Door een kapotte riolering kunnen uitwerpselen bij het drinkwater komen.

Uitwerpselen die besmet zijn (bijvoorbeeld met cholera) komen in het grondwater terecht.

Arbeiderswijk

Sociale Kwestie

• De slechte woon- en werkomstandigheden van de arbeiders zijn duidelijk zichtbaar. Deze problemen en het zoeken naar een oplossing hiervoor heet: de Sociale kwestie.
• Arbeiders gaan zich organiseren in vakbonden. Hierdoor komen er ook meer stakingen voor.
• De 'rijken' krijgen ook last van de problemen van de arbeiders: ongelukken en  stakingen in de fabrieken, en zeer besmettelijke ziekten.

Als je rond 1850 in armoede moest leven, was je in eerste aangewezen op [.........1.........] . 

Kon je daar niet terecht, dan was je aangewezen op [.........2.........] . 

De overheid bemoeide zich verder niet met de [.........3.........] . 

Dat veranderde in 1854. Toen nam de [.........4.........] overheid een wet aan: de [.........5.........] . 

Hierin stond dat de [.........6.........] overheid moest zorgen voor de allerarmsten. Die zat hier helemaal niet op te wachten, want er kwam geen geld hiervoor uit [.........7.........] . 

Sleep de woorden naar 

de juiste plaats

landelijke

familie

gemeentelijke

Armenwet

armenzorg

Den Haag

liefdadigheid

Landbouwkoloniën

• Om de armen te laten werken voor deze liefdadigheid moesten de armen werken in landbouwkoloniën zoals in Drenthe en Friesland. 
• Sommigen leden van deze liefdadigheidsorganisaties kwamen op bezoek bij de armen om te controleren of zij wel goed leefden. 

We lezen Landbouwkoloniën op blz 58

Bevolkingsgroei

• Eind negentiende eeuw verbeteren de leefomstandigheden.  Riolering en waterleiding werd aangelegd > Mensen werden zodoende minder vaak ziek. 
• Er werd meer voedsel verbouwd dankzij verbeteringen in de landbouw. Ook werd er graan geïmporteerd. 
• Kennis over hygiëne verbeterde > minder epidemieën.

Tussen 1850 en 1900 groeit de bevolking van 3.1 naar 5 miljoen mensen.  

Wat gaan we doen deze les? 

Blok 3: Arbeidsomstandigheden

Lezen: 'Waar gaat dit blok over', ‘Armoede', ‘Landbouwkoloniën' &  ‘Bevolkingsgroei’, p. 54, 55, 58 & 60. 

Maken:  opdracht 1, 2,3,4,5, 7, 9, 10 + 11