3.7 3.8 & 3.9

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

3.7 Mutaties

• Wat is een mutatie en hoe ontstaat het?
• Hoe worden mutaties veroorzaakt?
• Hoe werken kankercellen?

Mutatie

1. Mutatie: plotselinge verandering van de genotype
2. Gen(en) kan hierdoor worden veranderd (genotype wordt gemuteerd)
3. Ontstaat doordat een chromosoom wordt beschadigd tijdens de celdeling.
4. Meeste mutaties doen niks. Soms zijn de gevolgen positief of negatief.

Mutatie

Lichaamscel: Als er een mutatie ontstaat in een lichaamscel veranderd de genotype in andere lichaamscellen niet.

Geslachtscel: Als er een mutatie ontstaat in een geslachtscel tijdens de bevruchting, kan dit wel gevolgen hebben op andere lichaamscellen.

Geslachtscel mutatie

• Een cel van een embryo deelt zich heel vaak. 
• Uit de cel ontstaan alle lichaamscellen.
• Als de embryo gemuteerd is dan dragen alle lichaamscellen ook het gemuteerde gen/allel.
• Mutant: mutatie is terug te zien in de fenotype (albino)

Mutagene invloeden

Sommige mutaties ontstaan spontaan, maar meestal wordt het veroorzaakt door stralingen en chemische stoffen.

Stralingen: Ultraviolet, radioactief of rontgenstraling

Chemische stoffen: sigarettenrook of asbest.

Kanker

Kanker: cellen delen zich te snel en ongeremd.

Goedaardig gezwel: Groeit langzaam en stoort de bouw van de weefsel niet. Kan operatief verwijderd worden.

Kwaadaardig gezwel: Maakt meer cellen en dat aan het afsterven is.  Word heel snel groot en stoort de bouw van de weefsel.

Uitzaaiing: Cellen van het kwaadaardig gezwel verspreiden zich in de lymfe en het bloed. Komen in andere lichaamsdelen terecht en gaan weer delen.

3.8 Erfelijkheidsonderzoek

• Genetisch advies
• Prenataal onderzoek

Genetisch advies

Met een erfelijkheidsonderzoek wordt onderzocht hoe groot de kans is dat je kinderen een erfelijke ziekte krijgen.

Drager

• De meeste erfelijke ziektes zijn recessief.
• Je kunt gezond zijn en als heterozygoot wel het recessieve gen hebben. Je bent dan een drager.
• Je kunt dit gen dus wel doorgeven aan je nakomelingen. (25% kans)
• Als je een erfelijke ziekte hebt in de familie is het handig om genetisch advies te vragen.

Prenataal onderzoek

Onderzoek voorafgaand aan de geboorte (prenataal)

• Echoscopie
• Vlokkentest
• Vruchtwaterpunctie

echoscopie

Met geluid en de echo daarvan wordt de baby onderzocht. Het gebruikte hulpmiddel is een echoscoop.

Wat is te zien:

• Ligging
• Hartslag
• Ledematen
• Belangrijkste organen
• Geslacht

Vlokkentest

Klein beetje weefsel uit placenta wordt onderzocht. Het DNA van het embryo wordt bekeken. Dit kan vanaf week 8 van de zwangerschap. Deze ingreep vergroot de kans op een miskraam iets.

Wat wordt onderzocht:

• Geslacht
• Erfelijke aandoening
• Syndroom van Down (1 Chromosoom te veel)

Vlokkentest

Vruchtwaterpunctie

Via de buikwand wordt er wat vruchtwater (met daarin cellen van embryo) gehaald. Het DNA van deze cellen wordt onderzocht. Dit kan vanaf 16e week van zwangerschap. Deze ingreep vergroot de kans op een miskraam iets.

Wat wordt onderzocht:

• Geslacht
• Erfelijke aandoening
• Syndroom van Down (1 Chromosoom te veel)

Vruchtwater punctie

3.9 Biotechnologie

• Wat is biotechnologie
• Recombinant-DNA-Techniek
• Genetische modificatie
• Misdaadbestrijding

Biotechnologie

Verzamelnaam voor technieken waarbij organisme worden gebruikt om producten te maken voor de mens

Voorbeelden:

• Gist (schimmel) voor reizen van brood
• Gist voor maken van alcohol in wijn en bier
• Melkzuur bacteriën voor maken van yoghurt en zuurkool 

Recombinant-DNA-technieken

Eigenschappen van een soort via het DNA inbrengen bij een andere soort.

Voorbeeld:

Bacteriën krijgen het gen om insuline te maken voor suiker patiënten.

Genetische modificatie

DNA van een organisme wordt kunstmatig aangepast door de mens. Het organisme met een aangepast DNA wordt een transgeen genoemd.

Voorbeeld:

Gouden rijst: Rijst met vitamine A

Voordelen

• Hogere voedselopbrengst
• Gewassen worden milieuvriendelijker
• Ziekten behandelen

Nadelen

• Mens heeft geen recht om erfelijke informatie van organismen te veranderen
• Nieuwe organismen worden 'gemaakt'
• Angst voor schade aan de natuur

Biotechnologie en misdaad

• Kennis van biotechnologie en DNA kan erg nuttig zijn bij misdaadonderzoek.
• Het DNA van een mens is uniek: niemand heeft exact hetzelfde DNA als jij.
• Als er op de plek van een misdrijf sporen, zoals haren of huidschilfers, worden gevonden, kan dit gebruikt worden bij DNA-onderzoek.