Kunst en cultuur van Oceanië

• Burgerschapskunde
• Geschiedenis
• +1
• Middelbare school
• Leerjaar 1,2

Kunst & cultuur van Oceanië

Het belang van de zee en voorouders

Dat er nu mensen wonen in Oceanië klinkt waarschijnlijk logisch, bijna overal ter wereld wonen wel mensen. Dat er al duizenden jaren mensen wonen klinkt misschien minder vanzelfsprekend. Zeker op een continent dat uit veel meer water bestaat dan land. Er woonden dus al mensen voordat er gemotoriseerde of zelfs grote zeilschepen waren en voordat kompassen bestonden. De mens wist zonder dit alles toch de weg te vinden op zee en wist zichzelf voor lange tijd op zee te redden. Op de volgende slide vind je meer informatie over de verspreiding van de mens door Oceanië, maar de informatie staat niet op de goede volgorde. Kan jij dit in de goede volgorde zetten?

Zet de teksten in de goede volgorde

Zo’n 60.000 jaar geleden vormden Australië, Nieuw-Guinea en Tasmanië samen één continent. Dit continent heette Sahul. Er woonden mensen die uit Zuidoost-Azië kwamen.

Dankzij hun uitstekende kennis over de weg vinden op zee (navigatiekennis) en hun geweldige boten wisten ze uiteindelijk elk eiland te bereiken.

5000 jaar geleden ging de verspreiding van de mens ineens veel sneller, mensen uit Zuidoost-Azië kwamen richting Oceanië varen. Zij staan bekend als de Lapita. 

Voor ongeveer 55.000 jaar ging de verspreiding van de mens door Oceanië langzaam.

Navigatie op zee

Hoe vonden ze de weg op zee?

Epeli Hau’ofa, een belangrijke schrijver uit Oceanië, beschreef het continent als 'onze zee van eilanden'. Hij zei dat de bewoners van Oceanië zichzelf moesten zien als verenigd door de zee, die hen verbindt in plaats van verzwakt en afzondert van de rest van de wereld.

Welke manieren kan jij bedenken om de weg te vinden op zee?

Navigatie

Dit soort boten werd door de bewoners van Samoa gebruikt.

De bewoners van Oceanië waren meesters in het bouwen van boten en kano’s. Het waren snelle en flexibele boten. Dit moest ook wel, want er werden grote afstanden afgelegd. 

Deze boot werd gebruikt door de bewoners van Polynesië, vooral door de mensen van Hawaï. 

Deze kano werd gebruikt door de bewoners van Micronesië.

Dit soort boten werd gebruikt door de bewoners van de eilanden rond het zuidoosten van Nieuw-Guinea. 

In veel gebieden hadden mensen hun eigen manier om boten en kano's te maken.

De bewoners van Oceanië zijn experts in het vinden van de weg op zee. De kennis is van generatie op generatie doorgegeven. Het kostte jaren de tijd om de zee te leren lezen. 

Op de Marshall eilanden maakten de mensen gebruik van navigatiekaarten gemaakt van hout. Alleen de maker van de kaart kon deze kaart lezen. De kaart werd niet meegenomen op zee, maar de maker van de kaart leerde hem uit zijn hoofd. Op de kaart is te lezen waar eilanden liggen en hoe de zeestromen/golfstromen lopen.

Goden, ceremonies en rituelen

De relatie tussen de wereld van de doden en levenden

Door heel Oceanië verspreid heb je ontzettend veel verschillende ceremonies en rituelen, maar Papoea-Nieuw-Guinea kent misschien wel de meeste. Bij de Chambi, een volk dat leeft aan de Sepik rivier, worden er bij jonge mannen die volwassen worden littekens gecreëerd die lijken op de schubben van een krokodil. Voor hen is de korkodil het symbool van kracht.

Bij veel rituelen worden objecten gebruikt die toegang geven tot contact met de goden en geesten, en controle geven over hun krachten.
Zie afbeelding voor een voorbeeld van een godenbeeld uit Micronesië.

Voorouders spelen een belangrijke rol. Ze worden geëerd, er wordt ze gevraagd om advies en ze worden betrokken in de rituelen en ceremonies. Het belang van voorouders komt overal in Oceanië terug.
Zie afbeelding voor een voorbeeld van een voorouderbeeld. 

Het kost soms jaren om een ceremonie of ritueel voor te bereiden.

Elke bevolkingsgroep heeft eigen ceremonies en rituelen. De Ceremonies en rituelen worden vaak begeleid door een speciaal aangewezen persoon en uitgevoerd op een heilige plek.

Ook de zee heeft een spirituele kant voor de bewoners. Zo is er een verhaal over een god die eilanden uit de zee trekt. 

Kom wat meer te weten over de goden, rituelen en ceremonies uit Oceanië.

Zoals jullie net geleerd hebben, kan het veel tijd kosten om een ritueel of ceremonie voor te bereiden. Waarom is dit zo, denken jullie?

Uit Oceanië, vooral Polynesië komen velen legendes. De bekendste legendes zijn misschien wel die over halfgod Maui. Hij komt zelfs voor in de film Vaiana misschien heb je die wel eens gezien?

Er zijn legendes over Maui dat hij de zon zou hebben vastgestrikt en zou hebben overtuigd om langer te schijnen, dat hij de hemel hoger tilde en dat hij de duivelse aal ''Kuna Loa'' die zijn moeder probeerde te doden, versloeg. 

Een van de bekendste legendes gaat over Maui die nieuwe eilanden uit de zee vist. Deze legende wordt in verschillende delen van Polynesië net even anders verteld. Op de volgende slide gaan jullie één van deze versies bekijken.

1

De impact van het christendom begon al rond het jaar 1650 na de komst van de Spanjaarden (in Guam). Later kwamen er ook Christenen uit andere Europese landen die het geloof wilden verspreiden.

2

Nadat de bewoners van de eilanden bekeerd waren tot het Christelijke geloof, werd dit vervolgens vaak ook weer verspreid door de bewoners van Oceanië zelf. 

3

Traditionele geloven werden vaak verboden, rituelen mochten vaak niet meer uitgevoerd worden en beelden/objecten die met het oorspronkelijke geloof te maken hadden, werden vernietigd.

4

Rond 1850 had het Christelijke geloof zich al wijd verspreid door Polynesië. De christenen deden hun best om het geloof ook te verspreiden in Micronesië en Melanesië, maar hier was dat minder succesvol. Toch werden ook daar lokale geloven en tradities onderdrukt.

5

Vanwege afnemende druk uit het westen, is de oorspronkelijke cultuur zich aan het herstellen en komen oude tradities en geloven weer terug.

Kom wat meer te weten over de invloed van het Christendom in Oceanië.

Welke hedendaagse sport is van deze traditie afgeleid?

Kunst

Van boombastdoeken tot plastic zeemonsters

Veel kunstobjecten uit Oceanië zijn gemaakt van natuurlijke materialen als hout, schelpen, steen, botten, kokosnoten, veren en haren.

In Oceanië wordt kunst over het algemeen gezien als iets dat is uitgevoerd met vaardigheden. Iets dat goed gemaakt of uitgevoerd is.

Door veel objecten stromen krachten. Dit kunnen bijvoorbeeld de krachten van voorouders zijn. Het is dan ook erg belangrijk om met respect met de voorwerpen om te gaan.

Kunst heb je natuurlijk in verschillende vormen zoals muziek en dans. Zie de volgende slide voor vrouwelijke waterdrummers uit Vanuatu.

Kom meer te weten over de kunst uit Oceanië.

Over het algemeen is er een onderscheid tussen kunst uitgevoerd door mannen en vrouwen, waarbij mannen houtbewerkers, tatoeëerders en kanobouwers waren/zijn en vrouwen de makers van potten, boombastdoeken, maar ook van zeilen en matten die gevlochten werden. In sommige delen van Oceanië heerst dit onderscheid tussen man en vrouw nog sterk. 

0

Waar wordt het kunstobject voor gebruikt?

versiering/kleding

voorouderverering 

muziek

Bij veel hedendaagse kunst uit Oceanië gaat het oude en nieuwe hand in hand.

Zowel de traditionele als hedendaagse kunst is geliefd over de hele wereld. Wereldberoemde kunstenaars uit Europa als Gauguin haalden veel inspiratie uit Oceanië en haar kunst.
Als voorbeeld zie je een kunstwerk van Gauguin waarop twee Tahitiaanse vrouwen te zien zijn.

Bottled Ocean, een modern kunstwerk uit Oceanië.

Op de achtergrond is een kunstwerk te zien genaamd 'Bottled Ocean 2120'. Dit is een kunstwerk van de Maori-kunstenaar George Nuku, waarin oude en nieuwe elementen samenkomen. Het kunstwerk is gemaakt van plexiglas en gerecycled plastic, maar de vormen en patronen zijn geïnspireerd op de Maori kunst.

Soms krijgen kunstenaars uit Oceanië die moderne kunst maken kritiek van hun eigen volk, omdat kunst traditioneel gezien wordt als iets dat ook praktisch nut heeft. Zeker wanneer er in de kunst Westerse elementen zijn verwerkt. Maar over het algemeen wordt ook de moderne kunst omarmd. 

Met deze schelpenketting kun je betalen. Je kan er bijvoorbeeld varkens en kano's mee kopen. De ketting kan ook als bruidschat dienen. Heeft de bruid meteen een mooie ketting om te dragen.  

In Oceanië werden ook dagelijkse voorwerpen versierd en mooi gemaakt. Een voorbeeld daarvan is deze kam uit Tonga.

Dit is een dansschort en werd door zowel mannen als vrouwen gedragen.

Dit is een tatoeëerkam, hiermee werden traditionele tatoeages gezet.

Dit is een boemerang en werd door sommige volkeren in Australië gebruikt als wapen om mee te jagen.

Dit is een ceremoniële hoofdtooi uit Papoea-Nieuw-Guinea.

Na de verspreiding van de mens ontwikkelde elk land/eiland zijn eigen cultuur. Er ontstonden veel verschillende volkeren. Elk volk had zijn eigen manier van leven. 

Optioneel:

Maak nu groepjes of kies individueel een eiland/land uit in Oceanië en doe onderzoek naar het eiland/land en de mensen die daar leven en maak hier een korte presentatie/verslag over. Houd er rekening mee dat op grote eilanden vaak meerdere volkeren leven, kies in dit geval één volk uit. 

Voor inspiratie volg de les over de Maori.

Ga door naar één van onze volgende lessen over Oceanië.

We zien jullie graag
in het museum.