Les 3: ww-spelling H3b

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Antwoorden oefening leenwoorden (blad 10)

gebungeejumpt

uploadde

boycot

managet

geracet

getimed

geblogd

lobde

barbecuet

geallround

copete

rapt

speechte

getackeld

finishte                                               geracet

Wat hebben we tot nu toe gedaan?

Persoonsvormen:

• Tegenwoordige tijd
• Verleden tijd

Anders:

• Voltooid deelwoord
• Onvoltooid deelwoord
• Bijvoeglijk naamwoord van het vd/od
• Gebiedende wijs
• Infinitief

Tegenwoordige tijd

• ik = stam/ik-vorm
• jij = stam+t
• Hij/zij/het: stam+t
• Meervoud (wij, jullie, zij): infinitief

Let bij Engelse werkwoorden goed op wat de stam is! 

Tegenwoordige tijd

Struikelblok: -d - dt?

Bij werkwoorden waarbij de stam eindigt op een -d (bijvoorbeeld: 'branden') hoor je niet of er een -t achter komt bij jij en hij/zij/het.

Oplossing: vervang het werkwoord in de zin in kwestie door 'lopen'. Krijgt 'lopen'  in de zin een -t? Dan het werkwoord in de zin ook.

LET OP: eindigt de stam al op een -t? Dan gebruik je bij jij/zij/hij/het alleen de stam. Denk bijvoorbeeld aan 'oogsten': stam=oogst, dus hij oogst. In het Nederlands eindig je nooit op dubbel-t bij werkwoorden. Hij oogstt is dus hartstikke fout.

Ik ..... (laden) de bakstenen in de aanhangwagen.

Max ..... (racen) Lewis eruit.

Kees ..... (vinden) het allemaal maar niks.

Verleden tijd

Zwakke werkwoorden (=geen klankverandering):

• Ik/jij/hij/zij/het (oftewel enkelvoud): stam+de/te
• Wij/jullie/zij (meervoud): stam+den/ten

Struikelblok 1

1. Waneer -de(n) of -te(n)?

Verleden tijd

Landen (stam=land)                          Zuchten (stam=zucht)

ik landde                                             ik zuchtte        

jij landde                                             jij zuchtte

hij/zij/het landde                                 hij/zij/het zuchtte

wij landden                                         wij zuchtten

jullie landden                                      jullie zuchtten                 

zij landden                                          zij zuchtten

Verleden tijd

Dus wanneer -de(n) of -te(n) bij zwakke werkwoorden?

Als de stam van het werkwoord eindigt op een -d, dan stam+de(n). Eindigt de stam op een -t, dan stam+te(n).

LET OP: In de verleden tijd in het onmogelijk op -dt te eindigen! Dat is alleen in de tegenwoordige tijd een mogelijkheid.

Struikelblok 1b: en bij werkwoorden waar de stam niet eindigt op 

een -d of -t?

Verleden tijd

Als de stam van een werkwoord niet eindigt op een -d of -t, gebruik je 

('t) ex-fokschaap. 

Het ex-fokschaap gebruik je alleen in de verleden tijd en bij voltooide deelwoorden, nooit in de tt!

1. Check de stam: het hele werkwoord zonder -en (en dus niet de ik-vorm!)
2. Is de laatste letter van de stam een medeklinker (d.w.z. t, x, f, k, s, c, h of p) uit 't ex-fokschaap, dan gebruik je in de verleden tijd -te(n). Is de laatste letter van de stam geen letter uit het ex-fokschaap, dan gebruik je -de(n).

     Verbazen (stam=verbaz)

ik            verbaasde   
jij               verbaasde

hij/zij/het   verbaasde

wij             verbaasden

jullie          verbaasden

zij              verbaasden

      Durven (stam=durv)

 ik             durfde

jij              durfde

hij/zij/het   durfde

wij          durfden

jullie         durfden

zij             durfden

     Missen (stam=miss)

ik             miste   
jij               miste

hij/zij/het   miste

wij             misten

jullie          misten

zij              misten

      Betalen (stam=betal)

 ik             betaalde

jij              betaalde

hij/zij/het   betaalde

wij          betaalden

jullie         betaalden

zij             betaalden

Hij ..... (verhuizen) gisteren naar Overijssel.

De commando's ... (verdwalen) vorig jaar in het bos.

De whiskeymixer ... (mixen) de whiskey met een beetje cola.

Verleden tijd

Engelse werkwoorden zijn merkwaardig, maar ook hier gebruik je gewoon 't ex-fokschaap. Maar wat als je stam eindigt op bijvoorbeeld een -e, zoals bij racen of deleten? 

Dan is de klank aan het einde van de stam leidend. 'Race' heeft een s-klank, de s zit in 't ex-fokschaap, dus schrijven de verleden tijd met -te(n).

'Delete' heeft een t-klank op het einde. Daarom schrijven we deletete(n) in de verleden tijd.

Verleden tijd

Naast zwakke werkwoorden zijn er ook sterke werkwoorden. Sterk betekent dat de klank van het werkwoord verandert. Bijvoorbeeld:

                Kopen - Lopen - Zijn - Denken - Aanbidden - Geven

Je schrijft een sterk werkwoord in de verleden tijd altijd zo kort mogelijk, maar zonder dat de klank in vt verandert.
                                                 Glimmen.

                                          vt enkelvoud: glom

                  vt meervoud: glommen (niet: glomen, want klankverandering)

Geef de verleden tijd enkelvoud van het sterke werkwoord: zijn.

Geef de verleden tijd enkelvoud van het sterke werkwoord: bedenken.

Geef de verleden tijd enkelvoud van het sterke werkwoord: bezoeken.

Geef de verleden tijd enkelvoud van het sterke werkwoord: buigen.

Geef de verleden tijd meervoud van het sterke werkwoord: klimmen

Voltooid deelwoord

Tot zover de persoonsvormen. Op naar de (on)voltooide deelwoorden. Dit zijn afgeronde (voltooide) handelingen.

Een voltooid deelwoord wordt in de zin vergezeld van een persoonsvorm, dat is een vorm van de werkwoorden 'zijn' en 'hebben'. Die persoonsvorm kan in tt of vt. Voorbeelden:

vtt:                                                vvt:                                          

Ik heb gekocht                             Ik had gemaakt

Jij bent gewassen                       Jij was opgedirkt

Hij heeft geniest                          Jullie zaten gebeiteld

Wij zijn opgehaald                      Zij bleven bewaard

Voltooid deelwoord

Struikelblok: eindigt het voltooid deelwoord op een -d of -t?

Twee oplossingen:

1. Verleng het woord, oftewel: plak er een -e achter. Je hoort een -d of -t op het einde.
2.  Gebruik 't ex-fokschaap. Eindigt je stam op een medeklinker uit dit woord, dan eindigt e voltooid deelwoord  op een -t. Eindigt je stam op een andere letter dan een medeklinker uit 't ex-fokschaap, dan eindigt je voltooid deelwoord op een -d.

Ik heb ..... (knutselen)

Max heeft van het weekend op Zandvoort .... (racen).

De directeur heeft zijn medewerker.... (afblaffen).

Onvoltooid deelwoord

Een onvoltooid deelwoord (od) geeft aan dat de handeling in kwestie op dit moment nog plaatsvindt: lopend(e), wassend(e), staand(e), wachtend(e).

Een onvoltooid deelwoord eindigt nooit op een -t, altijd op -d(e).

Ik ben lopend

Hij kan het staand

Een kwartier wachtend

Een zoen gevende

Dat gezegd hebbende

Fluitend naar je werk

Bijvoeglijk gebruik van een deelwoord

Bijvoeglijk gebruik van een deelwoord houdt in dat het werkwoord in de vorm van (on)voltooid deelwoord voor een zelfstandig naamwoord staat. Daarmee zegt het iets over de toestand waarin het zelfstandig naamwoord verkeert. Bijvoorbeeld:

het verwoeste huis

de gedeletete bestanden

een gelopen race

de treurende man

de verdronken kat

het verbrande bos

Bijvoeglijk gebruik van een deelwoord

Zo'n bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord spellen we altijd zo kort mogelijk, zonder dat de klank van het woord verandert. 

Bij een bijvoeglijk gebruik van een onvoltooid deelwoord is de regel simpelweg: infinitief + d(e).

Dus:

(het) verwoeste (huis) is met één -t, niet met twee t's. Dat kan omdat de klank van verwoeste hetzelfde blijft als we de tweede t weglaten.

(het) verbrande (bos): precies hetzelfde. We kunnen de tweede d weglaten, omdat de klank intact blijft.

Bijvoeglijk gebruik van een deelwoord

Let op: deze regel (zo kort mogelijk) geldt alleen bij het bijvoeglijk gebruik van een voltooid deelwoord. Want deze werkwoorden in de vt als persoonsvorm, zoals we eerder zagen, schrijven we als: 

hij verwoestte

wij verwoestten 

hij verbrandde

wij verbrandden.

Zorg dus dat je de regels en trucjes toepast in de juiste tijd van het werkwoord!

De .... (verloten) cadeaus werden uitgepakt.

Een ... (landen) vliegtuig moet nog taxiën.

Hopelijk geneest die ... (verbranden) huid snel.

Gebiedende wijs

Die staat ook wel bekend als de bevelende vorm en vormt dus, jawel, een bevel:

Lig op je rug.

Zit op je stoel.

Huil harder.

Lach eens wat minder.

Bewonder een ander.

De gebiedende wijs schrijven we altijd in de ik-vorm. Zinnen met een gebiedende wijs bevatten geen onderwerp, daar herken je ze aan.