examentraining 9 - Selectie F2 - PLS1337

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Lesprogramma

Nabespreken (maken) vragen evolutie

Examentraining

Selectie (erfelijkheid)

Huiswerk

Vragen bij ‘selectie’

Selectie

Stamcellen

Alle cellen in een organisme bevatten hetzelfde DNA

- Niet gespecialiseerde cellen heten stamcellen

- Hieruit kunnen allerlei typen gespecialiseerde cellen ontstaan.

Celspecialisatie ontstaat doordat in een cel niet alle genen actief zijn.

Begint tijdens de ontwikkeling van een embryo

Stamcellen kunnen worden gekweekt en zijn afkomstig van de patiënt zelf of een donor.

- Stamcellen uit het oog voor herstel van het hoornvlies

- Stamcellen uit het beenmerg om door chemotherapie beschadigde cellen te vervangen

Selectie

Technieken

De mens kan ingrijpen in de erfelijke informatie door gebruik te maken van:

- Veredelen/fokken

- Mutatie

- Genetische modificatie (biotechnologie)

Doel: gewenste eigenschappen te verkrijgen

4H - Erfelijkheid

Chromosomen

Chromosomen zijn de dragers van het DNA in de kern

De mens heeft 23 verschillende paren in elke cel

- 22 paren zijn gelijk voor man en vrouw

- Het 23e paar bestaat uit de geslachtschromosomen: XX voor vrouw, XY voor een man.

Iedere chromosoom bevat genen voor bepaalde eigenschappen:

- Y-chromosoom bevat (bijna) alleen genen voor mannelijke ontwikkeling

4H - Erfelijkheid

Karyogram

Afbeelding van chromosomen tijdens de celdeling

Wordt gebruikt voor:

Onderzoek naar chromosoom afwijkingen bij prenataal onderzoek

Vlokkentest

Vruchtwaterpunctie

Eventuele afwijking:

Aantal chromosomen

Afwijkende vorm

4H - Erfelijkheid

Kruisingen

Wat is het: het versmelten van twee geslachtscellen (bevruchting)

Belangrijke termen

Genotype (erfelijke eigenschappen)

Fenotype (uiterlijk)

Allel: een stukje gen

Homozygoot (AA/aa)

Heterozygoot (Aa)

Dominant allel: A

Recessief allel: a

Intermediair: bij heterozygoten komen beide eigenschappen tot uiting

Gekoppelde genen: krijg je het ene gen, dan het andere ook

Selectie

Kruisingen

Genetische variatie ontstaat door:

- Crossing-over

Verschillende soorten kruisingen, waar je de uitkomst van moet kunnen voorspellen:

- Monohybride kruisingen

- Dihybride kruisingen

- X-chromosomale overerving

Erfelijkheid en evolutie

Monohybride kruisingen

Erfelijkheid en evolutie

Dihybride kruisingen

- Gekoppeld

- Niet gekoppeld

- kleur boon

- kleur erwt

Erfelijkheid en evolutie

X-chromosomale kruisingen

Wat is het: je kijkt naar een gen dat op het X-chromosoom ligt

Intermediair/co-domimantie

AB0-bloedgroepensysteem

Drie allelen:

IA voor de aanmaak van factor A

IB voor de aanmaak van factor B

i codeert niet voor een factor

IA en IB zijn co-dominant ten opzicht van i

i is recessief

4H - Erfelijkheid

Genotypen:

A: IAIA of IAi

B: IBIB of IBi

AB: IAIB

0: ii

4H - Erfelijkheid

Stamboom

Zelf aan de slag

Voor in de planner

Maken:

Opdrachten behorend bij selectie (uitgedeeld)

Leren:

Theorie – alles (PTA10)