voeding en vertering

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Thema 4

Voeding en vertering

Bs1: Voedsel

Enzymen

• Enzymen zijn eiwitten die een reactie versnellen. stofwisselingsprocessen (fotosynthese, verbranding, assimilatie)
• Enzymen worden niet verbruikt
• Enzymen werken specifiek: ze werken maar voor 1 soort stof

Enzymen

• Enzymactiveit: de snelheid waarmee een enzym een reactie versnelt
  
• de temperatuur beïnvloed de enzymactiviteit volgens een optimumkromme
• de zuurgraad beïnvloed de enzymaciviteit

Enzymen

• In veel verteringssappen zitten enzymen.
  
• Dit zijn stofjes die de moleculen kunnen 'knippen' in kleinere stukjes.
  

Enzymen hebben drie eigenschappen:

• Een enzym past door zijn vorm precies op één soort voedingsstof, zoals een sleutel in een slot past.
  
• Enzymen zijn gevoelig voor temperatuur. Onder de minimumtemperatuur werkt het enzym niet. Wordt de temperatuur hoger, dan gaan de enzymen steeds sneller werken. Bij de optimumtemperatuur  werkt het enzym het snelst of optimaal. Als de temperatuur nóg hoger wordt, gaan enzymen vervormen, waardoor ze steeds minder goed op de voedingsstof passen. Boven de maximumtemperatuur zijn alle enzymen stuk en werken ze helemaal niet meer.
• Enzymen zijn gevoelig voor de zuurgraad. Net als bij de temperatuurgevoeligheid werkt een enzym het best bij de optimumzuurgraad. Het enzym in speeksel werkt niet goed in de maag doordat het maagsap erg zuur is.
  

Conserveren van voedsel

Voedsel zo bewerken dat het langer houdbaar is

• De omstandigheden worden voor bacteriën en schimmels ongunstig gemaakt OF
• Er worden additieven aantoegevoegd (conserveermiddelen, kleur-, geur- of smaakstoffen)

levensvoorwaarden micro-organismen

• Lucht (zuurstof)
• Water

Bs2: Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

• Voedingsmiddelen: alle producten die je eet of drinkt
• Voedingsstoffen: de stoffen in voedingsmiddelen die het lichaam opneemt

Voedingsstoffen

• Bouwstoffen: nodig voor de vorming van cellen enweefsels
• Brandstoffen: Leveren energie voor beweging, het op peil houden van de lichaamstemperatuur, groei, ontwikkeling en herstel
• Reservestoffen: stoffen die zijn opgeslagen in het lichaam
• Beschermende stoffen: stoffen die ervoor zorgen dat je niet ziek wordt.

Voedingsvezel

Belangrijk voor de darmpersistaltiek

Krijg te te weinig vezels binnen dan kun je moeilijker poepen (kans op aambeien!!)

Functies voedingsstoffen

Eiwitten

• Bouwstoffen en Brandstoffen
• Eiwitten kunnen niet als reservestof dienen, heb je teveel dan plas je dat uit in de vorm van ureum!
• Kwark bevat veel eiwit

Functies voedingsstoffen

Koolhydraten

• Brandstof, bouwstof, reservestof
• vb.: glucose, suikers, zetmeel
• Deel van de koolhydraten wordt omgezet in glycogeen (opslag in lever en spieren)
• Een teveel aan opgenomen koolhydraten wordt omgezet in  vet en opgelsagen

Functies voedingsstoffen

Vetten

• Bouwstoffen, brandstoffen en reserve stoffen
• Een teveel wordt opgeslagen
• Een teveel aan verzadigde vetten kan leiden tot hart- en vaat ziekten

Functies voedingsstoffen

Water

• Bouwstoffen
• Belangrijk bij vervoer van stoffen in het lichaam
• Water wordt niet opgeslagen maar uitgeplast

Functies voedingsstoffen

Mineralen

• Bouwstoffen en beschermende stof
• vb: calcium (beenderen), ijzer (hemoglobine in het bloed)

Functies voedingsstoffen

Vitamines

• Bouwstoffen en beschermende stoffen
• Worden aangegeven met een letter (vit A, vit B, enz)

Bs3: Voeding en leefstijl

Adviezen voor een gezonde leefstijl

• eet gevarieerd
• eet  niet te veel en beweeg voldoende
• eet weinig verzadigd vet
• eet veel groente, fruit en volkorenbrood
• ga veilig met je voedsel om (hygiëne)

Grondstofwisseling

De stofwisseling van een lichaam in rust noem je de grondstofwisseling (dus als je slaapt)

Je verbruikt dan de minste energie

Grondstofwisseling

De grondstofwisseling is afhankelijk van:

• Geslacht
• Leeftijd
• Lengte
• Lichaamsgewicht
• Milieutemperatuur

Koudbloedig

Koudbloedig: lichaamstemperatuur is gelijk aan de omgevingstempeeratuur.

• Is het koud, dan heeft het dier geen activiteit -> lage grondstofwisseling, dier is niet actief
• Wordt het warmer dan gaat de grondstofwisseling toenemen, dier wordt actiever

Warmbloedig

Warmbloedig: constante lichaamstemperatuur

• Is het koud, dan neemt de grondstofwisseling toe om de lichaamstemperatuur op peil te houden
• Is het warm, dan neemt de grondstofwisseling af

Bs4: Het verteringsstelsel

Vertering

• Het omzetten van voedinsstoffen die niet door de darmwand heen in het bloed kunnen worden opgenomen, in verteringsproducten die wel in het bloed kunnen worden opgenomen
• Eiwitten, de meeste koolhydraten en vetten
• NIET verteerd: glucose, mineralen, vitamines en water

Verteringssappen

• Worden gemaakt door verteringsklieren
• Bevatten enzymen

Darmperistaltiek

• Het afwisselend samentrekken en ontspannen van kringspieren en lengte spieren in de darmwand
• Functie:
•        voedselbrij verplaatsen
•        kneden
•        mengen met verteringssappen
• 
  

Bs5: De organen voor vertering

verteringsstelsel

Mondholte

• Functie: Fijnmaken van voedsel + voedsel mengen met speeksel
• Verteringssap: Speeksel
• Functie verteringssap: Verteren van zetmeel, doden deel bacteriën, voedsel glijbaar maken

Slokdarm

• Functie: Vervoer voedsel van mond naar maag
• Verteringssap: -
• Functie verteringssap: -

Maag

• Functie: Vertering voedsel + tijdelijke opslag voedsel
• Verteringssap: Maagsap
• Functie verteringssap: Doden bacteriën + verteren van eiwitten

Lever

• Functie: o.a. Productie gal
• Verteringssap: Gal
• Functie verteringssap: Emulgeren van vetten (vet in kleine druppels verdelen)

Alvleesklier

• Functie: o.a. produceren alvleessap
• Verteringssap: Alvleessap
• Functie verteringssap: Verteren van eiwitten, koolhydraten, vetten

Twaalfvingerige darm

• Functie: Vervoer van maag naar dunne darm  + toevoegen van gal en alvleessap
• Verteringssap: -
• Functie verteringssap: -

Dunne darm

• Functie: Verteren van voedsel + opnamen van voedingsstoffen in het bloed
• Verteringssap: Darmsap
• Functie verteringssap: Verteren van eiwitten en koolhydraten

Blinde darm

• Functie: -
• Verteringssap: -
• Functie verteringssap: -

Dikke darm

• Functie: Water opnemen in het bloed
• Verteringssap:
• Functie verteringssap:

Endeldarm

• Functie: Verzamelplaats voor onverteerbare resten 

Verteringssappen en wat ze verteren

• Speeksel: zetmeel
• Maagsap: eiwitten
• Gal: vetten emulgeren
• Alvleessap: Eiwitten, koolhydraten en vetten
• Darmsap: Eiwitten, koolhydraten
  

Bs.6 Planteneters, vleeseters en alleseters

B6: Planteneters, vleeseters en alleseters

Th4: Voeding en vertering

Gebit, Planteneters, vleeseters en alleseters

Planteneter

• Darmkanaal is in verhouding tot de lichaamslengte lang
• Kiezen zijn plooikiezen -> fijnmalen plantaardig voedsel
• Hoektanden ontbreken
  

Vleeseters

• Darmkanaal  in verhouding tot de lichaamslengte kort
• Kiezen zijn knipkiezen -> vlees in kleine stukjes 'knippen'
• Hoektanden spits en scherp
  

Alleseters

• Darmkanaal in  in verhouding tot de lichaamslengte middellang
• Kiezen zijn knobbelkiezen -> 'knippen' en malen
• Hoektanden altijd aanwezig
  

kies/tand

kroon en wortel ( 10, 11)

1. glazuur
2. tandholte
3. tandvlees
4. tandbeen
5. cement
6. wortelvlies
7. kaakbeen
8. zenuw
9. bloedvat
   

Tandplak

• dun laagje op tanden en kiezen: bacteriën, etensresten en speeksel
• Gevolgen:
• bacteriën zetten suikers om in zuren
• zuur lost glazuur op --> gaatjes --> tanderosie
• bacteriën kunnen tandvleesontsteking veroorzaken
• tandplak kan tandsteen worden --> verwijderen door tandarts