1. Idee en oorsprong van de rechtsstaat

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

1. Idee & oorsprong van de rechtsstaat

Waarom is het goed dat we een rechtsstaat hebben? 

Lesdoelen

1. Jullie begrijpen wat een rechtsstaat is en wat een rechtsstaat beoogt te bereiken

2. Jullie weten wat een sociaal contract is

3. Jullie kennen de drie grondbeginselen van de Nederlandse rechtsstaat

Actueel: Urker jongeren in nazi-uniformen

Dit sluit heel goed aan bij rechtsstaat:

- Mag van jou wat deze jongeren in Urk hebben gedaan? Leg je antwoord uit.

De mens kan zonder recht, wetten en een staat vreedzaam samenleven

Ja, want...

Nee, want...

Alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren en moeten zo ook kunnen samenleven.

De mensen sluiten gezamenlijk een vredesakkoord, het sociaal contract. Hierin komen ze tot afspraken om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven. 
Mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren, maar de mens heeft ook een enorm overlevingsinstinct >> en om te overleven moet men bestaansmiddelen hebben. Hiervoor moet men strijden: geld groeit immers niet aan bomen en voedsel valt niet uit de lucht. Dus hebben mensen bezittingen nodig. Zolang er echter geen regels zijn om de bezittingen te beschermen, zou je kunnen spreken dat er dreiging is van permanente oorlog. Daarom spreken mensen af dat er afspraken (regels en wetten) komen die dit beschermen. Dat is het sociale contract en hiermee kun je in vrijheid en gelijkheid leven. 

Een staat wordt gedwongen zich te houden aan de wetten die in die staat zijn opgesteld. Kortom, iedereen moet zich aan de wet houden en je kan in een rechtsstaat alleen veroordeeld worden voor hetgeen in de wet omschreven staat. 

De macht van de staat wordt voor de zekerheid verder begrensd door de interne scheiding der machten (uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende macht). Door de machten te scheiden en elkaar te laten controleren, zal er geen machtsmisbruik plaats kunnen vinden. 

Geweldsmonopolie

De eerste rechtsstaten

• De Verenigde Staten
  - Na de onafhankelijkheidsoorlog (op basis van Verlichte ideeën)
  - Bill of Rights, Amerikaanse constitutie
• Frankrijk
  - Na de Franse Revolutie: Verklaring van de Rechten van Mens en Burger + Grondwet.  

Wat is een juiste omschrijving van het begrip rechtsstaat?

1. Een staat waarin de staat de geweldsmonopolie heeft om de rechten van de burgers te kunnen beschermen
2. Een staat waarin burgers via de geweldsmonopolie beschermd worden tegen machtsmisbruik / willekeur van de overheid
3. Een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen de machtsmisbruik/ willekeur van de overheid
4. Een staat met allerlei wetten en voorzieningen om de welvraat en het welzijn van de burgers te bevorderen

Zet de gebeurtenissen van het ontstaan van de rechtsstaat in de juiste chronologische volgorde:

1

2

3

4

5

begin Verlichting

Grondwet Thorbecke

Algemeen kiesrecht

Absolute vorsten

Sociale grondrechten

Wat is de correcte omschrijving van een sociaal contract?

1. Dat is een contract tussen mensen en de overheid waarin ze de overheid het recht geven om over hen te heersen.
2. Dat is een contract tussen mensen waarin afgesproken wordt hoe mensen onderling samenleven en wie de controle hierover uitvoert.
3. Dat is een contract tussen mensen en de overheid over de wetten die zijn vastgesteld en hoe de overheid naleving ervan kan afdwingen.
4. Dat is een contract tussen mensen waarin ze tot afspraken komen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven.

Wat zijn de vier kenmerken van de rechtsstaat?

Kenmerk 1

Kenmerk 2

Kenmerk 3

Kenmerk 4

Er is sprake van een democratie

Er zijn grondrechten

Er zijn politieke partijen

De machten zijn gescheiden/ trias politica

Er is persvrijheid

Er zijn onafhankelijkerechters

Er is sprake van het legaliteits-beginsel 

Waar of niet waar?

Via PPT gaan we nu een opdracht doen over rechten in de rechtsstaat.