IBS 1: Hoofdstuk 3 Natuurlijke leefomgeving en klimaat

• Dierverzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Hoofdstuk 3:

Natuurlijke leefomgeving

en klimaat

IBS 1: Dierverzorger op een recreatiepark

MBO niveau 2

Wat is milieu?

1. organismen
2. leefomgeving

Natuurlijke omgeving

Ecologie: 

beschrijft relaties tussen organismen (levend wezen) 

en hun milieu (leefomgeving)

Organismen en milieu beïnvloeden elkaar, bijv:

• Konijn (organismen) eet planten (milieu)
  
• Konijn kan te prooi vallen aan een vos (organismen)
  

Levende en levenloze natuur

Elk organismen wordt door zijn milieu beïnvloed:

• Levende natuur (van andere organismen): biotische factoren
• Levenloze natuur (temperatuur, regenval enz.): abiotische factoren

Wat is een populatie?

02:03

Biotische factoren

A-biotische factoren

Cactus

dorre struiken

gras

zand

hoge temperatuur

regen

kakkerlak

woestijnmuis

ratelslang

gier

bergketens

Organisatieniveaus van de ecologie

• Individu: 1 dier / plant
• Populatie:
  

 Een groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied, die samen een voortplantingsgemeenschap vormen.

• Levensgemeenschap (biotoop):
  

 Meerdere populaties (van verschillende soorten) die samen leven in dezelfde habitat (leefomgeving).

• Ecosysteem
  

 Bepaald gebied, levensgemeenschap + abiotische factoren.

• Biosfeer
  

 Geheel van alle ecosystemen op aarde.

Elk organismen heeft een 

eigen specialiteit 

om concurrentie te vermijden

Welk leefgebied is geschikt voor amfibeën?

1. steppen en savannen
2. woestijn
3. tropisch regenwoud

Steppen en savannen

Uitgestrekte, min of meer boomloze grasvlakten.

 

Grondwaterspiegel ligt zeer diep.

In de zomer: heet en droog

In de winter: koud

Steppen: in gematigde streken

Savannen: in de tropen en subtropen

Woestijn

Moeilijke leefomstandigheden:

• Droog en heet
  
• Bijna geen regen
  
• Enorme temperatuurverschillen tussen dag en nacht
  

Woestijndieren hebben zich hierop aangepast

Enorme kiezelvlakten met zand, grind of stenen of woestijngebergte 

Tropisch regenwoud

Ideaal voor veel primitieve dieren:

• Maar kleine temperatuurschommelingen (gemiddeld 25 C)
  
• Hoge luchtvochtigheid (minimaal 75%)
  
• Kunnen zich makkelijk verstoppen
  
• Veel verschillende planten en bomen
  

Welke ecosystemen zijn
er in Nederland?

Ecosystemen in Nederland

• Duingebieden
  
• Loofbossen
  
• Naaldbossen
  
• Heidevelden
  
• Plassen
  
• Akkers
  
• Weiden
  
• Sloten
  
• Rivieren
  
• Het Waddengebied 

Duinen

Zandheuvels die door de wind zijn aangewaaid.

 

Ecologische successie = de opeenvolging van leefgemeenschappen

Vooraan de sterkste planten

(hebben het zwaarst te voorduren),

hoe verder je komt, des te milder worden 

de leefomstandigheden;

krijgen andere planten ook een kans.

Loofbos

Het natuurlijke ecosysteem in het grootste deel van Nederland.

Naaldbos

Komt van nature in Nederland niet voor:

         zijn wel aangeplant (voor houtwinning)

Naaldbomen groeien sneller dan loofbomen.

Weinig verschillende soorten planten.

Heide

Vroeger bossen --> door de mens gekapt --> struikhei in de plaats

 

Zonder ingrijpen van de mens zou het weer bos worden.

Schapen knabbelen aan zowel struikhei als opgroeiende boompjes. 

Struikhei kan hiertegen, boompjes niet.

Tegenwoordig vaak runderen het hele jaar door op de wei.

Plassen

Zonder ingrijpen van de mens vindt er in plassen langzaam verlanding plaats:

1. Waterplanten (drijvend of met lange stelen)                                                                                                       --> Dode plantenresten zinken: vormt een laag modder of slib
2. Vanaf de kant groeien oeverplanten (plas kleiner)                                                                                           -->  Bodem aan de rand van de plas verhoogd: moerasplanten gevestigd
3. Tenslotte bodem zover opgehoogd: broekbos
   

Habitat 

= de leefomgeving waar een soort woont 

(voldoet aan bepaalde eisen zodat dat specifieke dier daar kan overleven)

Biotoop 

= het geografisch gebied met een bepaald landschapstype (bos, woestijn etc.) waarin een dier van nature leeft en waarvan het een samenhangend onderdeel is

Welke eigenschappen bepalen een klimaat?

Welke klimaatsoorten
zijn er?

Klimaatsoorten

• Tropisch
  

 Geen winters, niet echt seizoenen. Altijd warm, vochtig en regenachtig.

• Droog
  

 Er valt minder neerslag dan er verdampt.

• Maritiem (zeeklimaat)
  

‘gematigd klimaat’.

• Continentaal (landklimaat)
  

 Grote verschillen tussen temperatuur in de zomer en 

de winter.

• Polair
  

 Hele jaar door koud.

Invloed omgevingsfactoren op dieren

• Abiotische factoren
  

temperatuur, licht, vochtigheid, bodemsamenstelling

• Biotische factoren
  

 concurrentie tussen dieren 

onderling in een gebied

Waar heeft licht invloed
op bij een dier?

A-biotische omgevingsfactoren

• Temperatuur
  

 Dier past zich aan aan de temperatuur in zijn/haar leefgebied.

• Licht
  

 bepaald het ritme van eten, verzorgen en slapen. (dagelijks ritme: bioritme)

 - winterperiode: weinig licht --> rustperiode

 - voorjaar en zomer: veel licht --> voortplanten

Waarom is water zo
belangrijk voor dieren?

A-biotische omgevingsfactoren

• Water
  

 waterhuishouding actief regelen:

              -->  systemen voor het opnemen van water en voor het voorkomen van uitdroging.

 - Landdieren verliezen water door ademhaling, urineren en zweten

             --> aanvullen door te drinken.

 - Tijdens schemer en nacht een hogere luchtvochtigheid en lagere temperatuur 

                  (oftewel: minder water verbruik).

 - Jonge en zieke dieren kwetsbaarder voor watertekort.

 - ad libitum water geven = onbeperkt via automatische watervoorziening

 - stelregel water geven: 10-15% van zijn lichaamsgewicht aan vocht nodig heeft voor gewoon onderhoud

A-biotische omgevingsfactoren

• Lucht
  

 landdieren: zuurstof uit lucht

    --> zorg voor voldoende verse lucht (ventilatie: natuurlijk of kunstmatig)

 waterdieren: zuurstof uit water

    -->  zorg voor voldoende vers water: pomp

• Luchtvochtigheid
  

 is de hoeveelheid water die in de lucht zit (RV)

 RV 10% = heel droge lucht, RV 90% = heel vochtige lucht

 meeste dieren: RV 60-70% optimaal

 jonge dieren kunnen uitdrogen bij een te lage RV

Omgevingsfactoren en huisvesting

Kijkend naar het klimaat waar het dier vandaan komt, kan je met de huisvesting hier rekening mee houden:

• Temperatuur
  
• Luchtvochtigheid
  
• Licht
  
• Ventilatiecapaciteit
  

Hoe kun je de optimale temperatuur voor een dier bepalen?

Huisvesting: temperatuur

Optimale omgevingstemperatuur --> de temperatuur waarbij de dier zich het prettigst voelt

• Sommige diersoorten de temperatuur overdag en in de nacht verschillend:
  

 - maak gebruik van tijdschakelaars op warmtelampen

 - min/max-thermometers: 

     

• Kijk ook naar het dier:
  

 - te koud

  dieren liggen bij elkaar, kruipt in elkaar, zetten hun vacht op

 - te warm

  dieren gaan zo languit mogelijk liggen, bij elkaar vandaan, zoeken de koelste plaats op (zoals roosters, in mest of water), bevuilen het hok vaker en hijgen meer

Waarom is het gevaarlijk als de luchtvochtigheid te laag is?

Huisvesting: luchtvochtigheid

• Relatieve luchtvochtigheid (RV):
  

 De hoeveelheid waterdamp in de lucht bij een bepaalde temperatuur, uitgedrukt als % van de maximale hoeveelheid waterdamp die de lucht kan bevatten bij die temperatuur.

    --> gemeten met een hygrometer

• Absolute luchtvochtigheid:
  

 De hoeveelheid waterdamp in de lucht uitgedrukt in g/l.

• Te droge lucht:
  

  --> Dieren kunnen last krijgen van luchtwegen en zelfs uitdrogen

     - vooral bij amfibieën goed in de gaten houden (huid is niet beschermt tegen uitdrogen)

• Te vochtige lucht:
  

   --> verhoogt de kans op ziektes (ideaal voor bacteriën en schimmels)

Huisvesting: licht

Daglicht of kunstmatig UV-licht soms belangrijk voor vitamine D aan te maken en de calciumhuishouding (vooral voor reptielen en amfibieën).

Licht heeft invloed op:

• Opname voer en water
  

 zonder licht niet zichtbaar waar dit zich bevindt

• Gedrag
  

 dag- en nachtritme

• Gezondheid
  

 donkere omgeving is aantrekkelijk voor parasieten

• Voortplanting
  

 bronst en eileg

Huisvesting: ventilatie

Voor ademhaling is zuurstof nodig:

  - landdieren halen die uit de lucht

  - vissen uit het water

 dus: verse, zuurstofrijke lucht en zuurstofrijk water is belangrijk: vooral bij meerdere dieren in een (kleine) ruimte

Luchtverversing door natuurlijke of kunstmatige ventilatie:

 - brengt verse, zuurstofrijke lucht in het verblijf

 - voert stank en schadelijke stoffen af (zoals ammoniak, koolmonoxide, (fijn)stof en ziektekiemen)

 - voer je warmte af

Lucht mag geen hoge concentratie ammoniak bevatten (uit mest en urine), voorkomen door:

- De mestkelders voldoende af te sluiten

- Regelmatig uit te mesten

- Goed te ventileren

kunstmatige ventilatie

natuurlijke ventilatie

Huisvesting: ventilatie

• Natuurlijke ventilatie
  

 koude lucht daalt en warmte lucht stijgt op

• Mechanische ventilatie
  

 werk je met ventilatoren:

      - overdruksysteem

        ventilator blaast koude lucht in het verblijf

        warme lucht verdwijnt door ventilatieroosters

      - onderdruk systeem

        ventilator zuigt de warme lucht naar buiten

        koude lucht komt via openingen in de zijwand naar binnen

Aan de slag!

Hoofdstukvragen:

- 12 Geiten

Leeractiviteiten:

 1.4 Hanteren / fixeren schooldieren 

1.8 Namen van dieren

joinmyquiz.com 

konijn - code: 4147 5438

knaagdieren - code: 1552 3182

diergroepen in de dierentuin - code: 2745 0734