2.4 Spanning in de steden

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

2.4 Spanning in de steden

Leerdoelen

1. Hoe ziet het verstedelijkingspatroon in Brazilië eruit en hoe is dit patroon ontstaan?

2. Hoe zijn de verschillen tussen arm en rijk in de Braziliaanse steden zichtbaar, te verklaren en te verkleinen? 

Benodigde voorkennis 

nnn

Je weet wat urbanisatiegraad en -tempo is;
Je weet wat (ruimtelijke)segregatie is;
Je weet wat push- en pull factoren zijn;

Regio's

Verschil verstedelijking

tussen de regio's aan

de kust 

• noordoosten
• zuidoosten
• zuiden

De oudste steden liggen in Noordoost-Brazilië. In het achterland verbouwden de Portugese kolonisten op grote landbouwbedrijven suikerriet. Via de steden werd suikerriet uitgevoerd en werden slaven uit Afrika voor het werk op de suikerrietplantages aangevoerd. Bahia do Salvador was toen de hoofdstad van de kolonie. 

Zuidoosten later, redenen:

18e eeuw: mijnbouw,

19e eeuw: toenemende economische en politieke macht (mijnbouw, koffieteelt en hoofdstad na onafhankelijkheid)

vanaf 1930: vooral industrialisatie

zuiden aparte ontwikkeling, want vestigingsgebied Europese immigranten

Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw (1850) middelgrote en kleinere steden, waar de handel in landbouwgewassen belangrijk werd.

Verstedelijkingspatroon: een historische erfenis

De concentratie van steden in de kustgebieden stamt uit de koloniale periode -> grote rol in handel in land- en mijnbouw



Oudste steden in noordoosten:

- schepen vertrokken hiervandaan met suikerriet, tabak en katoen naar Europa

- schepen arriveerden met tot slaaf gemaakten uit Afrika



Na de onafhankelijkheid verstedelijking in het zuiden:

- eerst door de export van koffie uit het gebied rond São Paulo

- later door de industrialisatie

Verstedelijkingspatroon: een historische erfenis

Het demografisch zwaartepunt bewoog met het economisch zwaartepunt mee.

Mensen trekken naar het werk toe. Zowel binnenlandse uit buitenlandse migratie. O.a. miljoenen Europeanen richting het zuidoosten van Brazilië. 

 



Steden ontstaan 

• aan het water
  
• waar handel is
  
• waar grondstoffen zijn
  

Verschuivingen in het verstedelijkingspatroon

In de grote miljoenensteden in het zuiden was niet voldoende woningen en werk voor de toestroom van zoveel migranten.

Twee belangrijke besluiten van de overheid:

Besluit 1: Brasília werd midden in de cerrado ontwikkeld om het binnenland te ontwikkelen -> nu 3 miljoen inwoners

Besluit 2: Manaus werd een vrijhandelszone waardoor veel internationale bedrijven zich midden in het tropisch regenwoud vestigden -> nu meer dan 2 miljoen inwoners

Stedelijke spreiding

Brasilia: 

1  Vervangt Rio Janeiro als hoofdstad 

2 ontsluiting economische activiteit, met name platteland

Manaus:

1 Rubberplantages

2 Vrijhandelszone SEZ

De hoofdstad Brasilia

Brasilia moest als nieuwe, neutrale hoofdstad van het land dienen ter vervanging van Rio de Janeiro. Een belangrijk doel was de economische ontwikkeling van het Braziliaanse achterland.

Het ontwerp van de stad is gemaakt door Lúcio Costa. Hij heeft de stad verdeeld in verschillende sectoren. Vanuit de lucht vertoont Brasília de vorm van een vliegtuig. In de cockpit zetelt de regering, de romp is het zakencentrum en de vleugels zijn de woonwijken.

In 1956 beloofde Juscelino Kubitsch een hoofdstad te bouwen in 4 jaar als hij gekozen werd als president

Kathedraal van Brasilia

www.google.com

Welk ecosysteem het meest te lijden onder de verstedelijking

1. Tropisch regenwoud
2. de Pantanal
3. Het Atlantisch regenwoud
4. de Caatinga

Wat is de belangrijkste voorwaarde voor een stedelijk netwerk?

1. bedrijven
2. overheid
3. infrastructuur
4. instellingen

Verstedelijking

De verstedelijkingsgraad van Brazilië is met bijna 88% heel hoog.

- in São Paulo en Rio de Janeiro wonen 15% van alle Brazilianen

Het verstedelijkingstempo ligt juist laag:

- wel hoger in het binnenland dan in de kustzone

- belangrijke oorzaak: grootgrondbezit dwingt 

mensen naar de stad te verhuizen

Oorzaak hogere urbanisatietempo bij kleine & 

middelgrote steden in binnenland?

Ook mondiaal maakt het deel uit van een stedelijk netwerk van wereldsteden.

Wat is een ander woord voor verstedelijkingsgraad?

1. urbanisatietempo
2. verstedelijkingstempo
3. urbanisatiegraad

Hoeveel procent van de Brazilianen woont in steden?

1. 25%
2. 55%
3. 76%
4. 90%

Wat zijn gated communities

1. Een wijk met alleen maar arme mensen
2. Een wijk met hoogopgeleiden.
3. bewaakte woonbuurten met een hek eromheen
4. Een wijk met favela's

Favela’s

 zelfbouwwijken:

- heten in Brazilië favela’s

 - aanleiding bouw: woningtekort

 - omvang steden + gebrekkige infrastructuur = veel reistijd en reiskosten naar het werk

Stereotiepe beeld van favela’s:

- woningen zijn van bij elkaar  geraapte bouwmaterialen

- bewoners leven onder de armoedegrens

- geen waterleiding, riolering en stroomvoorziening

- (drugs)criminelen zijn de baas

Favela’s

Werkelijkheid in de meeste favela’s is anders.

VB: Rocinha

- grootste favela van Rio de Janeiro

- bijna alle bewoners hebben een redelijk inkomen en pensioen

- kinderen gaan naar school

- huizen zijn van steen en hebben wifi                                                 

- merendeel is preto of pardo

Nadeel wonen in favela voor sociale ladder?

Discriminatie op arbeidsmarkt

Favela's 

Alle favela’s zijn op een informele manier ontstaan:

- bewoners zijn geen eigenaar van huis of grond

- wet om te beschermen tegen huisuitzetting

Favela bewoners worden regelmatig gediscrimineerd:

- sollicitaties, toelatingen

- adres heeft een slechte naam door beeld van veel criminaliteit

Kenmerken favela's 

- Geen bescherming tegen extreme weersomstandigheden / gebouwd op meest kwetsbare plekken in de stad (steile heuvels/ rivieroevers)

- Meerdere personen in dezelfde woonruimte

- Beperkte toegang schoon drinkwater

- Onvoldoende sanitaire voorzieningen

- Onzeker bezit woning

Favela

Favela (Sao Paulo)

Gated community

Alphaville 2020

Eerste gated community Alphaville uit 1974 Sao Paulo

 Aanleiding bouw: criminaliteit  en files

-buiten Sao Paulo

- gekochte grond door projectontwikkelaars 

- 20.000 inwoners 2.000 bedrijven

- meerdere scholen en universiteit

Gevolg?

Ruimtelijke en maatschappelijke segregatie

Sociale ongelijkheid in Rio

Bolsa Família en sociale mobiliteit

Sinds de periode van economische groei in het begin van de 21e eeuw groeide het inkomen van de arme Brazilianen en nam de sociale ongelijkheid af. Dat was te danken aan het beleid van president Luiz da Silva. Een belangrijk programmaonderdeel van zijn beleid was de Bolsa Família. Sinds 2003 krijgen gezinnen die onder de armoedegrens leven, geld van de overheid. Gaan kinderen naar school, en zijn ze gevaccineerd, dan krijgt de moeder van het gezin een maandelijkse toelage

Problemen en oplossingen

Beleid overheid: schoonvegen favela’s voor dure huizen en winkelcentra 

Beleid overheid anderzijds: Minha Casa, Minha Vida (mijn huis , mijn leven) waarbij miljoenen huizen voor de lagere inkomens worden gebouwd.

Kritiek op Minha Casa, Minha Vida:

- slecht bereikbare locaties leiden tot meer files en luchtvervuiling 

 - veel corruptie bij welk bouwbedrijf er mag bouwen

 - beroerde bouwkwaliteit, beperkt aantal voorzieningen

Lezen en verwerken

Maken volgende opdrachten van par. 2.4 

2 t/m 7

Leerdoelen

1. Hoe ziet het verstedelijkingspatroon in Brazilië eruit en hoe is dit patroon ontstaan?

2. Hoe zijn de verschillen tussen arm en rijk in de Braziliaanse steden zichtbaar, te verklaren en te verkleinen?