Thema 5 erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Thema 5 Erfelijkheid

Ieder mens is uniek

• ...maar soms lijk je toch op elkaar
• oogkleur, bloedgroep, bouw enz.
• hoe dan..?
  

Jouw bouwbeschrijving

In de kernen van al jouw cellen zit de bouwbeschrijving voor jouw lichaam

Doel

Je kan de begrippen DNA, gen, genoom, eiwitten, chromosoom en allel beschrijven en je kan uitleggen wat de begrippen met elkaar te maken hebben

FENOTYPE EN GENOTYPE

GENOTYPE

De informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme. 

FENOTYPE

Wat je ziet van een eigenschap

Welk voorbeeld wordt allen bepaald door het genotype?

1. haar met extensions
2. de witte haren van een albino
3. een bruin gekleurde huid na een weekje zonnen
4. een gebit met een beugel

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

In de celkern zitten de chromosomen

Dit zijn een soort draden die grotendeels uit DNA bestaan

Je DNA bevat de bouwbeschrijving voor jouw lichaam

Elke cel bevat 23 chromosomenparen (totaal dus 46)

Geslachtscellen bevatten 23 chromosomen (géén paren)

Alle chromosomen samen vormen het genoom

Geslachtschromosomen

• Het 23e paar noemen we de geslachtschromosomen

• Vrouwen hebben twee dezelfde (X)

• Mannen hebben twee verschillende (X, Y)

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen

• Een chromosoom bestaat uit een lange opgerolde draad DNA

• Die draad heeft de vorm van een wenteltrap

• Elke trede is opgebouwd uit twee stoffen (er zijn er vier)

• De volgorde van die stoffen bepaald de code!
• De code voor het maken van eiwitten
  

Eiwitten

• Eiwitten regelen alles wat er in een cel gebeurd
• Ze bepalen jouw eigenschappen
• Een gen is een stukje DNA met informatie voor één eigenschap
  

allel

• Een gen kan verschillende varianten hebben
• Zo'n variant noem je een allel
• Chromosomen komen in paren voor...
• Dus minimaal twee allelen per eigenschap
• Voor veel eigenschappen meer dan twee allelen
  

Welke eiwitten waar?

Elke cel maakt alleen de eiwitten die de cel nodig heeft.

Bijvoorbeeld hemoglobine in rode bloedcellen

melanine (pigment) in ogen en haren

Boek

Maak van BS 1 de opdrachten 1 t/m 10

Welkom

Telefoon in telefoontas

Tas van tafel

Waardoor lijk je op je ouders?

M/V ?

Zijn alle eigenschappen erfelijk?

Genotype en fenotype

De informatie op al je genen: genotype

Wat je ziet van een eigenschap: fenotype

Het fenotype wordt op drie manieren bepaald:

• volledig door genotype (erfelijk)
  

• volledig door invloeden uit de omgeving (niet erfelijk)
  

• door een combinatie van beiden

Aangeboren aandoeningen

• Kunnen ontstaan door schadelijke stoffen of ziekteverwekkers (bv door rodehondvirus)

• Door een fout in het aantal chromosomen (Down)
• Door een fout in de structuur van een chromosoom   (kleurenblindheid) Erfelijke aandoening
  

Prenataal onderzoek

Sommige aandoeningen kunnen al tijdens zwangerschap worden ontdekt

Echo (geluidsgolven)

Vruchtwaterpunctie: in vruchtwater zitten cellen vd foetus

Vlokkentest: cellen uit de placenta

Opdrachten

Maken: 11 t/m 24