Stijlfiguren H4/5

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

stijlfiguren

Vandaag

Leren jullie:

1. wat stijlfiguren zijn

2. welke stijlfiguren er zijn

3. zelf enkele stijlfiguren toepassen

stijlfiguren >>

iedere afwijking van het 'normale' taalgebruik 

Bedoeld om de tekst meer zeggingskracht te geven

welke stijlfiguren moet je allemaal kunnen (her) kennen?

1. enumeratie/opsomming

2. antithese/ tegenstelling

3. paradox= schijnbare tegenstelling

4. understatement

5. eufemisme

6. herhaling/ repetitio

7. anticlimax

8. climax

9. parallellisme

10. pleonasme

11. tautologie

12. hyperbool

13. retorische vraag

14. ironie/sarcasme/cynisme

15. woordspeling

16. archaïsme

17. neologisme

1. opsomming/enumeratie

een opsomming van een aantal zaken die bij elkaar horen

2. tegenstelling/ antithese

twee tegenovergestelde zaken worden tegenover elkaar gezet in 1 zin: 

zwart wit

lang kort

3. een paradox

Een paradox is een schijnbare tegenstelling.

Bijv: "Ik kan een boek vol schrijven over de dingen die ik niet weet". 

Dat is een schijnbare tegenstelling. 

De paradox is:  een boek vol schrijven met dingen die je niet weet, is niet mogelijk .

''Voor de miljoenste keer: ik overdrijf niet!'' 

Deze persoon zegt niet te overdrijven, maar zegt wel '' voor de miljoenste keer''. 

Dat is toch wel een beetje overdreven, misschien zegt hij het pas voor de tiende keer. Een schijnbare tegenstrijdigheid dus.

4. Een understatement 

Een mededeling wordt inhoudelijk  minder sterk weergegeven, maar werkt daardoor versterkend.

• Die Christiano Ronaldo kan wel een aardig balletje trappen.
• Vandaag hebben we het Witte Huis gezien, best een leuk stulpje.
• Mijn wortelkanaalbehandeling was een beetje vervelend.
• Een miljoen is een leuk zakcentje.

5. eufemisme

Vervelende boodschappen zijn niet leuk om te brengen. Daarom verpakken we ze vaak in woorden die luchtiger zijn en positiever klinken. Dat kan met de stijlfiguren eufemisme en understatement. Door een eufemisme verandert de inhoud van de mededeling niet echt, alleen de stijl.

Voorbeelden van een eufemisme: 

sterven: heengaan / iemand naar zijn laatste rustplaats brengen/ rustig ingeslapen zijn

WC: het kleinste kamertje. 

werkloos zijn:  werkzoekend zijn, tussen twee banen in zitten.

nog wat voorbeelden van eufemisme

Ouden van dagen werden bejaarden werden ouderen werden senioren. 

Zij is heel wat zwembandjes kwijt.

Uw zoon heeft een heel eigen manier van communiceren met de docent.

Gerrit heeft vannacht ongewenst bezoek gehad …

Helaas gebruiken politici eufemismen vaak om de waarheid te verbloemen en daardoor heeft het verschijnsel een negatief imago gekregen.

Deze wijk heeft te maken met probleemjongeren (= criminaliteit).

Ons beleid in de gezondheidszorg is een gevolg van de terugtredende overheid (= zoek het zelf uit).

6. herhaling/repetitio

Woorden of reeks van woorden wordt herhaald.

7. climax

Een reeks woorden die in betekenis steeds sterker worden.

Bijvoorbeeld: Hij werd kwaad, woedend, nee, witheet toen hij dat zag.

8. anticlimax

Een stijlfiguur waarbij je een serie of opsomming maakt waarvan de delen steeds kleiner, zwakker of minder belangrijk worden. Het is het tegenovergestelde van een climax dus.  

Meestal is dat lachwekkende bedoeld.

      

Bijvoorbeeld:

Hij dacht een auto te hebben gewonnen, maar het was zelfs geen fiets. Zijn prijs was een zakradiootje.

Hij won de marathon van New York, Londen,  Eindhoven en die van Bakel.

Deze fraaie woning heeft een ruime woonkamer op het zuiden, ligt in een prachtig landelijk gebied, heeft een schitterend gerenoveerde badkamer en wordt verwarmd met dit rustieke houtkacheltje.

0

'Bloed, zweet en tranen' - wat is dit voor stijlfiguur?

Ik heb het goed gedaan, maar ook zo fout gedaan.
Als ik terugkijk in de tijd.

Welke stijlfiguur herken je hier?

1. herhaling
2. tegenstelling
3. opsomming

Een lach met tranen, zo voel ik mij vandaag.
Geproefd van het leven, zoveel vrienden ongekend.

Welke stijlfiguur herken je hier?

1. herhaling
2. tegenstelling
3. opsomming

Met bloed zweet en tranen, zei ik, rot hier nu maar op.
Met bloed zweet en tranen,
Zei ik vrienden, dag vrienden, de koek is op.

Welke stijlfiguur herken je hier vooral?

1. herhaling
2. tegenstelling
3. opsomming

Rampen bedreigen het menselijk leven, knolraap en lof, schorseneren en prei
Waar zijn geloof, hoop en liefde gebleven, knolraap en lof, schorseneren en prei
* Welke stijlfiguur/ stijlfiguren herken je hier?

1. opsomming en herhaling
2. tegenstelling en herhaling
3. herhaling
4. tegenstelling en opsomming

Hij won die miljoenen niet, die Mini niet en zelfs geen 'eigen geldje'.

Dit is duidelijk een...

1. opsomming
2. climax
3. anticlimax

Welk stijlfiguur zie je in de uitspraak:
'Wil je vrede, bereid je dan voor op de oorlog.'

Ik snap nu heel goed wat een stijlfiguur is! Ik kan ze herkennen in een tekst en ik kan er ook wel eentje zelf verzinnen.

1. Dat geldt voor mij.
2. Dat geldt een beetje voor mij.
3. Dat geldt bijna helemaal voor mij.
4. Dat geldt niet voor mij.

Lodewijk van Deyssel

Ik houd van het proza, dat op mij toedruist, op mij aanraast, op mij neerdondert in een stormende stortvloed van passie.

Ik houd van het proza, dat onbewegelijk en ontzaglijk is als bergruggen.

Ik houd van het proza, dat dartelt en jubelt als een waaiend zomerwoud vol vogels.

Ik houd van het proza, dat ik daar zie staan met zijn volzinnen, als een stad van marmer.

Ik houd van het proza, dat over mij daalt als een gouden sneeuw van woorden.

9. Parallellisme

Een speciale vorm van herhaling is het parallellisme. Opeenvolgende zinnen hebben steeds hetzelfde begin met als effect dat de nadruk nog sterker is dan bij de herhaling van een enkel woord. 

 

10. pleonasme

Een pleonasme ontstaat als je een eigenschap van een zaak of persoon nog eens uitdrukkelijk omschrijft, terwijl het begrip die eigenschap (zaak/persoon) toch al heeft.

Voorbeelden: 

blauwe smurf (een smurf is altijd blauw), 

ronde bal (een bal is altijd rond) 

witte sneeuw (sneeuw is altijd wit).

 

11. tautologie

Bij een tautologie wordt eenzelfde begrip twee keer genoemd. Het zijn woorden van dezelfde woordsoort die hetzelfde betekenen.

Voorbeeld: Ik heb me gehaast naar het station, maar ik heb de trein echter niet gehaald.

In dit voorbeeld  hebben maar- en -echter-dezelfde betekenis en daarom is deze zin fout. Eén van de woorden moet je weglaten.

12. hyperbool

De hyperbool is de stijlfiguur van overdrijving. Een reden om een hyperbool te gebruiken kan zijn om bijvoorbeeld een emotie of een mening extra nadruk te geven. Maar ook variatie in schrijfstijl en humor kunnen redenen zijn om de hyperbool te gebruiken.

1. Mijn ogen vielen uit mijn doppen:

Je kunt best verrast zijn door iets, maar je ogen zullen onmogelijk uit je oogkassen vallen...

2. Ik schrok mij kapot!

Van schrikken ga je niet kapot...

3. Ik ga dood van de honger

In het westen is zodanig voedsel beschikbaar dat vrijwel niemand omkomt van de honger, als je een aantal uren niet gegeten hebt en trek hebt is deze uitspraak dus overdreven..

4. Het duurde een eeuw voordat zij kwam

13. retorische vraag 

Een retorische vraag is een stijlfiguur waarbij een vraag wordt gesteld, waarop men geen antwoord verwacht. 

Het is de bedoeling dat de ontvanger zich aangesproken voelt en voor waarheid aanneemt wat de zender suggereert.

14. ironie, sarcasme, cynisme

14. ironie, sarcasme, cynisme

Het gaat om drie vormen van ‘spot’, maar ze zijn heel verschillend in karakter én sterkte. Je zou ze kunnen omschrijven met woorden die de aard van een smaak aanduiden, in oplopende intensiteit: 

ironie is mild, 

sarcasme is scherp, 

cynisme is bitter.

Vaak wordt het tegenovergestelde gezegd van wat wordt bedoeld. Als iets heel vervelend is, kun je ironisch uitroepen: 'Nou, fijn zeg! '

Ook bij sarcasme wordt soms het tegenovergestelde gezegd van wat bedoeld wordt. Je moet dus weet hebben van de situatie om deze vormen van spot te herkennen.

1. Ironie: fijne, milde spot; schertsend

– De spellingregeling over de tussen-n, daar hebben ze nou

    echt hun best op gedaan.

– Steeds weer klinkt de roep om een apart ironieteken,

   bijvoorbeeld het omgekeerde vraagteken. Maar de ironie wil

   dat zo’n teken al lang bestaat: de smiley.

2. Sarcasme: bijtende, scherpe spot; kwetsend

– Ik zou je niet graag willen beroven van het genoegen om mij

   nu eindelijk eens te laten zien hoe slim je bent.

– Je hebt heel hard gewerkt op je mobieltje, zei hij sarcastisch,

    maar kun je mij toch even helpen met tafeldekken?

3. Cynisme:  wrede, bittere spot; zwartgallig

Cynisme komt vaak voort uit een pijnlijk ongeloof in het goede van de mens, of uit een gevoel van machteloosheid vermengd met woede.

– Ach, een hond is tenminste goedkoper dan een kind.

– Tja, als je een paar wedstrijden niet scoort heeft niemand

    meer belangstelling voor je, zei hij cynisch.

15.  woordspeling 

als je doet wat je deed

krijg je wat je kreeg

16. archaïsme

Een neologisme betekent de vorming van een nieuw woord. Dat kan gemaakt met woorden uit een andere taal of met alleen Nederlandse woorden.  

De term ‘neologisme’ wordt meestal gebruikt voor woorden die bestaan uit Nederlandse woorden waarmee een nieuw Nederlands woord gemaakt wordt.

Ieder jaar komen er heel veel nieuwe woorden bij.  

Veel neologismen kunnen ook ontstaan  omdat twee woorden worden samengevoegd en/of verkort. 

Bijvoorbeeld ‘bionade’ (biologische limonade) 

sjoemelsoftware en furbyfluisteraar. 

Bokitoproof

boomer

instadrammer

flexit= stoppen met flexibel vegetarisme om volledig vegetarisch te worden

databeet=persoon met een lage datageletterdheid: weet niet hoe data gelezen of geïnterpreteerd moet worden

ik snap

1. alles
2. de helft
3. driekwart
4. niets

ik wil nog uitleg over

Zelf aan de slag

• Kijk naar je tekst van dinsdag
• Kan je drie stijlfiguren toepassen?
• Welke werkt goed (voor jou)?

Vul hier je zin met stijlfiguur in (en benoem het stijlfiguur dat we zien).