3.1 Armoede in de 19e eeuw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

3.1 - Armoede in de 19e eeuw

In deze les

• Introductie nieuw hoofdstuk
• Planning
• Instructie paragraaf 1
• Aan de slag 

Oriëntatie

Lees de oriëntatie in je boek:

In 1925 kreeg je geen geld van de overheid (uitkering) als je ziek was en niet kon werken. Ook moest je de dokter en het ziekenhuis zelf betalen. Soms hielp de kerk met geld of ziekenzorg. Bijvoorbeeld met een opname in dit katholieke sanatorium, een speciaal ziekenhuis voor kinderen met tuberculose (tbc). Dat was toen een dodelijke ziekte, waartegen geen medicijnen bestonden. Genezen lukte alleen door gezond te eten en maandenlang te rusten in de frisse buitenlucht.

Tegenwoordig krijgen mensen wél een uitkering als ze werkloos of ziek zijn. En iedereen kan zo nodig naar een dokter. Die maatregelen passen bij een verzorgingsstaat. Dat is een samenleving waarin alle burgers van de overheid een inkomen en gezondheidszorg krijgen, als ze dat nodig hebben.

De vraag van dit hoofdstuk is: Hoe ontstond in Nederland een verzorgingsstaat?

Vraag van dit hoofdstuk

• De vraag van dit hoofdstuk is: Hoe ontstond in Nederland een verzorgingsstaat?

Wat houdt 'de verzorginsstaat' volgens jou in?

Wat is een verzorgingsstaat?

1. Een land waarin de regering zorgt voor mensen die ziek, gehandicapt, oud of werkloos zijn.
2. Een land waarin de mensen die er wonen heel gelukkig zijn, ook al zijn ze ziek, oud, gehandicapt of werkloos
3. Een regering die heel goed voor zichzelf zorgt en andere aan hun lot .overlaat
4. Een staat die zorgt voor goede snelwegen, bruggen, spoorlijnen, zodat de handel kan groeien.

Hoe wordt dat betaald - de verzorgingsstaat?

Lesdoelen

Aan einde van les kun je de volgende vraag beantwoorden:

• Je kunt uitleggen waarom verschillende groepen mensen in de 19e eeuw in armoede leefden.

Let op: deze vraag komt aan het eind van de les terug.

§ 1.1 Mensen in de problemen

• Tot 1870 wonen de meeste mensen in Nederland in kleine of grote dorpen op het platteland.
• Seizoensarbeiders werken voor weinig geld op grote boerenbedrijven.
• Daarnaast waren er ambachtslieden, zij waren ook arm omdat mensen vaker goedkopere spullen kochten die in de fabrieken werden gemaakt.

Een schilderij van Albert Anker waarop soep wordt uitgedeeld aan armen.

Gevolgen van de 

industrialistatie

• Na 1870 komt in Nederland de industrialisatie op gang
• Arbeiders (meestal vroeger boeren en landarbeiders) trekken naar de stad: urbanisatie

• Steden groeien snel: er moeten snel woningen worden gemaakt/gevonden

Wat weet je nog over de sociale kwestie?

Woonomstandigheden

1. Donkere, vochtige huizen zonder elektriciteit.
2. Veel mensen in één kamer, soms wel 3 gezinnen bij elkaar.
3. Eenzijdig voedsel.
4. Slechte hygiëne, riolering en watervoorziening.

In sommige delen van Noord- en Oost-Nederland 

was het trouwens niet veel beter...

Een plaggenhut met heideplaggen bedekte hut. Ze waren te vinden in de armste gebieden van Nederland, vooral in Drenthe, Friesland en Overijssel en werden bewoond door de allerarmste arbeiders, vaak met grote gezinnen. Een plaggenhut was een eenvoudig bouwwerk, meestal gedeeltelijk uitgegraven en zonder zijmuren zodat het dak op grondhoogte begon. Het dak was bekleed met plaggen die uit het omliggende land werden gehaald.

Leefomstandigheden zorgen voor ziektes

• Slechte hygiëne zorgt voor besmettelijke ziektes zoals cholera en TBC
• Duizenden slachtoffers
  
• Hoog kindersterftecijfer door slechte voeding 
• Geen ziekenhuizen tot 1850

Kinderarbeid

• Goedkoper dan volwassenen.

• Nauwelijks onderwijs gehad.
• Noodzakelijk voor onderhoud gezin.
• 14 uur per dag - 6 dagen
• Veel ongelukken
  

Hulp aan armen in de 19e eeuw

• Bij ziekte of werkloosheid klopte je in eerste instantie aan bij familie.
• Geen familie? Dan was je afhankelijk van liefdadigheid.
• Liefdadigheid in de 19e eeuw kwam van de kerk of rijke burgers.
• Deze liefdadigheid bestond uit: voedsel en kleding.
• Om liefdadigheid te ontvangen moest je: het écht nodig hebben, je netjes gedragen, dankbaar zijn en naar de kerk gaan.
• Zieken, gehandicapten en ouderen waren hier bijv. afhankelijk van.

Een schilderij van Albert Anker waarop soep wordt uitgedeeld aan armen.

Waarom leefden verschillende groepen mensen in de 19e eeuw in armoede?

Heb je de uitleg begrepen?

Ja

Niet helemaal maar ik kom er zelfstandig wel uit

Nee, ik vraag hulp aan een klasgenoot

Nee, ik schuif aan voor extra instructie

Aan de slag

• Je kan nu maken: opdr. 1 t/m 5 (paragraaf 1)
• Klaar? Je mag verder werken
• Volgende les: Paragraaf 1 - Deel 2

§ 1.2  Wat deed de regering?

• De rol van de overheid (landelijk en gemeentelijk) was erg klein: zij zagen het niet als hun taak.
• Sommige gemeenten hadden een armenfonds. Dit fonds was niet verplicht en het geld was beperkt: op was op.

De Goudsbloemgracht in de Amsterdamse wijk Jordaan uit 1850. Het is eigenlijk helemaal geen gracht, maar een sloot met aan beide kanten zeer slechte woningen. De hygiëne was slecht. Er was geen schoon drinkwater, geen riool, geen wc's. Regenwater werd verzameld in tonnen.

Armenwet van 1854

• Wet aangenomen uit angst voor diefstallen en rellen
• Alléén armen die niet door familie of kerk werden geholpen kregen hulp.
• Het was een landelijke wet maar gemeenten moesten hem zelf betalen en uitvoeren. Denk aan gratis eten of geen huur betalen.
  
• De rol van de overheid in de armoedebestrijding werd hierdoor groter dan de gemeenten wilden.

De Armenwet zoals gepubliceerd in 1854

Parlement 19e eeuw

                      

• Alléén mannen die gekozen waren door rijke burgers
• Sociale wetten vonden ze niet belangrijk
  

Liberalen aan de macht

De liberalen streefden naar vrijheid:

• Mensen moeten zoveel mogelijk zelf doen.
• Iedereen moet voor zich zelf zorgen.
• De overheid is er niet voor om problemen op te lossen.

Sociale Kwestie

• De slechte woon- en werkomstandigheden van de arbeiders zijn duidelijk zichtbaar. Het zoeken naar een oplossing hiervoor heet: de Sociale kwestie.
• Arbeiders gaan zich organiseren in vakbonden. Hierdoor komen er ook meer stakingen voor.
• De 'rijken' krijgen ook last van de problemen van de arbeiders: ongelukken en  stakingen in de fabrieken, en zeer besmettelijke ziekten.

Socialisten               

• Iedereen is gelijk!
  
• Overheid moet er alles aan doen om arbeiders te beschermen (actieve rol).
• Armoede is de schuld van de rijke fabriekseigenaren.
• Probleem: Bijna geen socialisten in het parlement.
  

Confessionelen                      

• Confessie betekent: geloof
• Zowel protestant als Rooms-katholiek
• Ongelijkheid omdat 'God het zo wil'
• Elkaar helpen als goede christenen
• Werkgevers en werknemers moeten er samen uitkomen (zonder ruzie)

OPDRACHT

ZELFSTANDIG WERKEN

MAKEN OPDRACHTEN § 1.2
7 TOT EN MET 10
KLAAR? LEZEN IN LESBOEK

Mensen in de problemen

• Voor 1870 --> Merendeel werkt en woont op het platteland
• Na 1870 --> Merendeel woont in de stad + werkt in fabrieken (industralisering)

Leefomstandigheden

• Wonen in donkere, vochtige huizen zonder elektriciteit
• Wonen in 1 kamer, soms met meerdere gezinnen in 1 huis
• Hygiëne was heel slecht. Geen riolering en schoon water.
• Eenzijdig eten, vaak aardappelen en brood.

Wat deed de regering hieraan?

• 1854 --> Armenwet = hulp wanneer een arm iemand geen hulp kan krijgen van zijn of haar familie of van de kerk
  
• Later ook ´sociale wetten´ = wetten die gevolgen van armoede, ziekte, ouderdom en werkeloosheid bestrijden

Slechte leefomstandigheden

Daardoor:

• besmettelijke ziektes zoals cholera, tyfus en tuberculose

Armen

werkten vanaf 12 jaar in fabrieken

14 uur per dag

6 dagen in de week

veel ongelukken in de frabrieken maar geen geld voor dokter

Groepen die niet konden werken

zieken, gewonden, alleenstaande, gehandicapten en ouderen 

konden niet werken en werden vaak geholpen door de kerk of andere armen. 

Rijke gaven soms wel eens brood, kleding of geld aan de armen --> liefdadigheid

Wat deed de regering?

Er waren geen sociale wetten (wetten die gevolgen van armoede, ziekte, ouderdom en werkeloosheid bestrijden)

Er was 1 wet: Armenwet (1854) 

Als je geen familie of kerk had die voor je kan zorgen kwam er geld uit het armenfonds. Maar op is op..... 

Socialisten

Confessionelen

Liberalen

Overheidsbemoeienis

Arbeiders

Vooruitstrevend (progressief)

! Gelijkheid !

Geen overheidsbemoeienis

Arbeiders EN fabrikanten

Alles bij het oude (conservatief)

! Geloof !

Geen overheidsbemoeienis

Fabrikanten

Alles bij het oude (conservatief)

! Vrijheid !

Links

Midden/rechts

Rechts

Veranderingen (wel sociale wetten)

• 1874: Kinderwetje van Van Houten: bepaalde dat niemand onder de 12 mocht werken.
• 1901: Leerplicht: Kinderen van 6 tot 12 verplicht naar school
• 1901: Ongevallenwet: Kreeg een kleine uitkering wanneer er een ongeval was op de werkvloer.
• 1901: Woningwet: Woning moest aan bepaalde eisen voldoen.

Andere veranderingen

1.  Betere leefomstandigheden --> verbetering stadsreiniging en riolering --> daarna minder ziektes
2. Vakbonden werden opgericht (samen sta je sterker)
3. onderlinge verzekeringen (premie betalen en toch salaris krijgen als je ziek bent)

Leerdoelen

Welke personen kwamen er in de 19de eeuw in de problemen?

Armen, gehandicapten, zieke, alleenstaande

Hoe reageerde de politiek op de toename van de armen?

Diverse wetten: kinderwetje, leerplichtwet, ongevallenwet, woningwet

Wat veranderde er in de armenzorg rond 1900?

Wetten, verzekeringen, liefdadigheid

To do

Maken blz 54 tm 57

Zelf paragraaf 2 doornemen en opdrachten maken op blz 58 en 59