§10 Aanvoegende en gebiedende wijs

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

§10 Aanvoegende en gebiedende wijs

werkwoordspelling blz. 260

Doel: aan het einde van deze les weet je hoe je de werkwoorden in de aanvoegende en gebiedende wijs moet spellen. 

Werkwoordsvormen, tot nu toe: 

PVTT - persoonsvorm tegenwoordige tijd

PVVT - persoonsvorm verleden tijd, sterk ww

PVVT - persoonsvorm verleden tijd, zwak ww

VD - voltooid deelwoord

OD - onvoltooid deelwoord

BN VD - bijvoeglijk naamwoord dat lijkt op een voltooid deelwoord. 

BN OD - bijvoeglijk naamwoord dat lijkt op een onvoltooid deelwoord. 

Oefening 

focus: BN VD/ BN OVD + andere ww-vormen

1. Veel schaatsers schaatsen graag tussen de ... (wuiven) rietvelden op de bevroren Beulakerwijde.

2. De ... (afwijzen) huwelijkskandidaat keerde met ... (hangen) pootjes terug naar zijn ouderlijk huis.

3. In de bus terug bespraken de ... (verheugen) kerstmarktbezoekers enthousiast over de zojuist ... (aanschaffen) cadeautjes.

4. Als deze altijd ... (gokken) jongen ooit aan lager wal raakt, dan is dat zijn ... (verdienen) loon.

5. ... (vluchten) door de grotten werd James Bond ... (raken) door een kogel van zijn achtervolger.

6. De weggestuurde leerling is ... (tergen) langzaam het lokaal uit ... (wandelen).

7. Toen de ... (zakken) kandidaten de ... (teleurstellen) uitslag ... (hebben) ontvangen, waren ze blij.

BN OD	hele ww +de	Wuivende
BN VD	zo kort mogelijk	Afgewezen
BN OD	hele ww +de	Hangende
BN VD	zo kort mogelijk	verheugde
BN VD	zo kort mogelijk	Aangeschafte
BN OD	hele ww +de	Gokkende
BN VD	zo kort mogelijk	Verdiende
OD	hele ww +d	Vluchtend
VD	hele ww -en -k 't kofschip +t	Geraakt

OD	hele ww + d	Tergend
VD	hele ww -en -l 't kofschip? Nee +d	Gewandeld
BN VD	zo kort mogelijk	Gezakte
BN OD	hele ww + de	Teleurstellende
PVVT	Sterk ww - verandert van klank	Hadden

‘Zo waarlijk helpe mij God almachtig.’

Wat er in de eed staat

Zo waarlijk, of in de oude spelling: zoo waarlijk, is een vaste combinatie. De woorden onderstrepen dat het werkelijk waar is – ‘waarlijk’ – wat je zegt. In oudere varianten van de tekst werd hier also gebruikt. Dat also zie je ook terug in de Engelse variant ‘So help me God.’

Helpe is een aanvoegende wijs. Die kan een wens, aansporing of toegeving uitdrukken – in dit geval de wens dat God iemand helpt bij het zorgvuldig uitoefenen van taken en verplichtingen.

God almachtig is een vaste verbinding die ‘almachtige God’ betekent. Almachtig (‘onbeperkt in macht’, ‘oppermachtig’) is een bijvoeglijk naamwoord, dat áchter het woord staat waar het bij hoort. In de Middeleeuwen was het nog gangbaar om een bijvoeglijk naamwoord ná het bijbehorende zelfstandig naamwoord te zetten. Vanaf de zestiende eeuw wordt dit steeds ongebruikelijker, maar in vaste verbindingen is deze volgorde soms bewaard gebleven. Andere voorbeelden zijn hemeltjelief, kindeke teer en meisje loos.

‘Zo waarlijk helpe mij God almachtig.’

Versprekingen en herkomst

De eed is al zo oud dat de formulering niet altijd meer begrepen wordt. Dan gaat het mis en ontstaat bijvoorbeeld de variant ‘Zo ware helpe mij God almachtig’, of de verspreking ‘God allemachtig’.

Zo ware helpe mij is niet goed, want ware kan eigenlijk alleen maar een aanvoegende wijs zijn (in dit geval in de verleden tijd, van het werkwoord zijn), net als helpe. Dat levert geen grammaticaal juiste zin op.

God allemachtig is wel als uitroep of krachtterm in gebruik, maar in de eed is bedoeld dat God almachtig is.

‘Zo waarlijk helpe mij God almachtig’ is mogelijk een vertaling van een Latijnse formule uit de Middeleeuwen.

Aanvoegende wijs en gebiedende wijs

Doel: aan het einde van deze les weet je hoe je de werkwoorden in de aanvoegende en gebiedende wijs moet spellen. 

Filmpje NN

Aanvoegende wijs

Het werkwoord is een vorm in de tegenwoordige tijd en eindigt in het enkelvoud meestal op een e. Alleen bij 'zijn' komt een verledentijdsvorm voor: ware. In het meervoud komt er een n achter de enkelvoudsvorm. 

Voorbeeld: 

Mogen de weergoden ons gunstig gezind zijn. 

De aanvoegende wijs (soms ook ‘conjunctief’ genoemd)

Wens:
Mijn oma - God hebbe haar ziel - had hier vast hartelijk om gelachen. 

Leve de koning! 

Aansporing/aanwijzing: 

Men neme 50 gram bloem en 100 gram suiker. 
Men neme 500 gram kikkererwten, geweekt of uit blik.

Toegeving: 
Ook voor de amateurs is er een uitdagend parcours, zij het dat dit wel wat korter is. (toegeving)
Berusting: 

Als ze me te fel vinden, dan zij dat maar zo.

Niet werkelijkheid (iets wat niet zo is):
Ware de brandweer op tijd gearriveerd, dan was het pand gespaard gebleven. 

Gebiedende wijs (gw)

Wordt gebruikt om een bevel, advies of waarschuwing te geven. 

Let op: een zin in de gebiedende wijs bevat geen onderwerp. 

Een bevel is vaak te herkennen aan een !-teken. 

Voorbeelden: 

Rust maar lekker een uurtje uit. (advies)

Pas op voor die snelle scooter. (waarschuwing)

Knoop je jas dicht, doe een das om, was eerst je handen

Kam je haren, recht je schouders, denk aan je tanden

Blijf niet hangen, recht naar huis toe, spreek met twee woorden

Stel je netjes voor, eet zoals het hoort en zeg u (u u u)

Regel GW: 

Ik - vorm
(ook als je meerdere personen aanspreekt.) 

VB. Land maar in het weiland, ballonvaarder! 

Voor inlichtingen wende men zich tot de informatiebalie bij de receptie.

Wat geeft deze zin aan?

1. een wens
2. een aansporing
3. een gevoel van berusting
4. een niet-werkelijkheid

De miljonair sprak over het verlies van 2000 euro, als ware het een kleinigheid.

Wat geeft deze zin aan?

1. een wens
2. een aansporing
3. een gevoel van berusting
4. een niet-werkelijkheid

De croupier zei tegen de spelers: ‘Moge het lot u gunstig gezind zijn.

Wat geeft deze zin aan?

1. een wens
2. een aansporing
3. een gevoel van berusting
4. een niet-werkelijkheid

Vul de aanvoegende wijs in.
Hoe het ook ....... (mogen) zijn, je verhaal klopt niet.

Vul de aanvoegende wijs in.
....... (redden) wie zich redden kan!

Vul de aanvoegende wijs in.
Soms moet je maar denken: het ..... (zijn) zo.

Vul de gebiedende wijs in
...... die voetbal weg! (schieten)

Vul de gebiedende wijs in
.... die sleutels even neer. (Leggen)

Bedenk een zin in de gebiedende wijs.

Aan de slag

Maak opdracht 1, 2 en 4 op blz. 260 en 261