1.4 Aan het werk

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 2

Startopdracht

1. Welke twee soorten fossielen zijn er?

2. Steenkool wordt gevormd uit?

3. Aardolie wordt gevormd uit?

4. Wat is plakton?

1.4 Aan het werk. 

deel 1

1. Herhaling

2. Leervragen 1.4 (deel 1)

3. Uitleg

4. Werktijd

5. Afsluiting

Planning

Hoe zijn fossielen ontstaan?

1. Als een levend wezen verdrinkt in een meer of zee.
2. Als een levend wezen overlijd en door veen wordt bedekt.
3. Als een levend wezen in korte tijd wordt bedolven onder sneeuw.
4. Als een levend wezen in korte tijd wordt bedolven onder modder of zand.

Welke 2 dingen geven geologen aanwijzingen over hoe het er vroeger uitzag?

1. fossielen en kalksteen
2. bodemlagen en fossielen
3. bodemlagen en kalksteen
4. fossielen en geschreven bronnen

Hoe is zout in de bodemlaag ontstaan?

1. door het verdampen van zeeën.
2. door overstromingen hebben zeeën zout op de aardlaag achter gelaten.
3. Dinosauriërs aten heel veel zout voedsel en poepten dat uit over de aardlaag.
4. zout is met het ontstaan van de aardkorst in de bodemlaag terecht gekomen.

Hoe is kalksteen in de bodemlaag ontstaan?

1. Door langdurige regenval bleef er op de bodem kalk achter wat zich opstapelt tot kalksteen.
2. Toen in het krijt door een droogte veel dieren stierven, stapelden skeletjes zich op en vormden kalksteen.
3. Door het drinken van moedermelk bij jonge dieren, plassen jonge dieren urine met heel veel kalk uit, dit hoopt zich op in de bodemlaag.
4. Toen er in het krijt een tropische zee was in NL en op de bodem van de zee stapelden skeletjes van dode zeedieren zich op.

steenkool

aardgas

aardolie

Plankton sterft en zakt naar de zeebodem, waar het zich opstapelt. Het pakket plankton wordt bedekt door een laag zand en door de hoger druk verandert het in ..........

Als het plankton nog langer onder druk komt te staan veranderd het in .........

als een laag veen (ontstaan door doden planten en dierenresten op de bodem van een waterplas) onder een nieuwe bodemlaag komt te liggen, verandert het door de hoge druk in ...........

Wat is een delfstof?

1. grondstoffen voor de productie van fabrieken
2. grondstoffen die uit de bodem worden gehaald
3. grondstoffen die uit en op de bodem worden gewonnen.
4. Stoffen die in Delft worden gewonnen.

Leervragen

 uitleggen wat de primaire sector is en welke beroepen daarbij horen. 

Aan het eind van de les kan je...

 uitleggen wat de secondaire sector is en welke beroepen daarbij horen. 

 uitleggen wat het verschil is tussen arbeidsintensief en kapitaalintensief.

 uitleggen welke 2 dingen veel nodig waren bij de komst van fabrieken.  

 uitleggen wat het verschil is tussen dagbouw en schachtbouw. 

Veel handwerk

De sector waarin de mensen op de foto's werken is de primaire sector

Voedsel en grondstoffen werden uit de natuur gehaald. 

Het type werk dat de mensen op de foto’s doen is arbeidsintensief

Machines nemen het werk over 

De sector waarin de mensen op de foto's werken is de secundaire sector

Je produceert spullen

Het type werk dat de mensen op de foto’s doen, is: kapitaalintensief (je hebt veel geld / machines nodig)

Wereldmarkt 3 sectoren

Sector:	Primaire sector	Secundaire sector	Tertiaire sector
Gericht op:	Verbouwen , produceren en opgraven van grondstoffen	Industrie > verder produceren/bewerken voedsel of maken van auto's	Verlenen van diensten
Bedrijven	Boerderijen of oliebedrijven	Autofabrieken of voedselfabrieken	Ziekenhuis, politie, onderwijs

Machines nemen het werk over 

Er waren twee grondstoffen veel nodig voor de stoommachines:

ijzer en steenkool

• IJzer is een metaal
• Steenkool is een brandstof

Machines nemen het werk over 

Er zijn 2 typen mijnbouw:

1. dagbouw = delfstoffen liggen aan het oppervlak: je kunt ze aan de open lucht afgraven. 
2. schachtbouw = delfstoffen zitten dieper in de bodem: je moet ze uitgraven via een mijn. 

1

2

Afsluiting

Primaire sector

secundaire sector

visser

fabrieksarbeider

mijnwerker

boer

timmerman

kapitaalintensief

arbeidsintensief

als iets veel arbeid kost om te maken

als iets veel geld en middelen kost om te maken

dagbouw

schachtbouw

Delfstoffen winnen in de open lucht

Delfstoffen winnen in ondergrondse mijnen

Welke 2 dingen waren bij de eerste fabrieken vooral nodig?

 uitleggen welke 2 dingen veel nodig waren bij de komst van fabrieken.  

1. metaal + stenen
2. hout + stenen
3. brandstof (kolen) + stenen
4. brandstof (kolen) + metaal

Zelf aan de slag

1. Lezen blz 35-36(kader) blz 32-33 (basis) 

2. Maak opdracht  1t/m5 (kader) (basis) 

3. Klaar: maak opdracht 1 herhalingsopdracht 1.4

4: alles nakijken en verbeteren. laten controleren

5: Mindmap maken cursus 1.2

 

Startopdracht

1. Noem 3 voorbeelden van beroepen uit de primaire sector?

2. Wat is het verschil tussen dagbouw en schachtbouw?

1.4 Aan het werk. 

deel 2

1. Herhaling

2. Leervragen 1.4 (deel 2)

3. Uitleg

4. Werktijd

5. Afsluiting

Planning

Primaire sector

secundaire sector

visser

fabrieksarbeider

mijnwerker

boer

timmerman

kapitaalintensief

arbeidsintensief

als iets veel arbeid kost om te maken

als iets veel geld en middelen kost om te maken

dagbouw

schachtbouw

Delfstoffen winnen in de open lucht

Delfstoffen winnen in ondergrondse mijnen

Welke 2 dingen waren bij de eerste fabrieken vooral nodig?

 uitleggen welke 2 dingen veel nodig waren bij de komst van fabrieken.  

1. metaal + stenen
2. hout + stenen
3. brandstof (kolen) + stenen
4. brandstof (kolen) + metaal

Leervragen

 uitleggen wat vestigingsplaatsfactoren zijn.

Aan het eind van de les kan je...

 3 vestigingsplaatsfactoren noemen van fabrieken in de 19e eeuw. 

 een reden noemen waarom in de 21e eeuw meer geschikte plekken zijn om  

 fabrieken te bouwen. 

 uitleggen wat de tertiaire sector is en welke beroepen daarbij horen. 

 uitleggen wat een kenniseconomie is. 

Waarom daar?

Lezen blz 34 & 35

In de 19e eeuw kwamen de fabrieken.

Waar stonden die vaak?

• bij havens
  
• bij steenkoolvelden
  

Waarom daar?

Als je zoekt naar een goede plek voor je bedrijf let je op de: vestigingsplaatsfactoren

Voorbeelden daarvan zijn:

• dicht bij de klant
  
• goede bereikbaarheid
  
• een land met lage lonen
  

Dienstverlenende beroepen

De sector waarin de mensen op de foto's werken is de tertiaire sector (ook wel dienstensector).

Mensen verlenen een dienst, 

Vooral in rijke landen hebben veel mensen een baan in deze sector. 

Afsluiting

Om welke reden zijn er in de 21e eeuw meer
geschikte plekken zijn om
fabrieken te bouwen.

1. er is betere infrastructuur
2. er is meer geld
3. meer mensen spreken Engels
4. Meer landen hebben beter opgeleide mensen

Wat zijn vestigingsplaatsfactoren?

1. de mensen die invloed hebben op waar bedrijven zich vestigen.
2. omstandigheden en oorzaken die invloed hebben op waar bedrijven zich vestigen.
3. als een bedrijf op meerdere plaatsen vestigingen hebben van eenzelfde bedrijf.

dichtbij haven

dichtbij een kolenmijn

bij een spoorlijn

in een ver lagelonenland

dichtbij de klant

vestingsplaatsfactoren 19e eeuw

leraar

bouwvakker

scheepsbouwer

kapper

vrachtwagenchauffeur

voorbeelden beroepen tertiaire sector

vestigingsplaats-

factoren

Tertiaire

sector

dagbouw

Arbeids-

intensief

Zelf aan de slag

1. Lezen blz 37-38 (kader) blz 34-35(basis) 

2. Maak opdracht 6 t/m 9 (kader) 

7 t/m 9 (basis) 

3. Klaar: maak opdracht 2 & 3 herhalingsopdracht

4: alles nakijken en verbeteren. laten controleren

5: Mindmap maken cursus 1.4

 

Vestigingsplaats Fabriek

- vroeger in de buurt van haven, spoorlijn, steenkoolveld

- nu anders, vaak waar lonen laag liggen of in de buurt van klanten 

- Door verbeterde infrastructuur

Dienstensector

- tertiaire  sector 

- Kennis wordt steeds belangrijker 

Kenniseconomie = worden door kennis moderne producten geleverd